تولید کتاب کودک و نوجوان در ایران و وضعیت نگران کننده آن
رئیس انجمن ناشران کودک و نوجوان قم: ذائقه کودک و نوجوان ما تغییر کرده/ این حوزه متولی ندارد
به گزارش کودک پرس ،شکیبا کولیوند: در وضعیتی که از یک‌سو شاهد بی‌توجهی به محتوای کتب کودک و نوجوان هستیم و از سویی دیگر، سرانه مطالعه در بین این نسل به شدت رو به کاهش است، زمان آن رسیده تا استانداردهای کتب کودک و نوجوان رعایت شده و بر محتوای آن‌ها توجه شود چراکه این روزها به‌راستی وضعیت نگران‌کننده تولید کتاب کودک و نوجوان در ایران را شاهد هستیم.
ضرورت ارزیابی کتاب‌های مرجع فارسی کودکان و نوجوانان با معیارهای جهانی، رعایت کردن الزامات قصه‌گویی دیجیتال و افزایش سهم جایگاه بودجه‌ریزی دولت برای مؤسسات ادبی و تشکل‌های غیردولتی ویژه ادبیات کودک و نوجوان، بر ماهیت و کارکردهای بازی، آموزشی و فکری در کتاب‌های تولید شده در این عرصه، تدوین معیارهای مدونی برای خلق تصاویر کتاب‌های کودک و نوجوان در کانون و سایر انتشاراتی‌ها، تلاش در راستای افزایش سرانه مطالعه در خانواده‌ها و به‌ویژه کودکان به دلیل هجوم بازی‌های رایانه‌ای و پویانمایی و فیلم‌های بی‌کیفیت شبکه‌های تلویزیونی ازجمله مواردی است که از سوی کارشناسان حوزه کتاب بارها مورد تأکید قرار گرفته است.
سال 98 بود که فاطمه جعفرزاده؛ بازنشسته کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان کرمان به فقدان کیفیت محتوایی در این حوزه اشاره کرد و گفت: با مروری بر کتاب‌های منتشر شده در بخش ادبیات کودک و نوجوان درخواهیم یافت که بخش عظیمی از این آثار تولید شده فاقد کیفیت محتوایی و بصری لازم هستند و باید مؤسساتی همچون خانه ادبیات برای اصلاح این فرآیند و نقد آثار تلاش کند.
سال گذشته نیز شاعر، قصه‌نویس و مترجم کتاب‌های کودکان و نوجوانان گفت: صداوسیما هیچ موفقیتی درخصوص کودک و نوجوان نداشته است و اصلاً در این زمینه موفق نیست. صداوسیما نه کارشناس تعلیم‌وتربیت دارد، نه کارشناس ادبیات کودکان. صداوسیما یک رسانه سیاسی است و یک‌سری اهداف خاص دارد که دنبال می‌کند.
مصطفی رحماندوست؛ در تشریح بزرگ‌ترین مشکل حوزه ادبیات کودک و نوجوان در مقطع کنونی مطرح کرد: الآن خانواده‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در زندگی بچه‌ها دارند. آن‌ها باید از هر مؤسسه، نهاد و سازمانی چشم بپوشند و به یاد بیاورند این بچه‌ها به دعوت آن‌ها به این دنیا آمده‌اند. باید زحمت بکشند، وقت بگذارند، خوراک خوب و لازم را از میان آثار منتشرشده پیدا کنند، با بچه‌های خود بخوانند و درباره آنچه خوانده‌اند حرف بزنند تا بچه‌ها علاقه‌مند شوند. مشکل اصلی ما این است که سطح مطالعه در کشور بسیار پایین است و سطح توجه به ادبیات بومی هم همین‌طور. از هیچ سازمان و نهادی هم الآن با برنامه‌هایی که وجود دارد، نمی‌توان انتظار داشت پاسخ بدهد و فقط خانواده‌ها هستند که باید دلشان به‌حال بچه‌ها بسوزد، دستش را بگیرند، از کتاب‌فروشی کتاب بخرند، آن را برای بچه بخوانند و درباره‌اش صحبت کنند تا علاقه‌مندی به مطالعه بالا برود. مشکل اصلی ما الآن بی‌توجهی خانواده‌ها به دلایل مختلف اقتصادی و اجتماعی به بچه‌هایی است که باید کتاب بخوانند تا فردای آن‌ها بهتر شود.
