لذت یادگیری در کنار تجربه‌های علمی

به گزارش کودک پرس ، با برخی از مربیان مراکز علوم در استان‌های مختلف گپ و گفتی داشتیم و دیدگاه آن‌ها را درباره‌ی تاثیر آموزش علمی در مراکز علوم به کودکان و نوجوانان جویا شدیم که در ادامه می‌خوانید.

در تهران اگرچه نخستین مرکز بزرگ علوم و نجوم کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با هدف شکوفایی و پرورش استعدادهای کودکان و نوجوانان در چهار بخش زیست‌شناسی، نجوم، رباتیک و کتاب‌خانه‌ی تخصصی اسفند سال 1391 افتتاح شد. اما سابقه مرکز تخصصی نجوم زعفرانیه و مرکز زیست‌شناسی فخرآباد(مرکز 18 کانون) به سال‌ها پیش بازمی‌گردد. پیش‌تر نیز در برخی از استان‌ها مانند زنجان و البرز چنین مرکزی فعال بود و البته پس از آن نیز در برخی شهرها یا استان‌ها مراکز علوم آغاز به کار کردند. عمده‌ی فعالیت‌های مراکز علوم به دو شکل بازدیدهای عمومی و تخصصی از بخش‌های مختلف و شرکت در کلاس‌های ترمی و کارگاه‌های تخصصی است.

یکی از جذاب‌ترین رشته‌های علوم برای بچه‌ها زیست‌شناسی و شاخه‌های آن‌ است. علم زیست‌شناسی امکان آشنایی انسان با بدن انسان، گیاهان، جانوران و تنوع عظیم و پیچیدگی آن‌ها را فراهم می‌کند. در کانون آموزش‌های زیست‌شناسی با مجموعه‌ای از مباحث متنوع این حوزه همراه و سعی شده است بچه‌ها خود تمامی آزمایش‌ها را انجام دهند و به شناخت کامل برسند و علاوه بر آن در حفظ محیط زیست و گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری گام بردارند.

برهمین اساس در سرفصل‌های آموزش زیست‌شناسی برای گروه‌های سنی مختلف کودکان و نوجوانان مباحثی درباره‌ی زندگی انواع جانوران، گوناگونی گیاهان، ساختمان بدن موجودات زنده و… در نظر گرفته شده است.

 

ضرورت حضور مربیان متخصص در مراکز علوم

فرحناز شهنوازی، مربی مسئول مرکز کانون قشم

شهنوازی 22 سال است که در کانون و حوزه‌های مختلف کار می‌کند. می‌گوید: بیشتر مسئول برگزاری اردو و سفرهای علمی بوده‌ و کاردستی یا کار با دورریختنی‌ها را انجام داده و حدود سه سالی است که به مرکز قشم آمده‌ است.

به گفته‌ی او از آن‌جا که قشم از نظر فضای محیطی و جغرافیایی ظرفیت‌های لازم را داشت، می‌طلبید که در حوزه‌ی زیست دریایی کار کنند. برای همین به این حوزه وارد شد و با اعضا در زمینه‌هایی مثل زیست دریایی فعالیت‌های پژوهشی انجام داده است.

او معتقد است: در قشم جانواران و موجودات خاص یا در حال انقراض بسیاری زندگی می‌کنند. از همین روی نظر بچه‌ها را برای انجام یک کار پژوهشی در زمینه‌ی لاک‌پشت‌های پوزه عقابی جلب و آن‌ها ‌را به این حوزه علاقه‌مند کردیم.

شهنوازی درباره‌ی چگونگی انجام چنین فعالیت‌هایی در مرکز قشم توضیح داد: در بخش محیط زیست و بعد از جهانی شدن ژئوپارک قشم، اداره‌ی محیط زیست قشم بیشتر علاقه‌ داشت و هدف‌شان این بود که از دوران کودکی در زمینه‌ی محیط زیست کارهایی انجام شود. برهمین اساس بر بخش کودک تمرکز کردند.

