راه‌های پرورش صفات اخلاقی در کودکان

به گزارش کودک پرس ، تربیت فرزند از مهمترین دغدغه های خانواده های ایرانی است که در شماره های گوناگون، بخش های مختلفی از راه های تربیت صحیح را تقدیم حضور مخاطبان گرامی خواهیم کرد.

* پرورش صفات اخلاقی در کودک

– شجاعت

صفت شجاعت را نمی توان یکباره به دست آورد، بلکه از کودکی باید به پرورش آن همّت گماشت و با رفتارهای مناسب، روح شجاعت را در کودک دمید.

کودکی که شجاع بارآید، توان مقابله با مشکلات زندگی را خواهد داشت و همواره با عزّت و شرف زندگی خواهد کرد.

امیرمؤمنان علی علیه السلام می فرماید:

«الشَّجاعَةُ عِزٌّ حاضِرٌ»[1] شجاعت، عزّت موجود است.

پدر و مادر باید از هر چیز که موجب ترس کودک می شود، مانند نقل داستان های ترسناک، تنبیه شدید و … پرهیز کنند.

عامل مهمّی که شجاعت فرزند را تقویت می کند، پرورش روح بلند همّتی کودک است. اگر پدر و مادر بتوانند روح بلند همّتی را در کودک خود تقویت کنند، او برای رسیدن به اهداف بلند خود شجاعت را کسب خواهد کرد.

امیرمؤمنان علیه السلام فرمود:

«شَجاعَةُ الرَّجُلِ عَلی قَدْرِ هِمَّتِهِ»[2] شجاعت مرد به اندازه همّت اوست.

پرورش اوصافی چون غیرت، مردانگی و. .. در کودک، موجب رشد شجاعت او خواهد شد.

امام علی علیه السلام می فرماید:

«عَلی قَدْرِ الْحَمِیةِ تَکونُ الشَّجاعَةُ»[3] شجاعت مرد به اندازه غیرت و حمیت اوست.

– سخاوت

سخاوت از دیگر صفات پسندیده ای است که لازم است در کودک رشد یابد. این اخلاق نیکو از صفات پیامبران الهی می باشد و شایسته است که هر انسان مسلمانی خود و فرزندانش را به این صفت نیک بیاراید.

امیرمؤمنان علیه السلام می فرماید:

«السَّخاءُ خُلْقُ الْانْبِیاءِ»[4] سخاوت از اخلاق انبیاست.

سخاوت زیباترین جلوه اخلاق است؛ همان حضرت می فرماید:

«اکرَمُ الْاخْلاقِ السَّخاءُ»[5] گرامی ترین خلق ها سخاوت است.

پدر و مادر باید با مثال و بیان ساده به کودک تفهیم کنند که سخاوت، نیک و بخل ناپسند است. اگر زیبایی سخاوت و زشتی بخل برای کودک ترسیم شود، سخاوت در او ریشه خواهد کرد.

– اعتماد به نفس

اعتماد به نفس لازمه رشد کودک و موجب تکامل حقیقی او در زندگی است. کسی که به خود اعتماد دارد، در رویارویی با مشکلات زندگی و نیز رسیدن به اهداف خود، به تلاش و کوشش خود متّکی است و از وابستگی به دیگران پرهیز می کند.

پدر و مادر باید به این جنبه مهم و سرنوشت ساز کودک توجّه داشته، سعی کنند که با روش عملی، اعتماد به نفس کودک را تقویت کرده، از هر گونه رفتاری که موجب تضعیف این روحیه می شود، پرهیز کنند.

آشنا ساختن کودک با مشکلات و سپردن مسؤولیت به او، موجب اعتماد به نفس کودک می شود. بدین گونه او می آموزد که چگونه با مشکلات، دست و پنجه نرم کند و برای رسیدن به موفّقیت تلاش نماید.

امام کاظم علیه السلام می فرماید:

«یسْتَحِبُّ غَرامَةُ الْغُلامِ فی صِغَرِهِ لِیکونَ حَلیماً فی کبَرِهِ»[6] کودک بهتر است در کودکی سختی ببیند تا در بزرگسالی بردبار شود.

بدیهی است نباید بیش از طاقت و توانایی کودک، به او مسئولیت سپرد؛ چرا که افراط نیز نتیجه معکوس خواهد داد. تشویق کودک نیز به سهم خود بر افزایش اعتماد به نفس وی تأثیر می گذارد. از سوی دیگر، روند تربیت کودک باید به سوی استقلال و قطع وابستگی به دیگران باشد. بر این اساس، رسیدگی و توجّه افراطی به کودک، منجرّ به رشد توقّعات بیش از حدّ و نیز وابستگی به پدر و مادر شده، از شکوفایی استعدادهای کودک جلوگیری خواهد کرد.

– شادابی

شادمانی و انبساط خاطر، از جنبه های اخلاقی مثبت و مفید بوده، زمینه ساز تحرّک و پویایی و فعّالیت انسان است. بر عکس، روحیه پژمرده و خمود و افسرده، هرگونه فعالیت و حرکت مثبت را از انسان سلب می کند. لازمه تکامل روحی اجتماعی و اخلاقی، داشتن روحیه ای بانشاط و شورانگیز است. انسان کسل و دلمرده نمی تواند وظایف دینی و اجتماعی اش را بگونه ای شایسته انجام دهد.

