فلسفه؛ راه مطمئن برای تعمیق باورهای دینی در کودک/ آموزشِ درست اندیشیدن، نسل آینده را بیمه می‌کند

در این میان یکی از روش های مقابله با این چالش ها، اجرای برنامه آموزشی فلسفه برای کودکان است تا قدرت پرسشگری و استدلال را در مواجهه با وقایع و پدیده ها در آنها ایجاد کند؛ از این رو، بر آن شدیم تا اهمیت و رهاورد اجرای این برنامه را با چند تن از پژوهشگران برجسته عرصه علوم انسانی به بحث بگذاریم.

در ادامه حاصل نظرات حجت الاسلام دکتر عبدالحسین خسروپناه، رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، دکتر حسنیعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، حجت الاسلام دکتر سید محمد نقیب، معاون آموزشی دانشگاه علوم و معارف قرآن قم و دکتر سید منصور مرعشی استاد علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز و نویسنده ده ها مقاله مرتبط در حوزه مباحث فلسفی و از جمله فلسفه کودک به حضورتان تقدیم می شود:

دکتر حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان با اشاره به تاثیر اجرای برنامه آموزشی فلسفه برای کودکان در انتقال فرهنگ دینی، ملی و تاریخی، گفت: این برنامه در واقع به دنبال آن است که تفکر انتقادی را به کودکان بیاموزد، یعنی کودک با خلاقیت پرورش یابد، قطعاً بچه خلاق، دین فهم تر خواهد بود و مسائل دین را بهتر متوجه می شود و می تواند لایه های معرفتی دین را نسبت به سایرین بهتر درک کند.

وی ادامه داد: هرچه قدر انسان ها خلاق تر شوند لایه های گوناگون و زوایای ساحت های مختلف دین را بهتر می فهمند و انس بیشتری با آن می گیرند، بنابر این، ما با متدینان متفکرتری مواجه می شویم.

قبادی با بیان اینکه پیشرفت یک جامعه متفکر در گروی داشتن کودکان متفکر است، تصریح کرد: فلسفه برای کودکان در واقع این چنین هدفی دارد، طبیعتاً بسیاری از مفاهیم را می توان از طریق این برنامه به کوکان منتقل کرد و ما زمانی که برنامه توسعه راهبردیِ پژوهشگاه را آماده و تنظیم می کردیم، به این نتیجه رسیدیم که این برنامه می تواند جایگاه ممتازی را در برنامه های توسعه داشته باشد.

وی ادامه داد: فلسفه برای کودک «فبک» یکی از سرمایه های پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است، تاکنون آثار متعددی در پژوهشگاه تولید شده که با استقبال فراوانی مواجه شده اند. می توانم بگویم که فبک منطقی ترین پیوند را با تحول علوم انسانی برقرار کرده است و می خواهد با نگاهی بومی و جهان بینی اسلامی از دانش روز بشر برای اعتلای جامعه و چالش های اجتماعی استفاده کند.

قبادی با بیان اینکه اکنون فلسفه برای کودکان ترم مهم دانشگاهی در دنیا تلقی می شود، ابراز کرد: ما خوشحالیم که در حال حاضر حتی یک دانشجوی فارغ التحصیل فلسفه برای کودکان بیکار نیست چون ما در پژوهشگاه آمدیم و راه پیوند میان علم و مهارت را پیدا کردیم. اگر در همه رشته ها چنین باشد شاهد موفقیت در عرصه علوم انسانی خواهیم بود.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تاکید کرد: به دلیل پپیشتازی فعالیت ‌های نوآورانه و نیاز مبرمی که نظام آموزشی ما در این زمینه دارد باید به بحث فلسفه برای کودکان بیشتر توجه کنیم و اساساً شکل گیری یک جامعه پیشرفته در گروی داشتن کودکان و نوجوانان اندیشه ورز است.

همچنین حجت الاسلام والمسلمین دکتر عبدالحسین خسروپناه، رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران نیز در گفت وگو با شبستان با اشاره به مفهوم آموزشِ آموزه های دین در قالب برنامه فلسفه برای کودک(فبک)، اظهار کرد: فلسفه برای کودکان دو معنا دارد، یک معنا که بیشتر در غرب رایج است بر رشد عقلانی کودکان تکیه دارد، در این دیدگاه یعنی کودکان را به فکر کردن و تامل وا داریم تا قدرت استدلال پیدا کنند.