اما به‌راستی وضعیت نشر، تولید محتوای کتب کودک و نوجوان و علاقه‌مندی این نسل در حال حاضر چگونه است؟ در این راستا گفتگویی با رئیس انجمن ناشران کودک و نوجوان استان قم، مدیر انتشارات جمال و نویسنده کتاب‌هایی چون ره‌توشه عاشقان امام رضا علیه‌السلام، شمیم زهد، کراماتی از اهل‌بیت (ع): گزیده کرامت‌های حضرت معصومه (ع)، جرعه‌ای از کوثر: پژوهشی در نام‌ها و لقب‌های فاطمه زهرا (س)، عمه سادات سلام‌علیک و دیگر کتب مذهبی و فرهنگی ترتیب داده شد که در ادامه آن را می‌خوانید:
عده‌ای وارد این گود می‌شوند که اعتقادی به فرهنگ بومی ایرانی ندارند؛ چه برسد به فرهنگ اسلامی
حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا سبحانی نسب در گفتگو با سپهرغرب با بیان اینکه کتاب کودک و نوجوان متولی ندارد، عنوان کرد: متولی نداشتن کتاب کودک و نوجوان موجب شده تا عده‌ای از این زمینه مناسب برای بهره جستن اقتصادی سودجویی کنند. نتیجه سودجویی آنان تخریب فرهنگ شده است. نشر کتاب کودک یکی از فعالیت‌های اقتصادی جذاب و با شخصیت است که خیلی‌ها علاقه‌مند آن شده‌اند اما به‌راستی‌که تا وقتی این جذابیت به نفع فرهنگ و کودک این مرزوبوم باشد خوب است؛ ولی گاهی عده‌ای وارد این گود می‌شوند که اساساً اعتقادی به فرهنگ بومی ایرانی ندارند؛ چه برسد به فرهنگ اسلامی.
وی ادامه داد: با غفلتی که مخصوصاً در هشت سال اخیر صورت گرفت و کتاب‌های ترجمه‌ای ناهمگون با فرهنگ ما بسیار افزایش یافت، به‌راستی ذائقه کودک و نوجوان ما آسیب دید. تغییر ذائقه مخاطبین همواره چیز بدی نیست. ولی اگر شما با کتاب‌هایی که ناهنجاری‌ها را ارزش جلوه می‌دهد و کودک یا نوجوان با خواندن چند رمان، ازآن‌پس تنها به‌دنبال پیگیری از آن جنس هنجارشکنی باشد این تغییر ذائقه تجلیل ندارد بلکه نیازمند مجازات و تنفر است.
نتیجه این اقدامات سودجویانه خیانت به فرهنگ است
وی در ادامه سخنان خود خاطرنشان کرد: ما در یک دهه گذشته همواره شاهد ورود آثاری در عرصه نشر بودیم که فرهنگ احترام و ادب کودک و نوجوان را نشانه گرفته است. اباحه‌گری و گذشتن از سنت‌های دیرینه به‌عنوان جرئت مدرن کودک و نوجوان معرفی شده است. هیجانات کاذبی که بر اثر رفتارشکنی جامعه توصیه می‌شود به جنسی از شجاعت و تجدد به خورد مخاطبان داده می‌شود.
