ارزیابی و نقد کتاب‌های برگزیده حوزه کودک و نوجوان در سال ۹۷

به گزارش کودک پرس ، نقد کتاب‌های کودک در بعضی جهات با نقد به معنای وسیع کلمه شباهت‌ها و نزدیکی‌هایی دارد و بهتر است بگوییم که یکی از شاخه‌ها و شعبه‌های نقد ادبی است. اما این نوع نقد علاوه بر تبعیت از اصول عمومی نقد، ملاک‌های خاص خود را هم دارد و منتقد آثار کودکان هم علاوه بر داشتن دانش عمومی نقد، باید با این ضوابط و ملاک‌های ویژه آشنایی داشته باشد تا بتواند از میان کتاب ها و رمان ها، بهترین آنها را انتخاب کند و به مردم معرفی کند.
در سال 1397 هم مانند سال های قبل داوری هایی در حوزه کتاب کودک و نوجوان صورت گرفت که از میان آنها 10 اثر برگزیده شد. از جمله آنها می توان به کتاب‌های گرگ های توی دیوار، مهمانی عصرانه در جنگل ، همه یک گربه دیدند،، سیاه و سفید، خاله پیرزن، شاید سیب باشد و ستاره اشاره کرد. اما اینکه این کتاب ها با چه معیارهایی انتخاب شدند و موانع و مشکلات در این زمینه چه بودند، پژوهشگر ایرنا با محمود برآبادی نویسنده و عضو هیات مدیره انجمن نویسندگان کودک به گفت وگو نشست.

کتاب ها و رمان های برتر سال 97
برآبادی در خصوص کتاب ها و رمان های برتر در سال 97 گفت: بطور کلی کتاب های تالیفی وضعیت مناسبی نداشتند و در مقابل کتاب های ترجمه ، آثار تالیفی کمتری توانستند در فهرست کتاب های برگزیده قرار بگیرند. در کل سهم کتاب های تالیفی از کتاب های ترجمه کمتر بود و در میان کتاب های تالیفی هم وضعیت کتاب های کودک بهتر از گروه نوجوان بود.
داور لاک پشت پرنده، افزود: کتاب های نوجوان شاید مثلا چند تا اثر برجسته بود و بیشتر کتاب ها در حد متوسط بودند. کتاب های برتری که سال 97 نامزد نهایی لاک پشت پرنده شدند چند کتاب بودند که امتیاز بیشتری نسبت به سایر کتاب ها گرفتند. فهرست این کتاب ها به شرح زیر است: پر، گرگ های توی دیوار، مهمانی عصرانه در جنگل ، همه یک گربه دیدند،، سیاه و سفید، خاله پیرزن، مراقبم باش، پتش خوارگر، شاید سیب باشد و دهم ستاره . این ده کتاب کتاب هایی بودند که به مرحله نهایی جایزه لاک پشت پرنده راه پیدا کردند.
برآبادی در خصوص اینکه چرا کتاب های تالیفی نسبت به کتاب های ترجمه از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند، گفت: در این خصوص به چند دلیل می شود اشاره کرد. اولا کتاب های تالیف الان با رکورد بازار نشر رو به رو هستند و تعداد عناوین کتاب های تالیفی نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کرده و خیلی از نویسنده ها کتاب ها و رمان هایی نوشته اند که ناشران در شرایط فعلی اقدام به چاپ آنها نمی کنند و بیشتر سراغ کارهای ترجمه می روند. آن هم ترجمه هایی که امتحان خود را دربازار نشر پس داده و می دانند که این کتاب ها فروش خواهند داشت.

وی افزود: بیشتر این کتاب ها از نویسندگان شناخته شده اند و یا بر سرگرمی و تفریح تمرکز دارند و خواننده ها بیشتر به این سمت تمایل دارند. به همین دلیل هم ناشران ترجیح نمی دهند تا کتاب ها و رمان های کودک و نوجوان از نویسندگان جوان را برای چاپ انتخاب کنند. از این رو سراغ همان کتاب های ترجمه می روند که با توجه به اینکه خیلی از ناشران ما هم کپی رایت را رعایت نمی کنند، بنابراین ترجیح می دهند که از کتاب های ترجمه استفاده کنند. به ویژه در کتاب های علمی و مرجع این امر بسیار چشمگیر است.

وی افزود: دلیلش هم این است که کتاب های مرجع و کتاب های علمی- آموزشی نیاز به مرحله تولید طولانی دارد و هزینه تولید کتاب های علمی و مرجع بالا است. در حالی که کتاب های علمی و مرجع ترجمه به راحتی قابل دست یابی است. چون قبلا فراهم شده و فقط نیاز به گذاشتن متن روی تصویر و آماده سازی دارد. اگر قرار باشد همین کار بصورت تالیف انجام بگیرد، باید خیلی مراحل مفصل را طی کند و هزینه تولید را بالا می برد.

