سنین نوجوانی و شناخت تحولات مربوط به آن

به گزارش کودک پرس ، شناخت جنبه‌های مهم روانی، عقلانی، جسمانی و اخلاقی نوجوان در شیوه برخورد اطرافیان با این تغییرات بسیار موثر است. نوجوان به دلیل این که در دوران بحران به سر می برد، از حساسیت خاصی برخوردار است و گاه دچار سرگردانی می شود چراکه بین ارزش‌های حاکم در مدرسه، خانواده و اجتماع هماهنگی پیدا نکرده و مشاهده می‌کند که هر یک از آنان، ارزش‌های متفاوتی ارایه می کنند. گاهی نسبت به بزرگسالان، بی اعتماد و بی اعتنا و گاه با اعتماد است که این نوسانات، از هیجانات درونی او سرچشمه می گیرد.

هم‌چنین در برخورد با مسایل می کوشد از رویارویی با واقعیات بگریزد و این به آن سبب است که دلیل و منطق در او ضعیف است و عقل و برهان، در او تحت الشعاع دیگر خصوصیات مانند غرور، احساسات و عواطف وی قرار گرفته است. به طور یقین آگاهی اطرافیان نسبت به شناخت جنبه های مهم روانی، عقلانی و جسمانی نوجوان می تواند از بروز ناسازگاری‌های خاص این دوران پیشگیری کند.

آنچه می خوانید گفت‌وگو با محسن لعلی، دکترای روانشناسی و عضو شورای نظام روانشناسی استان اصفهان، درباره هویت‌یابی و شناخت جنبه های روانی، عقلانی و جسمانی دوران نوجوانی است.

نوجوانی چند مرحله است؟
چنانچه به مرحله های رشد انسان توجه کنیم باید گذر را از این مراحل لحاظ کنیم که شامل گذر از دوران طفولیت به کودکی و گذر از دوران کودکی به نوجوانی است که این مرحله بسیار دردسرساز است. تعداد نوجوانان در دنیا آمار بالایی دارد و از هر پنج نفر جمعیت دنیا یک نفر نوجوان است. دوره نوجوانی سه مرحله است و در مجموع از سن ۱۱ تا ۲۱ سالگی است، مرحله اول ۱۱ تا ۱۴ سالگی، مرحله دوم ۱۴ تا ۱۷ سالگی و مرحله سوم ۱۷ تا ۲۱ سالگی است.

مشکلات بین فردی در دوره نوجوانی شامل چه مواردی است؟
در دوره نوجوانی مشکلات بین فردی و اختلالات روانی، معضلاتی را به دنبال دارد. مشکلات بین فردی می تواند در ارتباط نوجوان با والدین، دوستان، خواهر و برادر به چالش و بحران کشیده شود. این مشکلات بین فردی جزئی از فرایند رشد به شمار می رود. نوجوان در یک پروسه رشد قرار گرفته و روابط او نیز به واسطه تغییرات هورمونی و شناختی و هیجانی دچار نوسان می شود و یا می توان گفت که نوجوان می تواند به دلیل مشکلات روانشناختی دچار مشکلات بین فردی شود.

نوع تظاهر مشکلات بین فردی دوره نوجوانی در دختران و پسران متفاوت است؟
در بروز مشکلات بین فردی در بین نوجوانان پسرها بیشتر تظاهرات رفتاری مانند پرخاشگری، لجبازی و تندخویی را نشان می دهند و دخترها تظاهرات رفتاری هیجانی مانند افسردگی، اضطراب، اعتماد به نفس پایین یا بالا را دارند ولی نمی توان مشکلات بین فردی را فقط برای دوره نوجوانی به عنوان یک عامل طبیعی قلمداد کرد. در واقع این مشکلات به عنوان شاخص مطرح شده است و چنانچه مشکل شدت بیابد و مدت و فراوانی بیشتری داشته باشد بر روی عملکرد خانوادگی، شغلی و تحصیلی نوجوان تاثیر گذاشته و در این زمان توجه جدی از سوی خانواده را می طلبد.

چه مسایلی موجب مشکلات بین فردی نوجوانی می شود؟
یکی از موارد ایجاد کننده این مشکلات اعتماد به نفس بسیار پایین یا بالا است. روانپزشکان و روانشناسان در خصوص اعتماد به نفس پایین معتقد هستند که هسته اصلی بسیاری از اختلالات روانی به دلیل وجود همین اعتماد به نفس پایین افراد است و عزت نفس پایین هسته اصلی افسردگی و اختلالات اضطرابی به شمار می رود.

