آشنایی با فهرست و جایزه لاک‌پشت پرنده

این فهرست ضمیمه فصلنامه پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان منتشر می‌شود و می‌تواند راهنمای پدرها و مادرها، معلم‌ها و مربی‌ها و سایر علاقه‌مندان به ادبیات کودک و نوجوان باشد تا مناسبت‌ترین کتاب‌های سال را برای کتاب‌خوانی بچه‌ها و دانش‌آموزان انتخاب کنند.

در سال اول انتشار این فهرست، کتاب‌ها در سه گروه کتاب‌های عالی، کتاب‌های خوب و کتاب‌های راه یافته طبقه‌بندی و معرفی می‌شدند. درحال‌حاضر، کتاب‌ها بر مبنای گروه سنی و گروه موضوعی و هم‌چنین، بر حسب رأی داورها با امتیاز شش لاک‌پشت (کتاب‌های بسیار عالی)، پنج لاک‌پشت (کتاب‌های عالی)، چهار لاک‌پشت (کتاب‌های خیلی خوب) و سه لاک‌پشت (کتاب‌های خوب) معرفی می‌شوند.

اسفند ماه ۱۳۹۱ اولین دوره اهدا نشان لاک‌پشت پرنده برگزار شد و به پنج کتاب برگزیده فهرست لاک‌پشت پرنده نشان طلایی و نقره‌ای لاک‌پشت پرنده اهدا شد.

هیئت داوران لاک‌پشت پرنده، کتاب‌های برگزیده‌ هر سال را نیز انتخاب و به کتاب‌های برگزیده نشان‌های طلایی و نقره‌ای اهدا می‌کنند.

کتاب‌ها بر اساس شیوه‌نامه‌ای مکتوب و با اصول و معیارهایی روشن به فهرست راه می‌یابند یا موفق به دریافت نشان طلایی یا نقره‌ای می‌شوند.

هر سال، داوران و سیاست‌گذارانِ فهرست، براساس مقتضیات روز و هم‌چنین با توجه دیدگاه‌ها و نقد و بررسی صاحب‌نظران، این معیارها و ملاک‌ها را بازبینی می‌کنند و آن‌ها را در متنی با عنوان اصول، شیوه‌ اجرایی و معیارهای فهرست و نشان‌های لاک‌پشت پرنده اعلام می‌کنند.

کتاب‌های راه‌یافته به فهرست به شکل زیر رده‌بندی می‌شوند:

۱ـ کتاب‌هایی با ارزش شش لاک‌پشت، که بیش‌ترین هماهنگی را با معیارهای اعلام شده داشته باشند و افزون بر آن، نکته‌ای ویژه در محتوا یا فرم آن‌ها به چشم بخورد.

۲ـ کتاب‌هایی با ارزش پنج لاک‌پشت، که بیش‌ترین هماهنگی را با معیارهای اعلام شده دارند.

۳ـ کتاب‌هایی با ارزش چهار لاک‌پشت، که هماهنگی نسبی با معیارهای اعلام شده دارند.

۴ـ کتاب‌هایی با ارزش سه لاک‌پشت، که، ضمن برخورداری از ارزش‌های ادبی ذکر شده در این متن، تضادی با معیارهای فرهنگی ذکر شده نداشته باشند.

کتاب‌های کودک و نوجوان هر فصل، براساس گروه‌بندی زیر، مورد بررسی قرار می‌گیرند:

کتاب‌های زیر پنج سال؛

ادبیات؛

دین و علوم انسانی؛

علمی و آموزشی؛

هنر و سرگرمی

۱. جلسه‌هاي عادی هیئت داوران با حضور اکثریت مطلق اعضا به رسمیت می‌رسد.

۲. کتاب‌ها به پیشنهاد دست کم سه نفر، سه لاک‌پشت دریافت کرده و به فهرست راه می‌یابند، اما برای این‌که جزء کتاب‌های شش و پنج و چهار لاک‌پشت قرار بگیرند، باید به تأیید اکثریت داوران نیز برسند.

