نگاهی به چند داستان مهدوی در حوزه کودک

به گزارش کودک پرس ، در سال‌های اخیر، نویسندگان زیادی تلاش کرده‌اند از قالب داستان برای تبیین و ترویج اندیشه مهدویت برای کودک و نوجوان بهره ببرند. این آثار هر چند پرشمار نیستند، اما بررسی آنها از نظر کیفی، یک امر ضروری است تا بتوان میزان موفقیت این آثار را در جذب مخاطب و آشنایی آنها با اندیشه مهدویت سنجید.

آثار نوشته شده در این موضوع را می‌توان در سه گروه تاریخی، اعتقادی و تربیتی جای داد. برخی از نویسندگان تلاش کرده‌اند وقایع تاریخی مرتبط با امام زمان(ع) را بازآفرینی و در قالب داستان برای مخاطب کودک و نوجوان روایت کنند. در این میان می‌توان از مجموعه «قصه‌هایی از امام زمان(عج)» به روایت فریبا کلهر یاد کرد.

نویسنده در این کتاب ده ماجرا پیرامون زندگی امام زمان(عج) استخراج و آنها را به یک روایت داستانی کودکانه تبدیل کرده است. این کتاب از جلد اول تا جلد دهم به ترتیب سیر زمانی، اتفاقات مربوط به زندگی امام زمان(عج) را از تولد تا غیبت روایت می‌کند.

داستان ازدواج امام حسن عسکری(ع) در سه جلد اول از زبان بانو سلیل، بِشر و بانو نرگس روایت می‌شود. داستان تولد امام زمان(ع) از زبان بانو حکیمه، کودکی ایشان از زبان احمد بن اسحاق از یاران امام عسکری، شهادت امام حسن عسکری و امامت فرزند ایشان از زبان خدمتکار امام عسکری، غیبت امام از زبان سرداب، آغاز غیبت صغری از زبان عثمان بن سعید، و پایان غیبت صغری از زبان علی بن سمری آخرین نایب امام گفته می‌شود.

انتخاب راوی‌های مختلف برای هر یک از این داستان‌ها، باعث تنوع و جذابیت این مجموعه داستان شده است. روان بودن زبان داستان و انتخاب فرازهای مناسب برای مخاطب کودک از ویژگی‌های دیگر آن است.

مجموعه «قصه‌هایی از امام زمان(عج)» یک روایت تاریخی روان و ساده درباره موضوعات مهمی در زندگی امام است که برای بچه‌‍‌های نه سال به بالا مناسب است.

اثر تاریخی دیگر «داستان‌هایی از زندگی امام زمان(عج)» به قلم مجید ملامحمدی است. این کتاب در یک جلد و شامل هشت قصه درباره زندگی امام زمان(ع) است. قصه اول «دل غمگین عمه حکیمه» نام دارد و موضوع دلتنگی این بانو(خواهر امام هادی(ع)) برای دیدن برادرزاده اش امام حسن عسکری(ع) و فرزند او؛ مهدی(ع) است. این داستان به زندگی مخفیانه امام از دوران کودکی اشاره دارد.

قصه دوم «آن چهل چراغ مهمان» است. داستان حضور چهل نفر از یاران امام عسکری(ع) به ریاست عثمان به سعید است. آنها با امام عسکری ملاقات می‌کنند و سراغ جانشین امام را می‌گیرند. امام فرزند خود را به آنها نشان می‌دهد و میفرماید او امام شما بعد از من است. از او اطاعت کنید. قصه سوم «من با مهدی حرف زدم» داستان حضور شیخ احمد بن اسحاق قمی است. داستان ماجرای بازگشت او از سامرا و اشتیاق مردم برای شنیدن سخنان او درباره امام عسکری و فرزند ایشان است.

قصه چهارم «پدر و پسر دانشمند» نام دارد. داستان حضور مردی به نام ابراهیم از نیشابور است که به خدمت امام حسن عسکری(ع) و فرزندشان  شرفیاب می‌شود و متوجه می‌شود امام و فرزندشان از حال شیعه خود با خبر هستند. قصه پنجم به نام «مهدی کجاست»؟ داستان جستجوی حضرت مهدی(ع) توسط مأموران خلیفه است.

سه قصه دیگر این کتاب با نام‌های «قصه آن عطر خوشبو»، «دیدار با آفتاب» و «محمد تقی حلی» بازآفرینی ماجرای تشرف سه تن از شیعیان به محضر امام عصر(عج) است. این سه قصه گرچه می‌توانستند در قالب اثر مستقلی چاپ و منتشر شوند، اما طرح این تشرف‌ها در ادامه زندگی امام عصر(ع) امتداد حیات و حضور مؤثر امام را در زندگی شیعه نشان می‌دهد.