مدیر انتشارات جمال اضافه کرد: انصافاً کتاب‌هایی که مروج چنین فرهنگی است و به‌صورت قارچ‌گونه رشد کرده است، بسیار جذاب و خواندنی آماده‌سازی شده‌اند؛ به‌نوعی که چشم برمی‌گردانیم و می‌بینیم که کودک و نوجوان خانواده سالم ما دچار شیفتگی چنین آثاری شده‌اند! و متأسفانه ناشران چنین آثاری ابتدا مست آورده اقتصادی این محصولات می‌شوند و سپس برای توجیه این خیانت فرهنگی، آسمان‌وریسمانی به هم می‌بافند که گویا باید نشان خدمات فرهنگی قرن را هم به آنان اهدا کنیم؛ و متأسفانه گاهی چنین هم می‌شود و حتی از سوی جشنواره‌ها نیز تجلیل می‌شوند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی‌نسب با بیان اینکه بگذریم از آثاری که پا را فراتر گذشته و فرهنگ اسلامی ایرانی را به چالش می‌کشند و تذکرات خیرخواهانه ما هم نتوانسته تاکنون از حجم چنین کارهایی بکاهد، گفت: آثاری که روی آوردن به مشروبات الکی را ساده و آسان و ظاهراً کم عیب نشان داده است، انحرافات جنسی آزاد بلکه مورد سفارش واقع می‌شود. روابط نامشروع را در حد روابط پرخطری که باید از ابزار مراقبتی استفاده کرد تا بارداری ناخواسته پیش نیاید، تنزل داده‌اند، ازجمله محتواهایی است که آسیب‌زا هستند.
وی با تصریح بر اینکه نتیجه این اقدامات سودجویانه خیانت به فرهنگ بوده است، مطرح کرد: این وضعیت موجب شده که کودک و نوجوان ما دیگر به کتاب‌هایی که در آن ناهنجاری و هیجان‌های کاذب نیست، تمایل ندارد. این رفتار دو خطر جدی دارد. اول اینکه با تغییر ذائقه مخاطبین دیگر کتاب‌های بومی از رونق می‌افتد و در نتیجه آشنایی با فرهنگ ایرانی اسلامی به فراموشی سپرده می‌شود. خطر دوم این است که برخی از نویسندگان خودی هم به نوشتن کتاب با ذائقه جدید می‌پردازند و رسالت خود را فراموش می‌کنند. چون نویسنده نیازمند حق التألیف است که در کتاب بومی دیگر چیزی گیرش نمی‌آید.
مدیر انتشارات جمال در تشریح این صحبت‌ها مطرح کرد: به‌عنوان‌مثال، می‌توان به رواج فست‌فودهایی اشاره کرد که ذائقه خیلی از کودک و نوجوان و جوان ما را عوض کرده و بر اثر آن، بسیاری دچار بیماری ام.اس و مشکلات جسمی شده‌اند. اکنون که ذائقه جامعه با غذای ناسالم فست‌فود آشنا شده است دیگر استفاده از چنین غذایی یک انتخاب استحبابی نیست؛ همه حق خود می‌دانند که از این سم کشنده بهره ببرند و چنین خودکشی را قانونی می‌دانند.
سبحانی‌نسب با بیان اینکه جوانان و نوجوانان ما در حال حاضر با خواندن رمان‌ها و داستان‌هایی که به یقین پر از سم، زهر و ناهنجاری فرهنگی است، به‌سرعت از فرهنگ سالم خودی فاصله می‌گیرند و غلتیدن در فرهنگ سبک بیگانه را حق مسلم خود می‌انگارد، افزود: چنین مخاطبانی با افتخار فرهنگ خودی را به مذبح می‌برند و بر سر جنازه چنین فرهنگی به رقص و پایکوبی پرداخته‌اند. صدای این شادمانی در گوش‌های هوشیاران جامعه طنین‌انداز است و هرچه هشدار می‌دهیم، جوابی نمی‌شنویم!
بوی خیانت و بوی نفوذ و طعم تهاجم فرهنگی به‌خوبی حس می‌شود
وی در ادامه اظهار کرد: بهترین جوابی که من از بالاترین مرجعی که امیدی به تلاش وی داشتیم، شنیدم، این بود که «ظاهراً شما متوجه نشده‌اید که مردم در انتخابات به نگاه شما رأی نداده‌اند.» و گویا نگاه آن طلبه این بود که در حال به‌جا انداختن امور فرهنگ غربی هستیم. بفهم!