امام باقر علیه السلام در این باره فرمود:

«الْکسَلُ یضُرُّ بِالدّینِ وَالدُّنْیا»[7] کسالت برای دین و دنیای انسان زیان آور است.

امیرمؤمنان علی علیه السلام نیز کسالت را فاسد کننده آخرت دانسته، می فرماید:

«الْکسَلُ یفْسِدُ الْاخِرَةَ»[8] کسالت آخرت را تباه می سازد.

اگر کودک دلمرده و افسرده پرورش یابد، نه تنها به دنیای خود نمی رسد، بلکه وظایف دینی و حقوق الهی را نیز ادا نمی کند.

امیر مؤمنان علیه السلام می فرماید:

«إِیاکمْ وَالْکسَلَ فَإِنَّهُ مَنْ کسِلَ لَمْ یؤَدِّ حَقَّ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ»[9] از کسالت بپرهیزید، زیرا فرد کسل، حقّ خداوند را ادا نمی کند.

لازمه حیات کودک، شادمانی و شور و نشاط است. اگر رفتار نادرست پدر و مادر، این روحیه کودک را از بین نبرد، در بزرگی نیز شور و نشاط او باعث تحرّک و فعّالیت بیشتر وی بوده، موجب موفقیت کودک خواهد شد. در هر حال رفتار پدر و مادر نسبت به کودک، باید با ظرافت و توجه به لطافت طبع وی، همراه باشد. آنها نباید با رفتار تند و خشن، روحیه لطیف او را در هم شکنند، بلکه باید با رفتاری مناسب، او را به سوی تکامل سوق دهند. در این زمینه، رفتار متناسب پدر و مادر در سطح فکر کودک، و همزبانی با او، تقویت کننده شخصیت کودک و حافظ شادابی و نشاط روحی ست.

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:

«مَنْ فَرَّحَ ابْنَتَهُ فَکانَّما اعْتَقَ رَقَبَةً مِنْ وُلْدِ اسْمْعیلَ وَ مَنْ اقَرَّ عَینَ ابْنٍ فَکأَنَّما بَکی مِنْ خَشِیةِ اللَّهِ»[10]

کسی که دختر بچّه خود را شادمان کند، گویا بنده ای از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده است و آن کس که دیده پسر بچّه خود را روشن کند (مسرورش نماید) مثل آن است که از خوف خدا گریسته است.

سیره آن حضرت نیز الهام دهنده چنین روشی است:

مردی به نام یعلی عامری از محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم خارج شد. جلوی منزل، امام حسین علیه السلام را دید که با کودکان مشغول بازی است. طولی نکشید که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم همراه یارانش از منزل خارج شد، وقتی امام حسین علیه السلام را دید، دستهای خود را گشوده به سوی او رفت، ولی امام حسین علیه السلام خنده کنان به این طرف و آن طرف می دوید و پیامبر از پی او می رفت تا سرانجام به او رسید و دستی زیر چانه و دستی به پشت گردنش نهاد و صورتش را بوسید.[11]

پدر و مادر باید از ترساندن و مضطرب ساختن کودک خودداری کرده، روح شجاعت را در او پرورش دهند.

سخاوت نیز خصلتی ممتاز است که باید از دوران کودکی نسبت به آراسته ساختن به آن همت گماشت.

اعتماد به نفس یکی از ویژگی های اخلاقی پسندیده ای است که موفقیت انسان را در صحنه زندگی تضمین می کند. پدر و مادر باید با سپردن مسئولیت های متناسب به کودک و آشنا ساختن او با مشکلات، روح اعتماد به نفس را در او پرورش دهند.

پرورش روحیه نشاط و تحرّک کودک نیز باید مورد توجّه پدر و مادر قرار گیرد و از عواملی مانند خشونت، تندی، توهین و تنبیه غیر اصولی که موجب افسردگی و پژمردگی روحیه کودک می گردد، پرهیز شود.[12]

پی نوشت ها:

 [1] – شرح غررالحكم، ج 1، ص 152

[2] – همان، ج 4، ص 181

[3] – همان، ص 312

[4] – شرح غررالحكم، ج 1، ص 198

[5] – همان، ج 2، ص 441

[6] – وسائل الشيعه، ج 15، ص 198

[7] – بحارالانوار، ج 78، ص 180

[8] – مستدرك الوسائل، ج 13، ص 45

[9] – بحارالانوار، ج 73، ص 159

[10] – مكارم الاخلاق، ج 1، ص 424

[11] – مستدرك الوسائل، ج 15، ص 171

[12] فاخرى، عليرضا، اخلاق خانواده، 2جلد، سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، نمايندگى ولى فقيه، اداره آموزش هاى عقيدتى سياسى – ايران – تهران، چاپ: 1، 1378 ه.ش

منبع: حوزه نت