دسته دیگر از آثار داستانی کودک و نوجوان مهدوی را می‌توان در گروه اعتقادی جای داد؛ به این معنی که نویسنده در این دسته آثار سعی می‌کند برخی مبانی مهدویت را در قالب داستان به مخاطبان خود آموزش دهد؛ نکاتی از قبیل، فلسفه غیبت و طول عمر امام از این قبیل است.

«یک داستان دنباله دار» اثر کلر ژوبرت از جمله این آثار است. این کتاب در سال ۱۴۰۱ توسط انتشارات به‌نشر(آستان قدس رضوی) منتشر شد و از آثار خوب در معرفی امام عصر(عج) به کودکان است. این کتاب داستان پدر بزرگی است که برای نوه‌های خود داستان‌های ائمه را روایت می‌کند و یک شب نوبت به قصه امام زمان عليه‌السلام می‌رسد. بچه‌ها در این داستان سوالات مهمی درباره امام مخصوصا طول عمر ایشان می‌پرسند و پدربزرگ سعی می‌کند پاسخ‌های ساده و قابل فهم به آنها بدهد: «هر شب قبل از خواب، پدر بزرگ، داستانی از زندگی امام‌ها برایمان تعریف می‌کرد. همیشه اول می‌گفت روزی، روزگاری در زمان‌های قدیم… . یک شب سارا پرسید امام‌ها فقط در زمان‌های قدیم بودند، بابایی؟»

او در پاسخ‌های خود از طبیعت و عنصر تمثیل بهره می‌جوید تا بتواند ذهن کودکان را در فهم مسأله طول عمر امام یاری کند. او بچه‌ها را به فکر وامی دارد که گل زیبایی مثل شقایق زود خشک و پژمرده می‌شود چون خدا اینطور خواسته ‌است. اگر او بخواهد می‌تواند شقایقی بیافریند که بیشتر؛ مثلا چند هفته زنده بماند و بعد به موضوع انسان منتقل می‌شود و از بچه‌ها سوال می‌کند اگر خدا بخواهد نمی‌تواند انسانی بیافریند که بیش از دیگران عمر کند؟ داستان از زبان اول شخص(دختری به نام هدی) روایت می‌شود. نویسنده در «یک داستان دنباله‌دار» گام خوبی در تبیین مبانی مهدویت برای کودکان برداشته است و تصویرگری کتاب که توسط هادی محمدیان انجام شده، یکی دیگر از عوامل جذابیت آن است.

گروه سوم داستان‌های مهدوی برای کودکان را می‌توان آثار تربیتی نامید؛ این آثار تلاش می‌کنند شیوه زندگی درست منتظران امام(انتظار، توسل، محبت و …)  را به کودک نشان دهند یا با برشمردن خوبی‌های امام، انس و علاقه نسبت به ایشان را در مخاطب ایجاد کنند.

«مامان من گم شده» اثر مریم بصیری و با تصویرگری غزاله باروتیان از جمله این آثار است که توسط نشر کتاب جمکران منتشر شده است. داستان کودکی است که در مسجد (جمکران) گم می‌شود، ماجراهایی بر او می‌رود، چند نفر مادر او را جستجو می‌کنند، اما موفق نمی‌شوند، در نهایت مردی مهربان(امام عصر) او را به مادرش می‌رساند. داستان از زبان کودک روایت می‌شود و مفاهیمی مثل دعا و توسل را نشان می‌دهد. روایت داستان شیرین و زبان آن روان است. در این داستان نامی از امام برده نمی‌شود، اما مهربانی و ویژگی‌های پدرانه امام در این داستان برای خواننده ملموس می‌شود.

«گلِ نرگس» نوشته حسین مجاهد از دیگر آثار انتشارات جمکران است که محسن فرجی آن را تصویرگری کرده است. این داستان، نمونه‌ای از حالت صحیح انتظار را در زندگی روزمره برای کودک به زبان داستان روایت کرده است. نرگس، کودکی است که در خانه منتظر پدرش است. پدر قرار است برای او گلی بیاورد و نرگس با بی‌قراری کنار در خانه به انتظار می‌ایستد. مادر به او می‌گوید باید خود را برای آمدن پدر آماده کند. گلدانی را تمیز می‌کنند، توی آن خاک می‌ریزند تا پدر بیاید و گل را بکارند. مادر به نرگس یاد می‌دهد انتظار کشیدن، بیکار نشستن نیست. در این داستان گرچه برخی دیالوگ‌ها خیلی حالت آموزشی و تصنعی پیدا کرده، اما پیام به خوبی منتقل شده است.