 

او به آشنایی این اداره با کانون پرورش فکری و فعالیت‌های آن اشاره کرد و توضیح داد: کانون در حوزه‌ی محیط زیست فعال است و کتاب منتشر می‌کند. همچنین فضای کانون فضایی است که بچه‌ها برای آموزش و فراگیری مباحث علمی، فرهنگی و هنری آزاد هستند. به همین دلیل برای همکاری بیشتر، انجمنی با حضور کارشناسان محیط زیست برای حفظ و نگهداری از لاک‌پشت‌های پوزه عقابی جزیره‌ی قشم تشکیل دادیم تا بچه‌های سطح شهرستان قشم هم بتوانند در این زمینه قدمی بردارند.

این مربی مسئول مرکز قشم افزود: در این همکاری بچه‌ها یاد می‌گیرند که چطور می‌توانند از لاک‌پشت‌ها با همان کارهای کوچک خودشان حمایت کنند و مشارکت بچه‌ها در حفظ محیط زیست تنها به بچه‌های روستا موکول نشود و بچه‌های سطح شهر هم به این کار ورود پیدا کنند.

به گفته‌ی او از زمستان سال گذشته کار آغاز شده است و بچه‌ها از مبدا یعنی از فرآیند تخم‌گذاری تا تولد لاک‌پشت‌ها در تکاپو و تلاش و از نزدیک شاهد این فرآیند بوده‌اند. همچنین تعدادی اسلایدهای آموزشی از سوی کارشناس محیط زیست برای بچه‌ها نمایش و توضیحاتی ارایه شده است.

شهسواری ادامه داد: می‌توان گفت نخستین‌بار بود که گروهی در حدود 80-70 کودک ساعت هشت شب برای چنین بازدیدی رفتند. در این بازدید بچه‌های علاقه‌مند با تمام سختی‌هایی که لاک‌پشت‌ها برای تخم‌گذاری پشت سر می‌گذارند آشنا شده‌ و آن‌را از نزدیک لمس کرده‌اند.

او با تاکید بر تاثیر این کار برای تشکیل کمپین جمع‌آوری پسماندهای خشک از جمله درِ بطری و بطری با همکاری گروه‌های محیط زیستی توضیح داد: انجمن‌های محلی به هر حال در این حوزه ورود پیدا کرده بودند. ما این همکاری را با NGO رفتگران طبیعت قشم که خودجوش تشکیل شده بودند، آغاز کردیم و در ادامه با هم کمپین جمع‌آوری درهای بطری را راه انداختیم.

 

مسئول مرکز قشم معتقد است آن‌ها با راه‌اندازی و فعالیت چنین کمپینی چند پیام را دنبال کرده‌اند. علاوه بر جمع‌آوری پسماندهای خشک، حساس شدن بچه‌ها نسبت به پیرامون خودشان و حمایت از لاک‌پشت‌ها، آن‌ها متوجه شده‌اند که احتمال دارد چنین پسماندهایی غذای جانواران دیگری مثل مرغ‌های دریایی شود و با جمع‌آوری آن‌ها از دیگر جانوران نیز می‌توانند حمایت کنند.

به گفته‌ی او هدف دیگر از ایجاد این کمپین و جمع‌آوری درهای بطری، خرید ویلچر برای بچه‌های مدرسه‌ی استثنایی قشم بوده است.

شهنوازی در پاسخ به این پرسش که چه اندازه بحث محیط زیستی برای بچه‌ها ملموس است و از آن استقبال می‌کنند، توضیح داد: در بحث محیط زیستی استقبال بچه‌ها خیلی زیاد بود و تجربه‌های خودشان را به خانواده‌ها نیز انتقال داده بودند. بچه‌ها ظرفیت‌هایی دارند که می‌توانند اطلاعات مفید را به خانواده‌ها انتقال بدهند. و به‌طور کلی باعث حساسیت آن‌ها نسبت به موضوع شد.

او ادامه داد: بچه‌ها یاد گرفتند پلاستیکی که در طبیعت رها می‌شود می‌تواند باعث از بین رفتن موجودات زنده‌ی دیگر هرچند به صورت غیرعمد و ناآگاهانه شود. برای مثال وقتی کیسه پلاستیکی را رها می‌کنیم ممکن است با وزش باد به ساحل برسد و لاک‌پشت‌ها به جای عروس دریایی آن‌ها را بخورند.

