استرس در كودكان را جدى بگیریم

به گزارش کودک پرس،  متخصصین ثابت كرده اند كه بسیارى از رفتارهاى غیرعادى كودكان در واقع واكنش نسبت به فشارهایى است كه احساس مى كنند. در كتاب فرهنگ لغت دكتر معین در مقابل واژه «استرس» معادل هاى «فشار» و «تنیدگى» و «تنش» نوشته شده است و استرس را حالتى تعریف كرده كه ارگانیسم را علیه یك عامل مهاجم نامعین مثل جراحت، عفونت، درد، آلرژى و حتى خوشحالى و غم به واكنش وامى دارد.

واقعیت این است كه در دنیاى امروز بسیارى از حالت هایى كه انسان را دچار روان پریشى ها مى كند در كودكى همان قدر عمومیت دارد كه در بزرگسالى. عوامل بسیار ظریفى هستند كه منشاء فشارند این عوامل مى توانند توانایى ها، قابلیت هاى یادگیرى، كار و خلاصه زندگى كودك را تحت تأثیر خود بگیرند.

واژه استرس را اولین بار در سال 1936 در مورد فشارهاى روانى – عاطفى كودكان دكتر هانس سلیه به كار برد. سلیه معتقد بود كه «بسیارى از بیمارى هاى شایع میان كودكان  بیشتر به خاطر عدم واكنش هاى سازشى مناسب به استرس است نه به خاطر صدمات ناشى از میكروب ها و سم ها. مثلاً وقتى غده فوق كلیوى كودك براى زیر كنترل در آوردن حساسیت غذایى یا آلرژى  هاى دیگر به شدت فعال شده باشد دیگر سیستم داخلى بدن توانایى و آمادگى لازم براى مقابله با سایر بیمارى ها را نخواهد داشت. در نتیجه كودك پیوسته حالت سرماخوردگى دارد یا گلودرد ، گوش درد  و… چركى، پس تا وقتى كه فشارهاى درونى ناشى از آلرژى برطرف نشود بچه دائماً در معرض این قبیل بیمارى ها خواهد بود.

دكتر پل كارسن استرس را درونى (بیولوژیكى) و بیرونى (محیطى – عاطفى) معرفى مى كند. در بررسى هایى كه درباره این دو نوع استرس به عمل آمده ثابت شده است كه اگر عوامل بیرونى علت اصلى استرس باشد با برطرف شدن فشار، ضعف بدن و رفتارهاى غیرعادى برطرف خواهد شد و كودك مبتلا به سرعت بهبود خواهد یافت. اما اگر علت اصلى عوامل درونى رژیم غذایى نامناسب، اختلال در بینایى، شنوایى  و عقب ماندگى باشد تا درمان كامل هر یك از این عوامل، هیچ گونه تغییرى در رفتار و ضعف جسمانى كودك پدیدار نخواهد شد.

استرس چه درونى باشد و چه بیرونى، به طور اتوماتیك سیستم هشدار دهنده بدن را به كار مى اندازد و اندام هایى از بدن را به فعالیتى غیرعادى وامى دارد. واقعیت این است كه بسیارى از علائم استرس دوران كودكى به قدرى ظریف و حساس است كه والدین یا مربیان هرگز متوجه آن نمى شوند. بسیارى از كودكان كه به ظاهر سالم و طبیعى هستند ممكن است ناراحتى های عدیده اى داشته باشند كه هیچ ربطى هم به یكدیگر نداشته باشد. مثلاً كودكى كه نمى تواند توپ را درست ببیند یا سر كلاس درسى براى دیدن مطالبى كه روى تخته سیاه نوشته شده به چشم هایش فشار مى آورد با عنایت به این عدم توانایى ها دچار استرس مى شود كه در یادگیرى او اختلال ایجاد مى كند. با اطلاعات اندكى كه والدین یا مربیان از بسیارى از حالات كودكان دارند مى توانند حدس بزنند كه مشكل تنگ كردن چشم كودك به هنگام نگاه كردن به تخته سیاه و تلویزیون با عینك حل مى شود ولى اگر آنها توجه دقیق و عمیقى به خلق و خو و رفتار كودك نداشته باشند نخواهند توانست به راحتی عوامل بیرونى و درونى استرس را در وجود كودك تشخیص دهند. مثلاً كودكى كه تا رسیدن پاى تخته به چند میز و نیمكت مى خورد ممكن است فاصله ها را تشخیص ندهد، یا قند خون اش پایین آمده و كودك انرژى لازم را براى دقت و یادگیرى و تشخیص از دست داده است. بعضى وقت ها كودكى كه قند خونش پایین است دچار اشكال در بینایى نیز مى شود؛ چنین كودكى براى بهتر دیدن آن چه كه در اطرافش وجود دارد مدام به خودش فشار مى آورد و به طور قطع دچار استرس مى شود و این فشار موجب كاهش بیشتر قند در خون كودك مى شود.

رژیم غذایى و رفتارهاى كودك

پژوهشگران و متخصصان امور تغذیه معتقدند كه رژیم غذایى نقش بسیار مهمى در زندگى كودك دارد؛ آنان برخى از مشكلات و بیمارى هاى كودك را به خاطر عدم تغذیه صحیح مى دانند چون بسیارى از كودكان آنچه را كه لازم است بخورند نمى خورند و آن چیزهایى را كه خوردنش مضر است بیشتر مصرف مى كنند! پزشكان متخصص تغذیه مى گویند میان رفتارهاى كودك و وضعیت بیوشیمیایى بدنش رابطه اى انكارناپذیر وجود دارد و آزمایش هاى انجام یافته بر روى قندخون بچه ها نشان مى دهد كه 75 درصد بچه هاى «شیطان» (بیش فعال) یا قند خونشان پایین است و یا مبتلا به نوعى آلرژى هستند. وجود چنین اختلالاتى از علائم استرس و فشار در كودكان است.