وی ادامه داد: اگر فردی از دوران کودکی و بلکه نوجوانی و جوانی اهل استدلال باشد در واقع قدرت فلسفی او تقویت شده است، البته معنی این افزایش قدرت در اندیشیدن به این معنا نیست که کودک یا یک نوجوان، اصطلاحات فلسفی را بداند، یا برای مثال بداند که کانت، دکارت و اسپینوزا و شیخ اشراق و ملاصدرا چه گفته اند.

رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران تصریح کرد: یک آسیب آموزشی که در مدارس ما وجود دارد این است که به شدت در آنها رویکرد حفظ گرایی غلبه دارد یا تلاش برای قبول شدن در کنکور اولویت است، البته اگر برنامه آموزشی فلسفه برای کودکان به سیستم آموزشی وارد شود قاعدتاً باید کنکور را بردارند یا اینکه حداقل نسبت به رشته هایی که رقابت در آنها بالاست کنکور باشد و سایر رشته ها این فرآیند کنکور را نداشته باشند.

وی با بیان اینکه فلسفه برای کودکان به این معناست که محتوای اصطلاحات فلسفی را در قاب اندیشه و استدلال به کودکان منتقل کنیم، خاطرنشان کرد: این بدان معناست که کودک بدون اینکه اصطلاحات فلسفی را بداند، به خوبی متوجه شود که مثلا اصالت از آنِ وجود است، تشکیک وجود چیست، حدوث و قدم چیست.

علاوه بر این، سید منصور مرعشی، استاد علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان در مورد جایگاه بهره گیری از روش های فلسفی در انتقال فرهنگ به کودکان، اظهار کرد: روش فلسفه، عقلي و نظري است كه با تعقل و تفكر و اقامه براهين عقلي به هدف خود مي رسد. اگر همین تعریف کوتاه را قبول داشته باشیم سوال بعدی که می توان مطرح کرد، این است که آیا جامعه به همین شیوه و روش عمل می کند یا خیر و اینجاست که باید مکث کرد و شرایط و آثار جامعه را مورد مشاهده و بررسی قرار داد که آیا جامعه واقعا در حل مشکلات و مسائل خود روش های عقلی و فکری را به کار می گیرد یا اینکه مسائل دیگری وارد عمل می شود که مانع از حضور عقل و عقلانیت در گستره جامعه می شود.

وی ادامه داد: روش های فلسفی این قابلیت را دارند که عناصر درونی جامعه را استحکام و تقویت کنند و در نقش پل ارتباطی بین گذشته و حال و آینده عمل کنند. به همین منظور این مساله یکی از دغدغه های اندیشمندان و فیلسوفان بوده است.

مرعشی تصریح کرد: وظیفه مهم آموزش و پرورش، ایجاد بستری مناسب برای پرورش تفکر و تعقل است. چنانچه آموزش و پرورش از عهده چنین وظیفه ای برآید می توان پیش بینی کرد که جامعه توانسته است از فرهنگ گذشته خود به بهترین نحو بهره بگیرد و چراغ راه آینده باشد. یکی از روش های فلسفی که طی دهه های گذشته تلاش کرده است تا چنین بستری را برای کودکان و نوجوانان فراهم کند برنامه فلسفه برای کودکان است. هدف این برنامه آن است که به کودکان کمک کند تا تفکر مستقل را بیاموزند.

وی با بیان اینکه این نوع تفکر در ارتقای توانایی استدلال کردن بسیار موثر است، تصریح کرد: فبک تلاش می کند تا کودکان و نوجوانان آنچه را که در پیرامون شان می گذرد را بهتر و دقیق تر ببینند و عناصر فرهنگی جامعه خود را موشکافانه بررسی کنند و با عناصر جامعه امروز پیوند دهند؛ بنابراین  در مجموع می توان گفت که با بهره گیری صحیح و مناسب از روش های فلسفی، می توان جامعه را با فرهنگ گذشته خود آشتی داد.