«مرد بارانی با اسب سفیدش می‌آید» کتابی است که مسلم ناصری آن را به رشته تحریر آورده و الهه بهین آن را تصویرگری کرده است. این کتاب توسط موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث منتشر شده است و موضوع آن انتظار‌ است. این کتاب مشتمل بر ۹ متن داستان گونه است که خواندن آن‌ها حس انتظار موعود را در خواننده ایجاد می‌کند. متن پشت جلد کتاب این متن‌ها را این چنین توصیف کرده است: «طبیعی است که این متن‌ها واقعی و تاریخی نیست و حاصل هنر نویسندگی است. به همین دلیل نویسنده محترم کتاب سعی کرده است مستقیم گویی نکند تا اثر نوشته‌اش بیشتر شود و صرفاً روح انتظار در خواننده‌ی کتاب زنده بشود بدون آنکه حتی اسمی از امام زمان(عج) آورده باشد.»

این کتاب داستان یکپارچه‌ای را روایت نمی‌کند بلکه شامل متن‌هایی است که هر کدام حضور تاثیر گذار مرد بارانی (امام عصر) را در یک شرایط دشوار مثل جنگ، گرسنگی، فقر، گم‌گشتگی، بی آبی و … روایت می‌کند. هر کدام از این متن‌ها یک عنوان دارند: «مرد بارانی تنها نیست»، «یک سبد سیب»، «مرد بارانی و دخترک تنها»، «مرد بارانی و چشمه»، «مرد بارانی و بره»، «یک جفت پوتین گرم»، «شهر دودگرفته»، «مرد بارانی گریه می‌کند» و «تپه‌های سبز».

مجموعه این ۹ قصه، ارتباط مهربانانه و پدرانه امام را با طبیعت، کودکان، بزرگترها، حیوانات شهر و سایر پدیده‌های جهان نشان می‌دهد. دلیل نامگذاری کتاب مرد بارانی اشاره به حضور همراه با خیر و برکت ایشان دارد. کتاب نشان می‌دهد مرد بارانی هرجا که قدم می‌گذارد به جای تنهایی، لبخند، به جای خشکی، سیرابی و شکفتگی، به جای نگرانی و غم، آرامش، به جای محرومیت، بهره‌مندی و به جای جنگ، صلح و مهربانی می‌آورد. این کتاب برای بچه‌های ۷ تا ۱۱ سال مناسب است. زبان ساده و قابل فهم و‌ همچنین تصویرگری زیبایی دارد. به دلیل تصویر قهرمانانه و مهربانانه‌ای که از مرد بارانی ارائه می‌دهد، کتاب مناسبی برای آشنایی ابتدایی کودکان با امام عصر(عج) است.

«نفس بلند» اثر علی اصغر عزتی پاک از دیگر آثار داستانی کودک است که می‌توان آن را در دسته تربیتی قرار داد. این داستان ماجرای چند کودک است که می‌خواهند در نیمه شعبان، برای محله خود آب نمایی تهیه کنند. در این میان یک نامه ناشناس برای همه اهالی محله می‌رسد که در آن نامه، نویسنده تقاضای جمع آوری کمک برای تهیه آب‌نما کرده است. این اثر می‌کوشد همدلی و مهربانی اهالی محله را در روزهای میلاد امام نشان دهد.

این متن، معرفی اجمالی برخی داستان‌های کودکانه مهدوی در سه حوزه تایخی، اعتقادی و تربیتی است و ارزیابی و بررسی کیفیت این آثار نیازمند مجالی دیگر است. نگاهی اجمالی به داستان‌های نوشته شده در این حوزه نشان می‌دهد که حجم بیشتر داستان‌های کودک مهدوی در دسته تربیتی و تاریخی جای می‌گیرند و آثار تولید شده در حوزه مبانی مهدویت که نیاز جدی کودک امروز است،  بسیار اندک است‌. مبانی مهدویت دربرگیرنده موضوعاتی چون فلسفه غیبت، نقش امام، ویژگی‌های امام، نیازمندی مردم به امام و … است و نوشتن اثر در این زمینه، اشراف نویسنده به استدلال‌های عقلی شیعه در زمینه امامت و مهدویت و همچنین تسلط بر شیوه‌های داستان نویسی را می‌طلبد.