چهار جایزه کتاب کودک بیشتر متعلق به جشنواره و جوایز دولتی است که بهتر است جوایز خصوصی هم بیشتر شود

به گزارش کودک پرس ،  سیزدهمین روز اردیبهشتی تهران، خیابان‌های منتهی به مصلای امام خمینی روز شلوغ و پرترافیکی را تجربه کرد؛ ترافیکی از میهمانان ضیافت اندیشه. در دهمین روز برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، بزرگراه حکیم تا خیابان بهشتی کولاژی از تصاویر گروه‌های مختلف سنی و جنسی بود که با آغوشی پر از کاغذ و کلمه به خانه‌ها برمی‌گشتند.

سی و دومین دوره این رویداد فرهنگی در حالی امروز (14 اردیبهشت ماه) بدون برگزاری اختتامیه به ایستگاه پایانی می‌رسد که آخرین آمار و ارقام از افزایش فروش 37 درصدی حکایت دارد. طبق اطلاعات ارائه شده در نشست خبری روز گذشته نمایشگاه کتاب، عایدی این دوره حدود 8 میلیارد و 700 میلیون تومان بوده و تا روز پنجشنبه بنا بر اعلام بانک عامل ۹۹ میلیارد تومان تبادل مالی بانکی برای خرید کتاب در نمایشگاه به ثبت رسیده است. این دستاورد در شرایطی برای این دوره از نمایشگاه به ثبت رسیده است که مروری بر وضعیت نشر در سال 1397 نشان می‌دهد افزایش قیمت کاغذ و مشکلات ناشی از تورم و تحریم‌ها موجب کاهش قابل توجه مجموع شمارگان کتاب‌ها بوده و در سال 97 نسبت به سال 96 کاهش 7 درصدی داشته است. اطلاعات ارائه شده از سوی نیکنام حسینی‌پور مدیرعامل خانه کتاب به «ایران» همچنین باردیگر از صدرنشینی کتاب‌های کمک‌درسی در گروه تألیف و در رأس قرار گرفتن کودک و نوجوان و ادبیات در گروه آثار ترجمه حکایت دارد.

کاهش 7 درصدی شمارگان کتاب در سال 97

طبق شرایط نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، کتاب‌های منتشر شده در 7 سال گذشته می‌توانند برای فروش در نمایشگاه عرضه شوند که این کتاب‌ها (642.712 عنوان) 48 درصد کتاب‌های منتشر شده پس از انقلاب اسلامی است که در بانک اطلاعات خانه کتاب ثبت شده است. نیکنام حسینی‌پور مدیرعامل خانه کتاب با اعلام این مطلب در پاسخ به سؤالی درباره تأثیر افزایش قیمت کاغذ و مشکلات ناشی از تورم و تحریم‌ها بر مجموع شمارگان کتاب‌ها می‌گوید: «اگرچه تعداد عناوین کتاب‌ها در سال 1397، با حدود 100 هزار عنوان، تقریباً برابر با سال گذشته با 99.500 عنوان بوده است، اما افزایش قیمت کاغذ و مشکلات ناشی از تورم و تحریم‌ها موجب کاهش قابل توجه مجموع شمارگان کتاب‌ها از 144.636.504 نسخه در سال 1396 به 135.038.336 نسخه در سال 1397، یعنی کاهش 7 درصدی شده است.»
به گفته او در سال 1397، از نظر موضوعی کتاب‌های کمک‌درسی و آموزشی با 19درصد، ادبیات با 17درصد و کودک و نوجوان با 15درصد و این سه موضوع در مجموع 51درصد از کتاب‌های سال 97 را تشکیل می‌دهد.
اما به گفته مدیرعامل خانه کتاب تعداد عناوین سال 1397، تنها در سه حوزه فلسفه و روانشناسی (15درصد)، ادبیات (12درصد) و زبان (6درصد) افزایش داشته و در سایر حوزه‌ها، برابر یا کمتر بوده است.