۳. نویسندگان و منتقدانی که در مؤسسه‌های انتشاراتی مشغول به فعالیت هستند نمی‌توانند کتاب‌های آن مؤسسه را پیشنهاد و به آن‌ها رای بدهند.

۴. نویسندگان دیگر، بیرون از گروه داوری، هم می‌توانند در پیشنهاد کتاب و نوشتن معرفی‌نامه‌ کتاب‌ها با گروه داوری همکاری کنند.

۵. کتاب‌های اعضا گروه داوری، در بخش جداگانه‌ای از فهرست، با عنوان خارج از داوری و بدون رتبه‌بندی، معرفی می‌شوند.

۶. در هر شماره‌ پژوهشنامه کتاب‌های یک فصل بررسی و از میان آن‌ها کتاب‌هایی پیشنهاد می‌شود. فصل مورد بررسی در اول این بخش قید خواهد شد.

۷. فهرست اولیه‌ کتاب‌ها بر اساس فهرست خانه‌ کتاب تهیه خواهد شد. چنان‌چه کتابی، از هر فصل، در این فهرست نیامده باشد یا به هر دلیلی، از چشم داوران برکنار مانده باشد در فصل بعدی، آن کتاب نیز بررسی خواهد شد.

۸. برای داوری کتاب‌های تصویری و برخی دیگر از رشته‌ها با کارشناسان خارج از هیئت داوران مشورت خواهد شد.

۱- دستیابی به سبک شخصی و توانایی در آفریدن جهانی تازه و فضای منحصر به فرد.

۲- هماهنگی و تناسب میان اجزای سازنده‌ کتاب، اعم از محتوا، زبان، شکل اجرایی متن، گرافیک، آماده‌سازی، مواد به کار رفته و چاپ کتاب.

۳- توجه به ظرفیت‌های زبان، نوآوری در حوزه‌ زبان فارسی و کمک به گسترش و پویایی آن.

۴- پیوند با پیشینه‌ ادبی، امکان فراتر رفتن از سنت‌های ادبی و گشودن افق‌های تازه.

۵- نوآوری در ارائه‌ شکل‌های تازه‌ ادبی و پیشنهادهای نو در فضا ادبیات کودک ایران و جهان.

۶- توجه به درستی و غیرجانبدارانه و به روز بودن اطلاعات در کتاب‌های اطلاعاتی، اعم از کتاب‌های دینی، علوم انسانی، علمی و آموزشی و… در کنار توجه به نوآوری در شیوه‌ی تألیف، گرافیک، نوع مواد و چاپ.

۷- احترام به ارزش‌های مردم ایران و پرهیز از طرح مسایلی که در آن‌ها ارزش‌های مردم و اقوام ایرانی مورد تمسخر قرار گیرند.

۸- توجه به زیست هم‌زمان کودکان ایرانی در چارچوب مرزهای ملی و عضویت در جامعه‌ی جهانی.

۹- توجه به روحیه و تفکر انتقادی و برجسته‌سازی پرسشگری.

۱۰- احترام به تفاوت‌های فردی کودکان و مقاومت در برابر یکسان‌سازی و همسان‌سازی کودکان و توجه به احساس رهایی آنان.

۱۱- توجه به پیچیدگی‌های دنیای واقعی کودک، خواسته‌ها و نیازهای کودکان امروز و پرهیز از ساده‌سازی و ساده‌انگاری و هم‌چنین تحمیل دنیای بزرگ‌سالانه به کودکان.

۱۲- احترام به ارزش‌های بشری، عام و جهان‌شمول، مانندِ صلح و امنیت، مدارا و گفت‌وگو، احترام به انسان‌ها و همدلی با آن‌ها، در کنار احترام به دیگر موجودات، مخالفت با هرگونه تبعیض، رعایت حقوق همه‌ انسان‌ها، به‌خصوص کودکان، هم‌چنین کودکان با نیازهای ویژه و احترام به محیط زیست.

