نقش مهم ادبیاتِ زبان مادری در حیات فرهنگی کودکان

به گزارش کودک پرس ،مسعود ناصری مدرس دوره بلندمدت کتابداری و ترویج خواندن با عنوان «جایگاه کودک در تولید و ترویج ادبیات کودکان» که توسط خانه کتابدار تهران از 9 تیرماه آغاز شده و تا 21 مردادماه ادامه می‌یابد، در مورد راه‌های شناخت کودکان بیان کرد: یکی از راه‌های شناخت کودکان به واسطه مشاهده فعالیت‌هایی چون: عکس، نقاشی، کتابخوانی، قصه‌گویی، بردن بچه‌ها به موزه و طبیعت است.

وی، مرحله بعد از مشاهده در شناخت کودک را رفتن به جهان درونی آن دانسته و تصریح می‌کند: پس از مشاهده فعالیت‌های کودکان رسیدن به دریافت و جهان درونی برای شناخت کودکان، مهم است و بازیابی دوران کودکی ویژگی‌ها و محدودیت‌هایی نیز به دنبال دارد. تعمیم دادن به علت فاصله زمانی از جمله این محدودیت‌ها است. در حال حاضر پژوهشگران فاصله بین دو نسل را ۵ سال گزارش می‌کنند.

ناصری ادامه داد: در فاصله زمانی ۵ سال، محرک‌های تکنولوژی و شکل زندگی تغییر می‌کند و تا کتاب‌های ترجمه به دست ما برسد، نسل عوض می‌شود و دیگر عامل مهم راه شناخت کودکان از طریق رویکرد بوم‌گرانه است که باید هر پدیده‌ای در بوم و بافت خودش مورد مشاهده قرار گیرد تا شناخته شود.

عضو شورای کتاب کودک با بیان اینکه دیدگاه بوم‌گرا اطلاعات خوبی در مورد کودکان می‌دهد، اضافه کرد: دیدگاه‌ بوم‌گرا بوم و بافتی را که کودکان در نواحی مختلف کشور قرار دارند، متفاوت می‌داند و در این نگاه با شناخت بوم آن منطقه، به چگونگی خواندن نظریه‌های روانشناسی کودک و شناسایی بهتر به ما کمک می‌کند.

وی در مورد ویژگی کتاب‌های دوران جنینی عنوان کرد: کودک در دوران جنینی از ماه ششم می‌تواند محرک‌های صوتی پیرامونش را دریافت کند و باید والدین در این دوره آثار کوتاه، تکرار شونده و آهنگین را برای جنین بخوانند. زمانی که کودک متولد می‌شود با محرک‌های مختلف در میدان تجربه است که بتواند آن‌ها را پردازش کرده و کلیه اندام‌ها و گیرنده‌های حسی کودک به کار می‌افتد. کودک بیشترین دریافت اطلاعات را از طریق حواس پیرامونش می‌گیرد. در این دوره کتاب‌های تعاملی مثل انواع کتاب‌های پارچه‌ای و بودار که دارای محرکه بینایی و لمسی هستند و برخی دیگر کتاب‌ها که محرکِ درونشان خوراکی است، کمک زیادی به کودکان می‌کنند.

این مدرس ادبیات کودک با تشریح این موضوع که کودکان به واسطه زبان، شکل‌های متفاوت را می‌شناسند، بیان کرد: کودکان به وسیله زبان اصوات، بدن، گفتاری، تصویری و نوشتاری با ما ارتباط برقرار کرده و احساسات و عواطف‌شان را بیان و بسیاری از مفاهیم را از طریق زبان به دیگران انتقال می‌دهند.

ناصری، زبان بدن را یکی از زبان‌های بسیار کارآمد در ترویج کتابخوانی نام برد و افزود: امروزه کودکان با استفاده از زبان بدن می‌توانند نقش‌های مختلف در طبیعت و اطرافشان را به اجرا گذاشته و بسیاری از مفاهیم انتزاعی را از طریق زبان بیان کنند.

وی استفاده از کتاب‌های زبان‌آموز و بدون کلام برای کودکان سنین پایین را موثر دانست و تصریح کرد: کتاب‌های تصویری، اسم، فعل و ساختار زبانی کودک را شکل می‌دهند؛ چون به واسطه زبان، نظام معنایی ساخته می‌شود. در این میان ادبیاتِ زبان مادری نقش مهمی در حیات فرهنگی کودکان دارد و آنان باید در ابتدا از طریق زبان مادری، طعم ادبیات را چشیده و سپس زبان رسمی را یاد بگیرند.

این مدرس دانشگاه گفت: تحقیقات نشان می‌دهد که بچه‌ها پیش از دبستان قدرت ساختن استعاره دارند اما پس از دبستان کم کم استعاره‌ها را فهمیده و می‌توانند استعاره‌های خلاق و بدیع بسازند. انواع کتاب‌های شعر این امکان را به بچه‌ها داده که بتوانند استعاره‌ها را در ذهنشان ساخته و تصاویر و خیال را شناسایی کنند.

ناصری با تاکید بر اینکه کودک با دو نوع دنیا مواجه است، یادآور شد: کودکان همواره با دو دنیای فیزیکی (جاندار بودن اشیا) و دنیای اجتماعی (تعامل و ارتباط با دیگران) روبه‌رو هستند و بر اساس تفاوت‌ها و شباهت‌ها جهان را شناخته و با تجزیه و ترکیب کردن می‌توانند صورت‌های ذهنی را به وجود بیاورند و چون ادبیات مبتنی بر زندگی است، فرصت شناخت و رابطه اجتماعی برقرار کردن را برای کودکان فراهم می‌کند.