کمک‌درسی‌ها در صدر تألیف و کودک و نوجوان در صدر ترجمه

بررسی وضعیت میزان کتاب‌ها به لحاظ نوبت چاپ هم نشان می‌دهد که تنها در دو حوزه کمک آموزشی و کودک و نوجوان تعداد کتاب‌های چاپ مجدد بیش از چاپ اول بوده و در سایر حوزه‌ها چاپ اول بیشتر است. بیشترین نسبت چاپ اول به مجدد در سه حوزه علوم عملی، علوم اجتماعی و ادبیات بوده است. حسینی‌پور آمار دقیق در سال 1397 را 60درصد چاپ اول و 40درصد چاپ مجدد اعلام می‌کند. او در ادامه از نظر نوع تولید کتاب‌ها هم توضیح می‌دهد که اگر چه 75درصد کتاب‌ها تألیف و 25درصد ترجمه بوده است اما بیشترین درصد کتاب‌های تألیفی (25درصد کل تألیف) متعلق به موضوع کمک‌درسی و آموزشی بوده و متأسفانه بیشترین ترجمه (26درصد کل ترجمه) در حوزه کودک و نوجوان و سپس ادبیات (21درصد) بوده است.
مدیرعامل خانه کتاب درباره بررسی نشر در سال 1397 از نظر جغرافیای نشر هم پاسخ می‌دهد: «77درصد کتاب‌ها در تهران و 23درصد در استان‌های دیگر، عمدتاً مراکز استان‌ها منتشر شده که از این سهم 23 درصدی شهرستان‌ها، 10درصد در استان‌های قم (با 7درصد) و خراسان رضوی (با 3درصد) منتشر شده است و 13درصد سهم بقیه استان‌ها بوده است» طبق گفته حسینی‌پور، بیشترین کتاب‌های انتشار یافته در تهران به موضوع کمک‌درسی و آموزشی (22درصد) و در شهرستان‌ها به موضوع دین (22درصد) اختصاص داشته است. آن طور که مدیرعامل خانه کتاب می‌گوید از نظر شمارگان، دو حوزه کمک‌درسی و آموزشی با 27درصد و کودک و نوجوان با 22درصد به تنهایی تقریباً نصف (49درصد) مجموع شمارگان تولیدی کتاب‌های کشور را تشکیل داده‌اند.
اما «میانگین شمارگان» کتاب‌ها در سال 1397، تقریباً مطابق روال تمام سال‌های گذشته باز هم کاهش یافته و به عدد 1410 نسخه برای هر کتاب رسیده که در مقایسه با تعداد 1467 نسخه سال گذشته، 4درصد کمتر شده است؛ البته طبق گفته حسینی‌پور، 31درصد کتاب‌ها شمارگان کمتر از 1000 نسخه را در شناسنامه دارند که تقریباً در شناسنامه نیمی از آنها (53درصد) شمارگان 500 نسخه‌ای درج شده است. از مدیرعامل خانه کتاب درباره «میانگین شمارگان» در حوزه‌های مختلف می‌پرسیم و او از افزایش 11 درصدی در علوم کاربردی، 7 درصدی در حوزه علوم اجتماعی، 3 درصدی در حوزه زبان و افزایش 2 درصدی در فلسفه و روانشناسی خبر می‌دهد اما به گفته او سایر حوزه‌ها کاهش داشته است. طبق اطلاعات ارائه شده از حسینی‌پور، ارزش ریالی مجموع قیمت پشت جلد کتاب‌های سال 1397 هم حدود 26 هزار میلیارد ریال بوده است که 40درصد آن به حوزه کمک‌درسی و آموزشی اختصاص داشته است. او در توضیحات تکمیلی می‌افزاید: «میانگین قیمت کتاب در سال 1397، مبلغ 22 هزار و 700 تومان بوده که در مقایسه با 17 هزار و 600تومان سال پیش از آن، 29درصد افزایش داشته است.»