 

مسئول مرکز قشم از نمایش عکس‌هایی در زمینه‌ی محیط زیست برای بچه‌ها خبر داد و گفت: این عکس‌ها درباره‌ی اتفاق‌های آینده تاحدی بچه‌ها را نگران کرد و متوجه شدند بشر ممکن است ناآگاهانه دست به کارهایی بزند که خطرهایی جبران‌ناپذیر بر محیط زیست داشته باشد.

او به دیگر ابعاد آموزشی این طرح اشاره کرد و توضیح داد: بچه‌ها فهمیدند که محیط زیست چیست. برای مثال لاک‌پشت‌ها از خزه‌ها و اسفنج‌های دریایی و عروس دریایی تغذیه می‌کنند. اگر این کار را نکنند تکثیر زیاد اسفنج و خزه باعث از بین رفتن اکسیژن آب می‌شود. این امر برای سایر ماهی‌ها خطر مرگ را به دنبال دارد. به بیان دیگر آن‌ها متوجه شدند همه‌ی اجزای محیط زیست به صورت زنجیروار به هم متصل هستند تا به حیات ادامه بدهند.

به گفته‌ی شهنوازی خوشبختانه حساسیت نسبت به این موضوع در مدارس هم ورود پیدا کرده و همه به جنب‌وجوش افتاده‌اند تا به نوعی کمک کوچکی به حفظ محیط زیست بکنند.

مسئول مرکز قشم با تاکید بر این‌که به عنوان مربی مرکز علوم باید ایده‌ی آموزش مسایل علمی به بچه‌ها را جدی‌تر بگیریم، گفت: یکی از چیزهایی که طی این مدت فعالیتم در این حوزه به عنوان یک نیاز اساسی احساس کرده‌ام ضرورت حضور یک مربی متخصص علوم در کنار بچه‌ها است. مربی مجرب که دوره‌های تخصصی علوم را گذرانده باشد می‌تواند در راستای فعالیت‌های فرهنگی، هنری و علمی اعضا دانش‌افزایی و آن‌ها را هدایت کند و فقط به یک فعالیت کوتاه مدت بسنده نشود؛ چراکه مباحث علمی فرآیندی است و باید در طولانی مدت نتیجه داشته باشد.

او ادامه داد: خوش‌بختانه کانون با بحث تاسیس مراکز علوم در حوزه‌ی علمی ورود پیدا کرده است و مراکز تخصصی علمی خیلی می‌تواند کمک کند؛ چراکه ممکن است همه‌ی مراکز در بحث علمی به دلیل نداشتن مربی متخصص نتوانند موثر واقع شوند. شاید تنها گریزی به مسایل علمی بزنند و تلنگری ایجاد کنند.

 

شهنوازی در پایان با تاکید بر تجربه‌ی خودش طی این دو سال در مرکز علوم قشم افزود: من علاقه داشتم و این کار را پی‌گیری کردم ولی اگر مربی متخصص داشته باشیم می‌توانیم بچه‌های علاقه‌مند به مباحث علمی پرورش بدهیم. اعضای جدید علاقه‌ی شدیدی به حوزه‌ی علمی دارند و با حضور متخصصان این حوزه در کنار آن‌ها در آینده خودشان می‌توانند مربی یا کارشناس متخصص شاخه‌های علوم باشند و راه‌شان را در این حوزه‌ها ادامه بدهند.

 

لذت آموختن علوم

سودابه مزرعی، مسئول مرکز علوم تهران

مزرعی نیز حدود 22 سال مشغول کار در کانون است. 10 سال اول را در مراکز کانون بوده، بعد از آن وارد روابط عمومی کانون استان تهران شده و در حال حاضر حدود پنج سال می‌شود در مرکز علوم است. از سال 93 به این مرکز آمده و مسئولیت این مرکز را برعهده دارد.

او درباره‌ی عمده‌ی‌ فعالیت‌ها و تمرکز مرکز علوم توضیح داد: تمامی فعالیت‌های مراکز کانون حول محور فرهنگی و هنری و بخش کوچکی علمی است. از سال 1375 مرکز زیست‌شناسی و نجوم را داشتیم که با حمایت دکتر معینی افتتاح شده بود و جداگانه در این حوزه‌ها کار می‌کردند. به پیشنهاد محسن فضلی مدیر کل اسبق کانون برای تجمیع بخش‌های علمی کانون، ساختمان مرکز علوم با این هدف ساخته شد.