مرعشی تاکید کرد: طی چند دهه گذشته شاهد تغییرات عمده ای در برنامه های آموزش و پرورش بوده ایم، از طرح کاد گرفته تا ایجاد نظام جدید متوسطه و همچنین تغییر ساختار آموزشی به شکل کنونی 6-3-3 و تغییر محتوای کتب درسی و حتی تالیف کتب درسی جدیدی مثل تفکر و پژوهش و یا تفکر و سبک زندگی که اشاره به آموزش تفکر می کند اما هیچ کدام از این تغییرات متاسفانه باعث نشد تا این ناکارآمدی فروکش کند، بلکه ابعاد آن نیز گسترش یافته است. بنابر این، یکی از کارهایی که باید انجام داد این است که جلوی این ناکارآمدی گرفته شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به موانع پیش روی اجرای برنامه آموزشی فلسفه برای کودکان(فبک)، اظهار کرد:  متاسفانه مدارس ما یک دست و هم سطح نیستند و این خود موجب ایجاد شکاف طبقاتی در جامعه می شود؛ مدارسی مثل تیزهوشان- نمونه دولتی- غیر دولتی- هیئت امنایی- دولتی- مدارس خاص و انواع مدارس دیگر نشان دهنده آن است که ما از طریق مدارس در جامعه تفاوت های اجتماعی را دامن می زنیم. طبیعی است این تفکیک کردن دانش آموزان منجر به تفکیک کردن گروه ها و طبقات اجتماعی می شود که شده است؛ بنابراین، می توان چنین نتیجه گرفت که نظام آموزشی اگر بخواهد با موفقیت تاریخ، فرهنگ و مسایل مختلف دینی را به دانش آموزان منتقل کند باید به نحوی بازسازی شود که تنوع فرهنگی به فرصتی برای تعالی آن تبدیل شود.

بنابر این گزارش، حجت الاسلام دکتر سید محمد نقیب، عضو هیات علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن قم در گفت وگو با خبرنگار شبستان در مورد راهکارهای نهادینه شدن تفکر و معارف شیعی در وجود افراد از همان دوران کودکی، اظهار کرد: اینکه چه طور بتوانیم فرهنگ خود را از حتی قبل از تولد به فرزندان منتقل کنیم مساله ای است که در برخی ادعیه و زیارتنامه هایی که از اهل بیت(ع) بر جای مانده به آن اشاره شده است.

وی ادامه داد: موضوع ارحام مطهره مساله ای است که در دین ما و در لسان اهل بیت(ع) وارد شده است. یعنی پاکی والدین قبل از تولد فرزند و آثار وضعی که بر زندگی کودک دارد و سبب سعادت و شقاوت فرد می شود. برای روشن شدن مقصود از آثار وضعی مثالی می زنم؛ فرض کنیم نهالی را در زمین شوره زار بکاریم و بعد انتظار داشته باشیم که این نهال سبز و تبدیل به درخت تنومند شود، طبیعتاً این اتفاق نمی افتد چون نهال را جایی کاشته ایم که نمی روید و میوه نمی دهد و اگر هم میوه دهد میوه خوبی نخواهد داشت. خداوند در قرآن می  فرماید: «اتَّقُوا اللَّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ؛ و از خدا پروا كنيد، و خدا (بدين گونه‏) به شما آموزش مى‏ دهد، و خدا به هر چيزى داناست‏». این یعنی اگر تقوا داشتید، خداوند به شما آموزش می داد.

نقیب تصریح کرد: بنابر این، آموزش ها باید به دوران قبل از تولد باز گردد. روایات فراوانی در مورد تغذیه والدین داریم که این غذا را بخورید، آن غذا را مصرف نکنید، این موارد در هوش، استعداد و چهره فرزند موثر است و اساسا حلال خوری چه آثار وضعی را در فرزند خواهد داشت. دوری والدین از گناهان و رعایت اخلاق، از دیگر مسائلی است که می تواند در زندگی آینده فرزند موثر باشد.

این پژوهشگر گفت: یکی از راهکارهایی که می تواند تفکر شیعی را به فرزندان منتقل و در انها نهادینه کند، ارتباط  و انس با «مسجد» است. باید بچه ها را با مسجد بیشتر آشنا کنیم، بچه ای که به چهارده سالگی رسید آموزش هایی را که باید، دریافت کرده است، پس باید بچه ها را از قبل دوران ابتدایی با مسجد آشنا کنیم چون فرهنگ دینی ما در مسجد شکل می گیرد.

نقیب با تاکید بر اینکه حمایت و حفاظت از افراد از همان دوران کودکی اهمیت بسزایی در تربیت دینی آنها دارد، گفت: یک وقت کودک را از یک سو به مسجد می فرستیم و از سوی دیگر او را رها می کنیم و توجه نداریم که بعضا با دوستان نامناسبی ارتباط دارد. باید نظارت ها ادامه پیدا کند. گاهی ممکن است کودکان در مساجد سر و صدا کنند ولی ایرادی ندارد و اهل مسجد باید با این مسایل کنار بیایند تا از همان دوران کودکی علاقه به حضور در محافل مذهبی ایجاد شود.