تبعات رهاشدگی کودکان و نوجوانان در فضای مجازی

درباره وضعیت نابسامان فضای مجازی در کشورمان سه دیدگاه کلی وجود دارد؛ دسته‌ای که معتقدند، این فضا را باید به حال خود رها کرد تا برمبنای نظام عرضه و تقاضا توسط کاربران سامان پیدا کند، دسته‌ای که با این رها‌شدگی مطلق مساله دارند و هر چیزی را در این فضا منفی، مضر و نادرست تلقی می‌کنند و البته گروه سومی که امکانات و مخاطرات فضای مجازی را کنار هم می‌بینند.

به عنوان یک دسته سومی که متعادل‌تر و منطقی‌تر به نظر می‌رسد، نمی‌توان به امکانات و محاسن این فضا دل‌خوش کرد و مضرات و مشکلاتش را ندید. از اولین تبعات نابسامانی و رهاشدگی این فضا، تاثیرات مخرب آن بر گروه‌های سنتی کودک و نوجوان است که شخصیت و درکشان قوام پیدا نکرده و محکم نشده است. دسترسی به هر نوع اطلاعات در این فضا براحتی می‌تواند نگرشی برای نوجوانان ایجاد کند که دچار افسردگی، ناامیدی و نگرانی شوند. پریشان حالی، خواب‌های آشفته، اعتیاد به اینترنت و بی‌توجهی به تحصیل در برخی نوجوانان مقولاتی است که نمی‌توان منکر شیوع آنها شد و البته متخصصان و مشاوران، مشخصا علت حال و احوال نوجوانان را رهاشدگی در فضای مجازی می‌دانند.

در بسیاری از کشورها برای کسی که به سن مشخصی نرسیده، اجازه دسترسی به هر محتوایی در فضای مجازی وجود ندارد و اگر اولیای خانه و مدرسه، حاکمیت و دولت، محدودیت ایجاد نکند، حتما اپراتورها، طراحان اپلیکیشن‌ها و انواع بازی‌های رایانه‌ای محدودیت‌هایی برای خرید و استفاده از آنها ایجاد می‌کنند چون آزادی بی‌حد و حصر در این زمینه را برای کودکان و نوجوانان آسیب‌زا و ناقض حقوق بشر می‌دانند. چنین مراقبت‌هایی طبیعی است، اما چطور می‌شود یک کودک یا نوجوان در یک فضای وسیع‌تر و گسترده‌تر رها بشود و کسی هم مراقبتی نداشته باشد و دلواپس او نشود؟!

ما در کشورمان نه‌تنها شاهد این رها‌شدگی هستیم، بلکه حتی در مواردی پدرها و مادرها افتخار می‌کنند که کودکشان می‌تواند از طریق گوشی آنها وارد سایتی بشود و فیلم ببیند! در حالی که اصلا بعید نیست یک کودک ناخواسته و ندانسته فیلمی در ژانر وحشت ببیند و احساس کند افرادی در کمین او هستند یا اطرافیان دسیسه و برنامه‌ای برای کشتنش دارند و در نتیجه دچار انواع مشکلات روحی مانند ترس، بی‌خوابی، روان‌پریشی و اجتماع‌گریزی… بشود. یکی از گرفتاری‌هایی که این فضا ایجاد می‌کند و پلیس فتا بارها هشدار داده، افزایش ضریب جرایم است. این فضا به بستری برای انجام جرایمی بدل شده که در دنیای واقعی سخت‌تر انجام می‌شود یا ویژه و خاص این فضاست؛‌ مثل جرایمی چون سرقت‌های اینترنتی، باج‌گیری‌ و امثال آن. طبق آخرین آماری که سردار هادیان‌فر رئیس پلیس فتا ارائه داده، یکی از سرویس‌های شبکه‌های اجتماعی که مردم ایران بسیار زیاد از آن استفاده می‌کنند توسط عده‌ای به منظور ارتکاب جرم مورد استفاده قرار می‌گیرد و رشد جرایم در این فضا، حتی آن دسته جرایمی که در دنیای واقعی هم جرم کیفری محسوب می‌شود، در این فضا ملموس است. ترساندن کاربران از فضای مجازی اشتباه محض است، اما باید بدانیم رها‌شدگی، بلاتکلیفی و عدم ساماندهی فضای مجازی، عوارضی چون افزایش آمار طلاق، ناهنجاری‌های اجتماعی و عقب‌افتادگی تحصیلی را در پی دارد.

دکتر حسن نجفی سولاری

استاد ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)