تاثیرهای مثبت و منفی فضای مجازی بر هوش کودکان

1. بازی کردن کودک: بسیاری از روان‌شناسان کودک معتقدند که آزادی کودک در انجام بازی‌ها و به خصوص بازی‌هایی که قدرت خلاقه‌ی تفکر وی را درگیر می‌کند، می‌تواند اهمیت بسیار زیادی داشته باشد. معمولا گفته می‌شود بهترین بازی‌هایی که در این دوران می‌توان برای کودک فراهم کرد، بازی‌های بدون خشونت یا جذابیت‌های جنسی است و علاوه بر این‌ها توصیه شده است که بازی‌هایی که در این دوران صورت می‌گیرد بازی‌های مکانیکی مانند بازی‌ جعبه‌های چوبی و غیره باشد. به نظر می‌رسد در دوران کودکی استفاده از بازی‌های کامپیوتری اگر بدون خشونت یا جذابیت‌های جنسی باشد- آسیبی به هوش و تفکر خلاقه‌ی کودک وارد نکند اما به صورت قطعی هم نمی‌توان ادعا کرد که در رشد کودک موثر بوده است. چرا که معمولا این بازی‌ها بدون دخالت والدین و با رها گذاشتن کودکان صورت می‌گیرد و نقش راهبری و راهنمایی والدین در آن به میزان زیادی کم‌رنگ می‌شود. ناگفته نماند درصورتی که قرار است کودکان مشغول بازی های رایانه ای شوند، بهتر است در میان انواع ژانرهای بازی های رایانه ای، آنها را به بازی های رایانه ای فکری سرگرم کنیم.

2. صحبت کردن با کودک: از جمله عواملی که بسیاری از روان‌شناسان کودک بر آن تاکید دارند، صحبت کردن با کودک است. توانایی‌های کلامی کودک هنگامی که والدین وی با او صحبت می‌کنند و او مورد خطاب قرار می‌گیرد رشد پیدا می‌کند. به علاوه، کودک در شناخت اشیاء تواناتر می‌شود. به نظر می‌رسد فضای مجازی، پتانسیل های فضای حقیقی را ندارد تا بتواند به واکنش‌های کودک در هنگام صحبت کردن با وی، پاسخ مثبتی ارائه دهد.

3. کتاب‌خواندن: یکی از روش‌های موثر در تقویت هوش کودکان کتاب خواندن برای آن‌هاست. به این معنی که والدین باید برای کودکان خود کتاب‌ها را باصدای بلند بخوانند. این مورد هم در تقویت نیم‌کره‌ی چپ کودک موثر است و هم توانایی‌های کلامی وی را تقویت می‌کند. از آن‌جایی که تقویت توانایی‌های کلامی کودک به تقویت بخش منطقی ذهن کودک کمک می‌کند، می‌تواند نقش مهمی در رشد تفکر خلاقه‌ی کودک و همین‌طور توانایی تکلم وی داشته باشد. کتاب های صوتی و کتاب های تعاملی کودکان، که اخیرا در فضای مجازی منتشر شده اند، در این زمینه به کودکان کمک بسزایی می کند.

4. اسم‌گذاری بر روی اشیاء: این توانایی به شناسایی زودتر اشیاء و شناخت ماهیت آن‌ها توسط کودک کمک می‌کند. به علاوه کودک سریع‌تر می‌آموزد که هر یک از اشیایی که در دنیای اطراف او وجود دارد به سبب تفاوت‌هایی که دارند دارای ماهیت و به تبع آن نام متفاوتی هستند. این موضوع از این جهت دارای اهمیت بسیاری است که تفاوت‌ها در دنیای واقعی به این صورت برای کودک روشن و آشکار می‌شود و می‌تواند میان اشیاء تمایز قائل شود. در فضای مجازی و به خصوص فضاهایی که مخصوص کودکان طراحی می‌شوند (مثلا سایت‌های مربوط به کودکان یا بازی‌های کودکان زیر پنج سال) شکل اشیاء را به اشکالی ساده‌تر تقلیل می‌دهند تا به این واسطه تشخیص و شناسایی تفاوت‌های موجود میان اشیاء برای آن‌ها ساده‌تر باشد. از این جهت می‌توان گفت که فضای مجازی، در رشد و تقویت توانایی کودکان در اسم‌‌گذاری بر روی اشیاء موثر و مفید است. البته باید توجه داشت که فضای مجازی باید به عنوان مکمل در شناخت اشیاء توسط کودکان به کار رود. در واقع کودکان در کنار شکل ساده‌شده‌ی اشیاء موجود در اطراف آن‌ها باید بتوانند شکل اصلی آن‌ها را هم در دنیای واقعی ببینند تا به تطبیق کامل نام و شکل اشیاء دست پیدا کنند.