56 درصد تولید کتاب سهم ناشران حرفه‌ای در سال 97

ارزیابی کلی از وضعیت نشر در سال 1397 از منظر تعداد ناشران نیز نشان می‌دهد که کتاب‌های سال 1397 را 5.430 ناشر منتشر کرده‌اند که از این تعداد، 4.485 ناشر «حقوقی» و 945 ناشر «حقیقی» بوده‌اند.
بر اساس این آمار ناشران حقوقی (دارای پروانه نشر) که 83 درصد ناشران را تشکیل می‌دهند و به چهار دسته فعال، کم‌کار، پرکار و حرفه‌ای تقسیم می‌شوند 4/98 درصد تولید کتاب را برعهده داشته‌اند که از این تعداد ناشران حرفه‌ای (ناشری که سالانه بیش از 50 عنوان کتاب منتشر کند) که 8 درصد تعداد ناشران را تشکیل می‌دهند، 56 درصد تولید کتاب را بر‌عهده داشته‌اند. همچنین آمار دقیق از جنبه سهم دیگر دسته‌های ناشران حقوقی عبارت است: ناشران «فعال» (ناشرانی که در سال 1397 فقط یک کتاب منتشر کرده‌اند) و 14 درصد ناشران را تشکیل می‌دهند نیم درصد تولید کتاب، ناشران «کم‌کار» (ناشرانی که از 2 تا 20 عنوان کتاب منتشر کرده‌اند) و 62 درصد ناشران را تشکیل می‌دهند 20 درصد تولید کتاب و ناشران «پرکار» (ناشرانی که 21 تا 50 عنوان کتاب منتشر کرده‌اند) و 16 درصد ناشران را تشکیل می‌دهند 22 درصد تولید کتاب را برعهده داشته‌اند. همچنین ناشران حقیقی (ناشر مؤلف، سازمان‌ها و نهادها و ناشران موردی) که 17 درصد ناشران را تشکیل می‌دهند حدود یک و نیم درصد تولید کتاب را برعهده داشته‌اند.

ارزیابی کیفی به جای کمی و نقش جشنواره‌ها

اما فارغ از آمار و ارقام اعلام شده مسأله‌ای که نیکنام حسینی‌پور مدیرعامل خانه کتاب نیز در این گفت‌وگو بارها بر آن تأکید دارد ضرورت ارزیابی کیفی به جای کمی و نقش جشنواره‌ها و جوایز است. او می‌گوید: «در حوزه کتاب بسیاری از آمارها و ارزیابی‌ها کمی است، لذا ضرورت دارد به سوی ارزیابی‌های کیفی گام برداشت. تعداد و تنوع و رونق جشنواره‌ها و جوایز کتابی می‌تواند خلأ ناشی از ارزیابی‌های کیفی را بپوشاند.» در سال 1397، تعداد 34 جایزه و جشنواره ادبی در کشور برگزار شده که حاصل آن انتخاب 515 عنوان کتاب بوده است. این جشنواره‌ها شامل شش جایزه سالانه (کتاب سال، کتاب سال حوزه، دانشجویی و فارابی)، 9 جایزه ادبی، 9 جایزه تخصصی (رشد، رضوی، پاسداران اهل قلم)، شش جایزه کتاب استانی و چهار جایزه کودک است. آن‌طور که حسینی‌پور می‌گوید چهار جایزه کودک بیشتر متعلق به جشنواره و جوایز دولتی است که بهتر است جوایز خصوصی هم بیشتر شود.
او در بخش پایانی صحبت‌های خود با بیان این نکته که خوشبختانه در حوزه‌های ادبیات و کودک و نوجوان و دین جوایز بویژه در بخش خصوصی به تعداد و اندازه مطلوب هست، تأکید می‌کند: «در بسیاری حوزه‌های دیگر از جمله فلسفه، هنر، تاریخ، علوم و فنون و پزشکی و مهندسی علوم اجتماعی و نظایر آن یا نیست یا بسیار اندک است که ضرورت دارد ایجاد شود.»