۱) نشان ویژه: نشان ویژه از فلز مس ساخته شده و به رنگ مسی است. این نشان، برخلاف دیگر نشان‌های لاک‌پشت پرنده، که به یک اثر اهدا می‌شوند، به خاطر مجموعه‌ فعالیت‌های یک فرد در طول سال‌ها اعطا می‌شود. این نشان به پیشکسوت‌ها و چهره‌های مؤثری اهدا می‌شود که فعالیت‌هايشان در راستای معیارهای لاک‌پشت پرنده باشد.

شرط اهدا نشان ویژه کسب دست‌کم دو سوم آرا در جلسه‌ی هیئت داوران است.

۲) نشان طلایی: این نشان هم از فلز مناسب ساخته و طلاکاری شده است و به بهترین کتاب‌هایی اهدا می‌شود که دست‌کم دو سوم از اعضا هیئت داوران به آن‌ها رأی بدهند. طبق اصول لاک‌پشت پرنده، در هر سال، حداکثر سه کتاب نشان طلایی دریافت می‌کنند.

۳) نشان نقره‌ای: این نشان نیز از فلز مناسب ساخته و نقره‌کاری شده است و هر سال به کتاب‌هایی اهدا می‌شود که براساس معیارهای لاک‌پشت پرنده شایسته‌ تقدیر شناخته شوند و دو سوم داوران حاضر در جلسه به آن‌ها رأی بدهند.

۴) یاد: هر سال، در صورت امکان، از کتابی که در دوره‌ انتشار خود دیده نشده، اما در سال‌های بعد ارزش و اهمیت آن شناخته شده است، با بیان دلایل یاد خواهد شد.

۱. هر سال به کتاب‌های ویژه‌ای که بیش‌ترین هماهنگی را با معیارهای لاک‌پشت پرنده داشته باشند نشان طلایی و نقره‌ای اهدا خواهد شد، که ناشران می‌توانند این نشان را روی جلد کتاب‌های‌شان درج کنند.

۲. نامزدهای اولیه‌ این نشان، از مجموع فهرست‌های چهار شماره (یک سال)، انتخاب خواهند شد. کتاب‌هایی که موفق به دریافت پنج و شش لاک‌پشت شوند نامزدهای اولیه‌ دریافت نشان طلایی و نقره‌ای لاک‌پشت پرنده خواهند شد، اما داوران یک‌بار دیگر تمام کتاب‌های منتشر شده در سال را مرور خواهند کرد تا کتابی که شایسته‌ توجه است از راه‌یابی به جمع نامزدها بازنماند.

۳- داوران، برای انتخاب کتاب‌ها برای دریافت نشان طلایی و نقره‌ای، نشست یا نشست‌های جداگانه‌ای برگزار خواهند کرد.

۴- این نشست‌ها هنگامی به حد نصاب خواهند رسید که دست کم دو سوم اعضا داوران در آن شرکت داشته باشند.

۵- نشان طلایی تنها وقتی به کتابی تعلق خواهد گرفت که دو سوم از کل داوران آن کتاب را شایسته‌ دریافت نشان طلایی بدانند.

۶- نشان نقره‌ای به کتاب یا کتاب‌هایی تعلق خواهد گرفت که دو سوم داوران حاضر در جلسه آن کتاب را شایسته‌ دریافت نشان نقره‌ای بدانند.

۷- هر سال، نشان طلایی به یک یا حداکثر سه کتاب که بر اساس معیارهای لاک‌پشت پرنده پدیده شناخته شوند، اهدا خواهد شد.

۸- هر سال، نشان نقره‌ای به کتاب‌هایی که براساس معیارهای لاک‌پشت پرنده شایسته‌ی تقدیر شناخته شوند اهدا خواهد شد.

۹- کتاب‌های برگزیده از میان کتاب‌های رشته‌های مختلف انتخاب و هنگام اعلام نتایج هیئت دوران دلایل خود را برای انتخاب آن‌ها بیان خواهند کرد.