رئیس انجمن ناشران کودک و نوجوان استان قم ادامه داد: این روزها با رمان‌ها و کتاب‌هایی روبرو هستیم که در آن تمسخر والدین، تمسخر معلم، دروغ گفتن به جامعه، روابط بین دختر و پسر و مواردی ازاین‌دست به‌عنوان ارزش یا سرگرمی نوجوانان معرفی می‌شود. در این داستان‌ها شاهد بی‌احترامی به ارزش‌ها و آداب فرهنگ خودی‌مان و هنجارشکنی هستیم. همه به‌صورت قانونی انجام می‌شود؛ و گاهی موردحمایت هم قرار می‌گیرند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی‌نسب با اشاره به اینکه در این کتاب‌ها، لذتی به دختران و پسران می‌چشانند که جای آن را نمی‌شود با رمان‌های سالمی که مختصات داستان‌نویسی را دارد و همه ویژگی‌های ادبی یک داستان را رعایت کرده است گرفت. کتاب‌هایی که هم جایزه گرفته و هم ترجمه آن نیز مورد اقبال بوده است. این عدم اقبال به خاطر عبور از ذائقه سالم ادبی و رو آوردن به جنسی از ادبیات است که اساساً با فرهنگ بومی ما هیچ سازگار نیست.
وی یادآور شد: اگرچه ادعا می‌شود که بر اثر ممیزی بسیار سخت وزارت ارشاد! زهر رمان‌های خارجی که در کشورمان وجود دارد، گرفته شده و صحنه‌های خاص آن زدوده شده است؛ اما در بیشتر موارد ممیزی از چاشنی رمان‌های خارجی می‌کاهد و اساس آن غذای آماده متناسب با فرهنگ غرب، کار خودش را روی ذهن و روح مخاطب ایرانی می‌کند. من بارها گفته‌ام که تولید این آثار لزوماً برای تهاجم به فرهنگ ما نیست. بلکه این‌چنین کتاب‌هایی برای بازار غرب بسیار متناسب است. حداقل از نظر اقتصادی نه لزوماً فرهنگی. (در غرب هم به این داستان‌ها همواره نگاه مثبت نیست.) ولی وقتی بدون هیچ ملاحظه‌ای وارد کشور می‌شود، بوی خیانت و بوی نفوذ و طعم تهاجم فرهنگی آن به‌خوبی حس می‌شود.
این حوزه، متولی دلسوز و کارشناس و اهل اقدام و عمل ندارد!
مدیر انتشارات جمال در ادامه این گفتگو با بیان اینکه به‌راستی علت این وضعیت، نداشتن متولی در این حوزه است، اظهار کرد: در دیداری که نویسندگان خدمت مقام معظم رهبری رفته بودند، ایشان فرمودند که بی‌پناه‌ترین قشری که موردتهاجم فرهنگی قرار می‌گیرد، کودکان و نوجوانان‌اند. بزرگ‌سالان قدرت فکری بیشتری برای تشخیص حق از باطل دارند ولی کودک و نوجوان نه.
سبحانی‌نسب در تشریح این موضوع مطرح کرد: کودک و نوجوان فکر می‌کند که این غذای آماده‌ای که جلوی او گذاشته شده است، ارزشمند است. آن را می‌پذیرد و سبک زندگی‌اش را با آن مطابقت می‌دهد و به‌نوعی سبک زندگی خود را با آن‌ها هماهنگ می‌کند. گویی، دکمه هماهنگ‌سازی وی با کودک غرب‌زده می‌شود، بر مبنای آن ارزش‌ها به‌روزرسانی می‌شود و با این کتاب‌های جدید زندگی خود را هماهنگ می‌کند.