چه عواملی در تشدید اعتماد به نفس پایین نوجوانان نقش دارند؟
عوامل متعددی در این زمینه نقش دارند البته باید به این مورد توجه کرد که عوامل ایجاد کننده مشکلات بین فردی یا بیماری های روانی چند بعدی است و به علل متفاوتی وابسته است، ضمن اینکه موضوع اکتسابی بودن نیز در این زمینه بسیار اثر گذار است. عوامل یادگیری مانند محیط مدرسه، خانه و محیطی که نوجوان در آن تربیت می شود در پایین آمدن اعتماد به نفس او تاثیر گذار خواهد بود.

این گروه از نوجوانان چه ویژگی هایی دارند؟
یکی از عوامل ایجاد کننده مشکلات بین فردی نوجوانی اعتماد به نفس پایین است. وقتی نوجوانی دارای اعتماد به نفس پایین شد در ارتباط های دوستان شرکت نکرده و و گوشه‌گیر و منزوی می شود، هم‌چنین ترس های اجتماعی و مرضی از ویژگی های این گروه از نوجوانان است.

آیا اعتماد به نفس بالا در نوجوانی آسیب‌زا است؟
نکته دیگر داشتن اعتماد به نفس بیش از حد است، نوجوانانی که از نظر رشد ظاهری و اندامی سن شان می طلبد که اینگونه باشند. همین مساله هم برای نوجوانان دردسر ایجاد می کند. برای مثال بلوغ های زود رس نوجوانان وقتی است که در جمع بچه های پنج سال بالاتر از خودشان قرار می گیرند و به واسطه این رشد اندامی بزرگ و ویژگی های دیگر بر این باورند که از نظر عقلی و شناختی هم بالا هستند و بعضی از اوقات همین اعتماد به نفس کاذب و اعتماد به نفس بیش از حد می تواند آسیب زننده باشد.

مشکلات شخصیتی دوران نوجوانی چه تاثیری در بزرگسالی خواهد داشت؟
یکی از موارد تاثیر گذار که به روابط بین فردی نوجوان آسیب وارد می کند، ارزیابی غیرواقعی از تصویر اندام و بدن است. بسیاری از نوجوانان به دلیل همین موضوع، حساسیت‌هایی روی صورت، بینی، چهره و قد خود دارند و در روابط بین فردی با خانواده و جامعه با مشکل مواجه می شوند. در بررسی بسیاری از مشکلات روانشناختی و روانپزشکی مشاهده می کنیم که ریشه این مشکلات به دلیل وجود مشکلات بین فردی نوجوان است یعنی نمی تواند روابط سالمی با دوستان و خانواده خود برقرار کند و به سمت اضطراب، افسردگی و بسیاری از بیماری ها پیش می رود. در واقع سنگ‌بنای اختلالات و مشکلات شخصیتی از دوران کودکی و نوجوانی شروع می شود و چنانچه روابط بین فردی یک نوجوان به صورت گوشه گیری ظاهر شود در این صورت این ویژگی در شکل گیری شخصیت او موثر خواهد بود و به صورت عاملی پایدار در دوره بزرگسالی نمایان می شود.

برای افزایش عزت نفس در دوره نوجوانی چه باید کرد؟
افزایش اعتماد، آنی و تک عاملی نیست و این فرایندی زمان‌بَر است. اولین نکته تشخیص، علت ایجاد اعتماد به نفس پایین و یافتن فاکتورهای لازم است. گاهی اوقات مشکلات تحصیلی و نوع برخورد والدین موجب کاهش اعتماد به نفس نوجوان شده و همین نوع ارتباط والدین با فرزندان و نوع ارتباط با همسالان در افزایش اعتماد به نفس موثر خواهد بود. برای برخورد ریشه ای با این مشکل به مداخله خانواده و دست‌کم نگرفتن عزت نفس پایین نوجوان نیاز است، ضمن اینکه این امر در بهتر شدن میانگین تحصیلی نوجوان و تعاملات بین فردی او در آینده و عملکرد شغلی و روابط زندگی زناشویی بسیار موثر خواهد بود.

در زمینه کاهش مشکلات بین فردی نوجوانی چه توصیه ای به خانواده ها می کنید؟
خانواده ها به چند نکته توجه کنند، در صورتی که فرزند آنها با این مشکلات روبه رو شد حتما از افراد متخصص و اهل فن کمکِ تخصصی بگیرند. در فرایند درمان هم خانواده و هم نوجوان دخیل هستند، درمانِ شناختی و رفتاری فقط برای درمان اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب نیست و پروتکل درمانی آن برای همه مشکلات بین فردی نوجوانی توصیه می شود. علاوه بر این داشتن ارتباط مبتنی بر صمیمیت و دوستی با نوجوان، القای پیام های شفاف و قاطع از سوی والدین، گفت‌وگوهای مستقیم با نوجوان و وقت گذاشتن برای همراهی با آنها، بیشترین تاثیر را در کاهش مشکلات بین فردی به همراه دارد.