معیارهای انتحاب کتاب ها و رمان های برتر 
برآبادی در خصوص معیارهای انتخاب کتاب و رمان برتر سال 97 گفت: هر داوری که انجام می گیرد چه این داوری از سوی شورای کتاب کودک باشد چه از طرف لاک پشت پرنده باشد، چه داوری در جشنواره حبیب غنی پور باشد، چه جایزه کتاب های برتر انجمن فرهنگی ناشران و یا کتاب سال باشد. معمولا همه این انتخاب ها یک آیین نامه ای دارند که بر اساس این آیین نامه عمل می کنند. از جمله اینکه فکر نو در آن اثر دیده شود دوم اینکه بلحاظ ترجمه، زبان و نثر زبان مطابق با اصول زبان معیار هماهنگی داشته باشد. سوم به لحاظ کتاب سازی مناسب تهیه شده باشد.
وی افزود: کتاب سازی شامل انتخاب فونت حروف، ویرایش و جاسازی تصویر و مطالب در صفحه و سایر ظرایفی است که به زیبایی کتاب کمک می کنند. علاوه بر معیارهای کلی که معمولا همه این انتخاب ها آنرا دارند، بعضی از فهرست ها معیارهای ویژه و خاص خودشان را هم دارند. مثلا اینکه به ارزش های جهانی مثل صلح و محیط زیست توجه شده باشد و در آنها اموری نظیر تبعیض جنسیتی، تبعیض قومی و نژادی وجود نداشته باشد. اینها معیارهای فرعی هستند که تاثیر گذار در انتخاب کتاب های مناسب هستند.

انتقاداتی که به داوری و انتخاب کتاب ها وارد است
برآبادی در خصوص انتقاداتی که به داوری و انتخاب کتاب هاب برتر سال 97 وارد است گفت: معمولا هر داوری همانطور که عرض کردم معیارهای خاص خودش را دارد. ما یکسری معیارهایی داریم که همه آنها را قبول دارند و طبق آن عمل می کنند. اما انطباق معیارها بر موضوع کتاب به سلیقه داور بر می گردد و طبیعی است که ممکن است در بعضی از این داوری ها سلیقه ها متفاوت باشد. اما اگر کتاب های سال 97 را در فهرست های داوری شده ارزیابی کنیم متوجه خواهیم شد که بخشی از این کتاب ها در این فهرست ها مشترک هستند. این نشان می دهد که همه داوری ها متفاوت نیستند و برخی ارزش های فرهنگی و هنری هم دخالت می کند که باعث می شوند که یک کتاب در سه تا از داوری ها به مرحله نهایی راه پیدا کند.

راهکارهایی برای کتاب و رمان های برتر کودک و نوجوان
برآبادی در خصوص راهکارهایی برای برگزاری داوری بهتر انتخاب کتاب و رمان بهتر کودک گفت: طبیعی است که وقتی رکود در بازار نشر باشد و تعداد کتاب هایی که منتشر می شود کم باشد در چنین شرایطی ناشران به سراغ کتاب هایی بروند که به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه است. در چنین شرایطی به تالیف بیشتر از ترجمه فشار می آید و ناچار نویسنده ها باید منتظر باشند تا در شرایط مناسب تری کتاب هایشان را چاپ کنند. اما این شرایط به نظر من یک فایده هم دارد و آن این است که رقایت را در واقع بیشتر می کند و باعث می شود کتابهایی که ارزش فرهنگی، هنری و ادبی بیشتری دارند به مرحله بالاتر بروند و از سوی ناشران انتخاب شوند. یعنی ناشری اگر قرار باشد به جای 100 عنوان کتاب در طی سال، 20 کتاب انتخاب کند، طبیعی است که سخت تر انتخاب می کند و این سخت گیری غیر مستیقم باعث می شود کتاب هایی که بهتر هستند برای نشر انتخاب شوند.

وی افزود: از سوی دیگر خود نویسنده ها هم به این فکر می کنند که هر کتابی‌که می نویسند از سوی ناشر قابل قبول نیست و چاپ نمی شود. از این رو سعی می کنند بهترین آثار خود را به ناشر ارائه کنند و کتاب های ضعیف و متوسط را کنار بگذارند و این از فواید چنین شرایطی است. در هر صورت بازار کتاب نیاز به رونق و نقد دارد. هیچ نویسنده ای نیز از پیش نمی تواند بگوید که یک شاهکار خلق کرده است بلکه این نیازمند این است که کتاب نوشته، خوانده و از طرف گروه های داوری مختلف داوری شود. مجموعه این عوامل هستند که باعث می شوند که یک نویسنده متوجه شود که چه راهکار و روشی را در پیش بگیرد که کتاب از کیفیت بهتری برخوردار باشد و از سوی مخاطبانش مورد استقبال قرارگیرد.