وی با تصریح بر اینکه وضعیت موجود ناشی از آن است که در این عرصه متولی نداریم گفت: نشست‌های بسیاری از دلسوزان فرهنگی با برخی از کسانی که ظاهراً مسئول چنین مسئولیتی هستند بوده؛ ولی همه بی‌اثر. در برخی از این نشست‌ها همواره ما را به صبر دعوت می‌کردند و به‌جای بررسی محتوای این آثار می‌گفتند «آن ناشران هم حق حیات دارند. حق ابراز نظر دارند. حق این را دارند که با شما متفاوت باشند. ما نمی‌توانیم به یک سلیقه مجوز بدهیم. چرا تحمل دیگران را ندارید.» شرمنده اینکه بزرگواری خیلی مؤدبانه گفت «ظاهراً شما نمی‌توانید موفقیت اقتصادی این ناشران را تحمل کنید و بی‌خود به محتوای کتاب‌های آنان گیر می‌دهید.» و به‌راستی شاهد بودیم، مسئولی که ظاهراً متولی این داستان است، اساساً به گزارش محتوایی که داده شد توجه نکرد و فقط انگیزه‌خوانی کرد که شما جبهه‌تان با جبهه آن‌ها متفاوت است و از سر رویارویی گف‌و‌گو می‌کنید.
آیا مسئولین آموزش‌وپرورش خواسته‌اند که جلوی این سیل فرهنگ خراب کن گرفته شود؟
رئیس انجمن ناشران کودک و نوجوان استان قم با تأکید بر اینکه به‌راستی بزرگ‌ترین مشکل ادبیات کودک و نوجوان در ایران، نداشتن متولی دلسوز، کارشناس و اهل اقدام و عمل است، در پاسخ به اینکه نقش نهاد آموزش‌وپرورش دراین‌بین چیست؟ اظهار کرد: آموزش‌وپرورش در زمینه تولید محتوا نقش و مسئولیت مؤثری ندارد و نهایتاً یک مصرف‌کننده بزرگ است که گاهی می‌تواند با هشدار وارد کار شود که مثلاً فلان کتاب را بخوانید یا نخوانید.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی‌نسب ادامه داد: اگر کتابی تولید و انتشار یافت، آموزش‌وپرورش تنها می‌تواند جلوی برخی از ترکش‌های آن را بگیرد و در زمینه تولید کتاب کودک و نوجوان مسئولیتی مستقیم ندارد و ابزاری نیز در این زمینه ندارد. مجموعه رشد را دارد که به کتب کودک و نوجوان امتیاز می‌دهد؛ اما آیا در این سال‌ها آموزش‌وپرورش متوجه این خطرها شده است و با مسئولین ارشاد در این زمینه جلسه‌ای داشته است و خواسته که جلوی این سیل فرهنگ خراب‌کن را بگیرند، بنده خبر ندارم.
وی در این زمینه تصریح کرد: این وضعیت، دلسوزانی می‌خواهد که به این موضوعات توجه داشته باشند!
رئیس انجمن ناشران کودک و نوجوان استان قم در بخش پایانی این گفت‌و‌گو با اشاره به اینکه مسئولیت چگونگی مصرف کتاب‌ها با آموزش‌وپرورش است اما اگر تا این مرحله صبر کنیم و سپس بخواهیم وارد کار شویم دیگر خیلی دیر شده است؛ مانند زمانی که بوی غذاهای فست‌فودی در کوچه و خیابان‌ها پیچیده است و از کودک و نوجوانمان می‌خواهیم که این غذاها را نخورند! پیش از رسیدن به این مرحله باید فکری کرد و قدمی برداشت!
در وضعیتی که از یک‌سو شاهد بی‌توجهی به محتوای کتب کودک و نوجوان هستیم و از سویی دیگر، سرانه مطالعه در بین این نسل به‌شدت رو به کاهش است، زمان آن رسیده تا استانداردهای کتب کودک و نوجوان رعایت شده و بر محتوای آن‌ها توجه شود چراکه این روزها به‌راستی وضعیت نگران‌کننده تولید کتاب کودک و نوجوان در ایران را شاهد هستیم.
ارسال دیدگاه