برخلاف تصور والدین، عدم موفقیت در انجام امورى كه نیاز به حفظ تعادل و حركات موزون دارد و یا نداشتن نظم و برنامه ریزى در انجام كارها و نداشتن نظم فكرى و منطقى در حرف ها و قادر نبودن به انجام امور شخصى، ربطى به دست و پا چلفتى بودن كودكان ندارد. پزشكان ثابت كرده اند كه تغذیه نامناسب در دوران حساس رشد منجر به كاهش سلول هاى مغزى و كوچك شدن اندازه مغز مى شود و چون بسیارى از الگوهاى رشد از طریق ژن به نسل هاى بعد منتقل مى شود رژیم غذایى مادر و اجداد مادرى هم مى تواند روى رشد كودك اثر بگذارد.

والدین در عصر جدید كه تقریباً عصر فرزند سالارى است مدام مراقب تغذیه كودكان هستند ولى افراط و تفریط در مصرف پروتئین ها، چربى و هیدرات هاى كربن حتى ویتامین ها تعادل كودكان را به هم مى زند. یكى از بارزترین عوارض رژیم غذایى نامناسب در كودكان شیطنت افراطى و اختلال در یادگیرى است به طورى كه كمبود  ویتامین B1  كودك را تندخو، تحریك پذیر، بى حوصله و عصبى مى كند، ویتامین B3  برخى از كودكان را دچار رخوت و سنگینى و برخى را نیز دچار اضطراب مى كند، كمبود آهن نیز سبب عدم تمركز ذهنى و كم تحملى و برانگیختگى مى شود.

زیاده روى در خوردن تنقلات مثل شیرینى، پفك، پاستیل و… همان اثر زیانبار را دارد كه سوء تغذیه. پزشكانى كه در انستیتوى تغذیه نیویورك بر روى صدها كودك تحقیقاتى پیرامون تغذیه مناسب انجام داده اند ثابت كرده اند كودكانى كه شیطنت مى كنند و در یادگیرى آنان اختلال وجود دارد در متابولیسم (سوخت و ساز) هیدرات هاى كربن (شیرینى) مشكلاتى دارند. اكثر كودكانى كه در كلاس درس شیطنت مى كنند یا به درس گوش نمى دهند علت اصلى اعمالشان زیاده روى در خوردن انواع شیرینى هاست.

آلرژى

با بررسى تاریخچه پزشكى كودك از قد، وزن، بیمارى ها و داروهاى مصرفى و آلرژى ها و چگونگى خواب، مى توان رژیم غذایى مناسبى در نظر گرفت كه ضمن در برداشتن تمام مواد غذایى ضرورى، عوارض جانبى در برنداشته باشد به ویژه این كه با پى بردن به آلرژى كودك ویتامین مورد نیاز او را از مواد دیگر تأمین كنیم مثلاً حساسیت به مركبات موجب مى شود ویتامین C  مورد نیاز از گوجه فرنگى و امثال آن تأمین شود.

پزشكان مى گویند ویتامین B یكى از ضرورى ترین مواد براى كنترل طبیعى سیستم عصبى و مهمترین عامل در حفظ سلامت عمومى به شمار مى آید به ویژه در كودكانى كه دچار استرس هستند زیرا با آزمایشات گوناگون ثابت شده كه این گونه كودكان خیلى زودتر از سایر كودكان ذخیره ویتامین B شان را از دست مى دهند. در پژوهش هایى كه زیر نظر دكتر وگل (VOGEL) رئیس بخش پزشكى مركز رشد و تكامل كودك  واقع در نیویورك انجام گرفته ثابت شد كه 20 درصد بچه ها تا 18 سالگى دچار شب ادرارى هستند.

این رژیم به 85 درصد از كودكان و نوجوانان كمك كرده كه بتوانند دفع ادرار را كنترل كنند. پزشكان انستیتو تغذیه نیویورك مى گویند براى تعیین نیازهاى واقعى بدن هر كودك باید به بررسى عمیق و همه جانبه اى دست زد و تمام ویژگى هاى بیوشیمیایى را در نظر گرفت تا به رژیم غذایى مناسبى دست یافت. همان طور كه ذكر آن رفت استرس در كودكان مجموعه عوامل بسیار ظریفى است كه منشاء آن فشار است و شناخت آن مستلزم دقت فراوان است ولى خوشبختانه پس از شناخت، درمان آن بسیار آسان و نتیجه بخش است.

سخن آخر

والدین باید آگاه باشند كه تمامى مشكلات رفتارى كودكان مربوط به نحوه تربیت نیست به ویژه رفتارهاى غیرعادى. در سال هاى1920 – 1915توجهى به كودكان كژرفتار و دیرآموز مبذول نمى شد و در نهایت به مددكاران تحویل داده مى شدند ولى امروزه پژوهش هاى پزشكى ثابت كرده كه ناراحتى اغلب این کودکان ناشى از خوردن غذاهاى بدون كالرى و موادشیمیایى افزوده شده به غذاها و احتمالاً آلرژى نهفته است. با دقت در وضع غذا و رفتار كودك تا فرصت باقى است به درمان او بپردازیم.

نازخند صبحى

منبع: تبیان