مسئول مرکز علوم تهران ادامه داد: هدف اصلی این مرکز آموزش علوم به بچه‌ها است تا با استفاده از فعالیت‌های کانون از علوم لذت ببرند. این مرکز بچه‌ها را با شاخه‌های مختلف علوم آشنا می‌کند. ولی هدف اصلا این نیست که منجم یا زیست‌شناس داشته باشیم. فقط می‌خواهیم اعضا از فعالیت‌های علمی لذت ببرند و در آینده بتوانند هدف خودشان را مشخص کنند.

او با اشاره به این‌که حضور بچه‌ها در مرکز علوم سبب می‌شود آن‌ها خود به خود هدف و علاقه‌مندی خودشان را پیدا کنند و دنبال آن بروند، گفت: در اصل ما مثل آموزشگاه یا آموزش و پرورش نمی‌خواهیم به بچه‌ها آموزش بدهیم. بلکه می‌خواهیم آن‌ها از علم لذت ببرند. ولی اگر بچه‌ای احساس کند به این حوزه علاقه دارد مسلما خودش از سن 14 سالگی به بعد راهش را پیدا می‌کند.

 

مزرعی تاکید کرد: برای نمونه در مرکز نجوم زعفرانیه استادانی مشغول به کار هستند که سال‌ها پیش همان‌جا مشغول انجام فعالیت نجوم بوده و در رشته‌ی نجوم تحصیلاتشان را ادامه داده‌اند.

بحث دیگر توجه به ضرورت و اهمیت حفظ محیط زیست و نقش مراکزی مانند مرکز علوم کانون در آموزش این اهمیت به کودکان و نوجوانان است. مسئول مرکز علوم در تهران درباره‌ی این موضوع گفت: ما حدود دو ماه پیش جلسه‌ای در استان تهران با حضور مسئولان تمامی مراکز علوم داشتیم.

او با اشاره به این‌که مراکز هر سال موضوعی را انتخاب و برای پیشبرد آن در کل سال برنامه‌ریزی می‌کنند، اظهار داشت: دو سال پیش موضوع مهارت‌های زندگی را داشتیم و قرار بر این شد 10 مهارت را طی پنج سال دو به دو با بچه‌ها کار کنیم.

مزرعی ادامه داد: اما سال گذشته قرار شد فعالیت‌های محیط زیستی را نیز به صورت مستقیم با بچه‌ها کار کنیم و به صورت غیرمستقیم بحث مهارت‌های زندگی را در آن بگنجانیم.

او هدف از این کار را فراگیری پایه‌ای مباحث محیط زیستی برای بچه‌ها برشمرد و گفت: چنین آموزش‌هایی برای این‌که بشر بتواند سالیان سال بر روی زمین زندگی کند و نسل‌های بعد هم از محیط زیست بهره ببرند ضروری است.

به گفته‌ی مزرعی محیط زیست موضوعی است که سال 97 مراکز استان تهران و به ویژه مراکز علمی بر روی آن بیشتر متمرکز شده‌اند.

 

آموزش‌های علمی در قالب‌های خلاقانه

طلعت آقاجانلو، مسئول مرکز علوم و نجوم زنجان

آقاجانلو 21 سال است در کانون فعالیت می‌کند و حدود سه سال است که در مرکز علوم و نجوم زنجان مشغول به کار است.

به گفته‌ی او این مرکز برخی فعالیت‌های علمی مانند زیست‌شناسی، زمین‌شناسی، بازی و ریاضی و آزمایش‌های خلاقه فیزیک یا شیمی را فراهم کرده است که باتوجه به فعالیت‌هایی که در کانون انجام می‌شود بسیار خلاق‌تر و به‌نوعی آموزش غیرمستقیم است.

آقاجانلو توضیح داد: علاوه‌ بر این، کلاس‌های آموزشی تخصصی مانند نجوم برای تمامی رده‌های سنی نیز برگزار می‌شود. همچنین امکاناتی مانند گنبد آسمان‌نما و رصدخانه داریم که پذیرای عموم مردم، دانش‌آموزان مدارس و خانواده‌ها است. در رده‌های علمی از شهرها یا حتی کشورهای دیگر هم از رصدخانه بازدید می‌کنند.

