نقد و بررسی کیفیت آثار الکترونیکی دینی کودکان

مهشید دولت‌مدلی در خلال صحبت‌هایش گزارشی درباره‌ی آثار الکترونیکی منتشر شده برای کودکان در قالب لوح فشرده ارایه کرد. به گفته‌ی او بررسی لوح فشرده‌های الکترونیکی هشت سال است به‌طور مستمر از سوی شورای کتاب کودک انجام می‌شود. این آثار به‌طور انحصاری آموزشی نیستند. لوح‌های فشرده‌ی آموزش احکام، قرآن، نماز و… در این حوزه نمی‌گنجند و گروه سعی می‌کند بیشتر دید ادبیاتی و سرگرمی به این آثار داشته باشد.
او توضیح داد برخی از لوح‌های فشرده به موضوع‌های دینی برای کودکان می‌پردازد که البته اغلب، آثار بسیار ضعیفی هستند. دلیل این امر انتخاب موضوع، نحوه‌ی پرداخت، تصویرسازی و شخصیت‌هایی است که برای لوح‌های فشرده در نظر گرفته می‌شود که اغلب تکراری هستند. برای مثال موضوع‌های انتخابی بسیار سطحی و پیش پا افتاده است.
دولت‌مدلی با اشاره به این‌که در حوزه‌ی تولید لوح فشرده‌ی مذهبی چندان هدفمند کار نکرده‌ایم، گفت: در این آثار به راحتی خرافات هم دیده می‌شود. به حدی که گاهی خرافات خودش را بیشتر نشان می‌دهد. همچنین گویی از گروه سنی نوجوان چشم‌پوشی کرده‌ایم و بیشتر این آثار برای گروه سنی ب و ج است.
پژوهشگر و عضو شورای کتاب کودک در پایان افزود: در حال حاضر دوره‌ی تولید لوح فشرده را پشت سر گذاشته‌ایم و بیشتر به سمت وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها می‌رویم. اما موضوع‌های مطرح شده نشان‌دهنده‌ی نگرش ما نسبت به این ابزار است. هرچند در یک یا دو سال اخیر تولید لوح فشرده کاهش یافته اما محور دینی یکی از شاخص‌ترین محورها در تولید لوح فشرده بوده است.

جای خالی نظارت بر وب‌سایت‌های مذهبی
در بخش بعدی جلسه مرجان فروغی نگاهی به وب‌سایت‌های مذهبی برای کودکان داشت. او نیز ضمن اشاره به کاهش تولید لوح فشرده طی سال‌های اخیر گفت: البته وب‌سایت‌ها هم افزایش چندانی نداشته‌اند. دلیل آن گسترش اپلیکیشن‌ها و کتاب‌های الکترونیکی است. همچنین وضعیت وب‌سایت‌های حوزه‌ی دینی حتی از لوح‌ فشرده‌های این حوزه نیز بدتر است؛ چراکه هیچ نظارتی بر محتوای آن‌ها صورت نمی‌گیرد.
فروغی ورود وب‌سایت‌ها به حوزه‌ی دین را اتفاق مثبتی برشمرد، اما تاکید کرد: متاسفانه این وب‌سایت‌ها به‌ صورت ویژه به مباحث دینی‌ای می‌پردازند که سنگین و سخت است. اگر هم طراحی متفاوتی دارند تمرکزشان از دین جدا است و انگار تفاوتی میان پیامبران و امامان قائل نمی‌شوند. همچنین هیچ نگاهی به ادیان دیگر ندارند. در برخورد با برخی از روایت‌ها حتی به منبع هم اشاره‌ای نمی‌شود.
این پژوهشگر و مدرس قصه‌گویی افزود: تصاویر استفاده شده در این وب‌سایت‌ها بیشتر ما را به دنیای انیمیشن‌های ژاپنی می‌برد. برای نوجوانان هم وب‌سایت مذهبی نداریم. گویی برای بزرگ‌سال طراحی شده و فقط کمی از نظر ظاهر مناسب نوجوانان است.
فروغی در بخش پایانی سخنانش از قصه‌گویی دیجیتال به عنوان بیان مدرن از هنر باستانی قصه‌گویی یاد کرد و توضیح داد: این هنر در حال حاضر خودش را با ابزارهای دیجیتال تطبیق داده است. در حوزه‌ی دین هم می‌توان از این شیوه بهره گرفت؛ چراکه این فرصت را به کودک و نوجوان می‌دهد تا خودشان را کشف کنند. اما متاسفانه چنین رسانه‌ای در حال حاضر نداریم.

ضرورت روایت دیجیتال از دینداری
حسین شیخ‌الاسلامی دیگر سخنران این نشست گزارشی درباره‌ی اپلیکیشن‌های مذهبی تولیدشده ارایه کرد. وی گفت: موسسه‌های فرهنگی در شهر قم، تهران و مشهد پس از آمدن مدیوم اپلیکیشن به دلیل سهل‌الوصول و ارزان بودن آن به سراغ اپلیکیشن‌ها رفتند و حجم قابل توجهی اپلیکیشنی ساختند. اما از نظر کیفیت سطح این آثار نیز مانند لوح‌های فشرده یا وب‌سایت‌های مذهبی است.
این منتقد اپلیکیشن‌های مذهبی را به سه دسته‌ی آموزشی، بازی و سرگرمی و مراجع و منابع تقسیم‌بندی کرد و گفت: اپلیکیشن‌های آموزشی در زمینه‌ی چگونه نماز بخوانیم، چگونه وضو بگیریم یا حتی چگونگی صحیح خواندن قرآن است.
اما به گفته‌ی او مهم‌ترین و بهترین اپلیکیشن‌ها در حوزه‌ی مراجع و منابع است؛ چراکه خود منابع ارزشمند و مفید هستند. مانند ترجمه‌ی قرآن یا نهج‌البلاغه برای کودکان. برای مثال بچه‌ها در طول سال هر روز بخشی از قرآن را همراه با ترجمه‌ی معتبر آن طی یک ساعت و برنامه‌ی مشخص می‌خوانند.
شیخ‌الاسلامی با تاکید بر این‌که برای گسترش هر کاری سه شرط لازم است گفت: وجود امکانات و هزینه، وجود مخاطب و وجود انگیزه در تولیدکننده این سه شرط است.
او افزود: با توجه به مذهبی بودن جامعه‌ی ایرانی اپلیکیشن‌های مذهبی کاربرد زیادی در جامعه‌ی ما دارد. اما مشکل نبود ایده‌پردازی و ابتکار در ارایه‌ی منابع دینی است.
این پژوهشگر ادامه داد: مشکل این است که نتوانسته‌ایم مفهوم دینداری را از درون دیجیتال کنیم. وقتی نتوانیم مفهومی را که داریم با ابزار منطبق کنیم مشکل ایده‌پردازی و ابتکار در روایت اتفاق می‌افتد. در حقیقت ما روایت دیجیتال و به‌روزی از مفهوم دینی و دینداری نداریم.