5. حفظ توجه کامل به کودکان: کودکان چه از نظر نیازهای مادی و چه از نظر نیازهای روانی و عاطفی‌ای که دارند نیازمند توجه کامل هستند. از این جهت می‌توان گفت توجه درست و کامل به کودک می‌تواند تمامی این نیازها را پوشش دهد. در فضای مجازی، توجه به کودک از یک شخصیت حقیقی که علقه‌ی عاطفی با کودک دارد به شخصیتی مجازی تبدیل می‌شود که کودک توانایی درک مختصات آن را ندارد. علاوه بر این‌ کودک نیاز به لمس محبت و شناسایی منبع آن دارد که دریافت این مهم در فضای مجازی امکان‌پذیر نیست. از سوی دیگر، معمولا وقتی کودکان در فضای مجازی بوده یا مشغول بازی‌های موبایلی هستند، خانواده‌ها از آن‌ها فارغ شده و از توجه به آن‌ها در این شرایط باز می‌مانند. به علاوه‌، به دلیل این‌که امکان دسترسی آزاد به هرگونه اطلاعاتی در فضای مجازی وجود دارد، آزادی کامل کودکان در استفاده از فضای مجازی ممکن است دو نتیجه‌ را در پی داشته باشد:

نخست این‌که دسترسی کودک به محتواهای غیراخلاقی در فضای مجازی راحت‌تر شده و به این واسطه امنیت اخلاقی کودک دچار مشکلات عدیده‌ای می‌شود و دوم این‌که به دلیل یافتن اطلاعات گوناگون در حوزه‌های مختلف، ممکن است والدین مرجعیت فکری‌ای که بر کودک دارند، را از دست بدهند.

این موضوع می‌تواند زمینه‌ی نامناسبی باشد برای دوران نوجوانی و بلوغ کودکان که گروه‌های هم‌سالان نقش مهمی در شکل‌دهی به گرایشات کودکان دارند؛ به این معنی که اگر خانواده به صورت کامل مرجعیت خود را از دست بدهد، نقشش هم در تعیین ترجیحات کودک کم‌رنگ می‌شود و هم کنترل کودک و راهنمایی وی به مراتب کاری دشوارتر خواهد شد. بنابراین به نظر می‌رسد داشتن حدی میانه در خصوص استفاده‌ی کودک از فضای مجازی و بازی‌های موبایلی و همین‌طور حفظ توجه به کودک هنگامی که در این محیط‌ها حضور دارد- می‌تواند مفید و موثر واقع شود.

نتیجه‌گیری

به نظر می‌رسد در زمینه‌ی تقویت رشد کودکان به فضای مجازی باید به عنوان نوعی «ابزار» نگریسته شود. به این معنی که والدین، کارهایی را که توسط متخصصین روان‌شناسی کودکان تاکید و تایید می‌شود را انجام دهند و از فضای مجازی به عنوان ابزار و وسیله‌ای که می‌تواند در این راستا کمک‌های بزرگی به آن‌ها کند، استفاده کند. در واقع باید به فضای مجازی به عنوان فضایی مکمل برای تربیت و رشد قوای ذهنی کودک نگاه کرد و نه به عنوان فضایی که می‌توان تمامی اطلاعات را از آن به دست آورد، نیازهای کودک را به واسطه‌ی آن مرتفع کرد و امکان ارتباط مثبت و موثر را در کودک تقویت کرد.

توجه داشته باشید که تربیت فرزند و تقویت قوای ذهنی وی، فعالیتی زمان‌بر و در عین حال با اهمیت است که والدین باید بتوانند تمامی قوای خود را بر روی آن متمرکز کنند تا نتیجه‌ی مناسب را دریافت کنند. در واقع والدین باید بتوانند با فراهم کردن محیطی مناسب برای کودکان آن‌ها را آماده‌ی حضور در جمع‌های بزرگ‌تر نمایند و در عین حال قدرت تصمیم‌گیری مستقل و فارغ از شرایط و نظرات دیگران را به آن‌ها اعطا نمایند.