 

او به استقبال بچه‌ها از فعالیت‌های این مرکز اشاره کرد و افزود: خانواده‌ها نیز از اجرای چنین فعالیت‌هایی برای فرزندان‌شان خیلی استقبال می‌کنند و دوست دارند بچه‌ها وارد حوزه‌های علمی شوند و با علاقه بچه‌ها را به کلاس‌ها می‌آورند.

مسئول مرکز علوم و نجوم زنجان از شکل‌گیری فعالیت رباتیک در این مرکز گفت و اظهار داشت: دو سال است فعالیت رباتیک را نیز به صورت جدی در مرکز انجام می‌دهیم. امسال یکی از برگزیدگان کشوری در این رشته از استان زنجان بود.

او با تاکید بر این‌که کار کانون کشف استعداد است درباره‌ی تاثیر چنین فعالیت‌های بر آینده‌ی بچه‌ها توضیح داد: وقتی استعدادها در وجود بچه‌ای کشف شود او خودش دنبال آن می‌رود. کانون استعدادی را در بچه‌ها می‌بیند و به رشد و شکوفایی آن‌ها کمک می‌کند. برای همین گاهی موفقیت‌های افرادی را در حوزه‌های مختلف می‌بینیم که خودشان می‌گویند عضو کانون بوده و از کلاس‌های کانون به این موفقیت رسیده‌اند.

به گفته‌ی آقاجانلو بحث فعالیت‌های محیط زیستی در قالب کلاس‌های مرکز علوم زنجان آورده شده است. همچنین برای این فعالیت محوطه‌ی پشت حیاط مرکز به بچه‌هایی که در کلاس‌های زیست‌شناسی شرکت می‌کنند، اختصاص یافته است.

به گفته‌ی او بچه‌ها در آن‌جا برای خودشان باغچه دارند و برای مثال آبیاری قطره‌ای به آن‌ها آموزش داده می‌شود. یا از آن‌ها خواسته می‌شود یک لیوان یک‌بار مصرف را همان‌جا رها کنند و هر ماه سر بزنند و ببینید چه اتفاقی افتاده برای آن افتاده است. به این طریق با غیرقابل بازگشت بودن پلاستیک در محیط‌زیست آشنا می‌شوند.

 

آقاجانلو تاکید کرد: برخی فعالیت‌ها را به صورت غیرمستقیم و خلاقانه به بچه‌ها آموزش می‌دهیم و برخی دیگر را به صورت مستقیم. برای مثال در کلاس‌های زمین‌شناسی درباره‌ی زمین صحبت می‌شود، یا اعضا با وسایل دور ریختنی کاردستی درست می‌کنند و همچنین در قالب ایده‌ی خلاق در کلاس‌های ادبی مطلبی می‌نویسند.

 

آموزش علوم در راستای پرورش فکر اعضا

راحله خادمی، مسئول مجتمع مرکز علوم بندرعباس

خادمی حدود 12 سال به عنوان مربی فرهنگی در مراکز بندرعباس مشغول به کار بوده و از یک سال و نیم پیش مسئول مرکز تخصصی علوم این استان شده است.

به گفته‌ی او مجتمع مرکز علوم بندرعباس در وهله‌ی اول یک مرکز فرهنگی هنری مانند تمام مراکز کانون کشور با 40 و چندگونه فعالیت ادبی، هنری فرهنگی است اما بعد علمی فعالیت‌هایش بیشتر است.

خادمی گفت: در حال حاضر مرکز علوم در چهار بخش زیست بوم دریایی، زیست بوم جانوری، زمین‌شناسی و نجوم و آسمان‌نما فعال است.

به گفته‌ی او در بحث مخاطبان مرکز علوم بندرعباس کمی فراتر از حوزه‌ی کانون را پوشش می‌دهد. یعنی تا امروز چهار تا 60 ساله‌ها هم از بخش‌های مختلف مرکز در قالب بازدید دیدار داشته‌اند.

او تاکید کرد: اما قطعا مخاطبان اصلی ما کماکان همان گروه‌های سنی «الف» تا «هـ» یعنی کودکان و نوجوانان هفت تا 17 ساله هستند.

مسئول مرکز علوم بندرعباس در پاسخ به پرسشی مبنی بر این‌که آیا فعالیت‌های چنین مراکزی در آینده می‌تواند کارشناس محیط زیست و علوم تحویل جامعه بدهد، گفت: واقعیت و ماهیت فعالیت‌ها در کانون از دیرباز بر پایه‌ی پرورش فکر بوده است و همه کانونی‌ها اعم از مسئول یا مربی بر این نکته تاکید داشته‌اند که هدف پایانی کانون نقاش یا نویسنده یا شاعر تربیت کردن بچه‌ها نیست. من هم کاملا موافق این نظر هستم و تاکید می‌کنم هدف پایانی و مطلوب کانون اساسی‌ترین بعد تربیت یعنی پرورش فکر است.

 

او ادامه داد: به بیان دیگر در ساده‌ترین حالت هم کانون بچه‌هایی را تربیت کرده است و تربیت می‌کند که دست‌کم نگاه آن‌ها به محیط اطرافشان متفاوت‌تر و هوشمندانه‌تر و در پایان زیباتر باشد. یعنی پرورش فکری که منتج به خوب دیدن، خوب شنیدن، خوب لمس کردن و در پایان خوب فهمیدن محیط و دنیای اطرافشان شود.

خادمی معتقد است: اگر این اصول خوب رعایت شود در پایان حتما از دل این افراد خوب‌ بین و خوب فهم تربیت یافته افراد کارشناس و خبره هم در زمینه‌های مختلف مجال رشد خواهند داشت.

او با اشاره به این‌که برای تربیت نسل کارشناس محیط زیست و علوم شاید 50 سال دیگر زمان لازم است تا این امر محقق شود، افزود: فعالیت‌های علمی در کانون به نسبت فعالیت‌های هنری و ادبی نوپاتر و کمتر پرداخته شده و طبعا نیازمند تغییر زیرساخت‌ها و بازنگری در جذب نیروهای متخصص و امکانات تخصصی‌تر است.

مسئول مرکز علوم بندرعباس با تاکید بر سه هدف عمده‌ی این مرکز از بدو تاسیس گفت: ابتدا شناساندن مجموعه‌ی جدید و ظرفیت‌هایش به اصلی‌ترین طیف مخاطبان یعنی کودکان و نوجوانان، گام بعد تلفیق فعالیت‌های کانون با فعالیت‌های صرف علمی و در نهایت رسیدن به نقطه‌ی جذب و پرورش اعضا از طریق فعالیت‌های به روز شده‌ی علمی در کانون اهداف این مرکز است.

 

او درباره‌ی شیوه‌ها و چگونگی جذب اعضا به این مرکز اظهار داشت: مثل هر فعالیت دیگر در کانون شیوه‌ی غیرمستقیم و برآمده از علاقه‌مندی و توانایی خود عضو و مربی مهم‌ترین شیوه‌ی جذب اعضا به این مرکز است. مثال ساده‌اش این‌که شیوه‌های بازیافت را با بچه‌ها در قالب کاردستی کار می‌کنیم. بچه‌ها از شیشه و بطری و… کاردستی‌های کاربردی زیبا می‌سازند و بعد درباره‌ی این‌که مثلا می‌دانید چند سال طول می‌کشد تا پلاستیک تجزیه شود و… با اعضا صحبت می‌کنیم.

به گفته‌ی خادمی خوش‌بختانه کانون استان تعامل‌های زیادی با محیط زیست استان دارد و در این راستا فعالیت‌های محیط زیستی بسیاری در کانون انجام می‌شود.

او توضیح داد: امسال بزرگ‌داشت روز محیط زیست را در قالب مسابقه و ویژه‌برنامه در مرکز داشتیم. در حاشیه‌ی آن مدیرکل و کارشناسان سازمان محیط زیست از بخش‌های مختلف مرکز بازدید کردند.

 

به گفته‌ی خادمی آشنایی دانش‌آموزان با تالاب‌ها در قالب کارگاه یک روزه با همکاری کارشناسان محیط زیست در هفته‌ی ملی کودک و شرکت پر شور اعضای مرکز در بخش‌های مختلف جشنواره‌ی محیط ‌زیستی سپیدار با ارسال بیش از 20 اثر در قالب معرفی کتاب، نشریه و داستان کوتاه زیست محیطی از عمده فعالیت‌های محیط زیستی این مرکز بوده است.

 

 

 

 

منبع: کانون پرورش فکری