کتب ترجمه‌ای بر تألیف در حوزه کتاب کودک غلبه دارد

به گزارش کودک پرس ، در شماره قبلی بیان شد که «تنوع تولیدات و تکثر فعالیت ناشران کودک و نوجوان تا حد زیادی مقبول است، اما هنوز به وضعیت مطلوب نرسیده‌ایم و تا زمانی که ما به کتاب کودک به‌عنوان محصولی برای پرکردن اوقات فراغت نگاه می‌کنیم توفیق پایایی کسب نخواهیم کرد؛ در خصوص کتاب کودک لازم است محتوایی به مخاطب داده شود که جذابتر از آن را دریافت نکرده باشد، لذا این به‌روز نبودن نویسندگان و تصویرگران و جا ماندن از رقبای خارجی و فرهنگ بیگانه، باعث می‌شود مخاطب خود را تا حد زیادی از دست بدهند و این، آسیب بزرگی است که باید مورد بررسی قرار بگیرد.» خبرنگار ایکنا از قم در این شماره به سراغ کارشناس حوزه ادبیات کودک و کتابدار کودک رفته تا در این دو حوزه نیز کتاب و ادبیات کودک را بررسی کند.

ضعف حوزه کتاب کودک، دوربودن از ذائقه کودک امروزی است

زینب ایمان‌طلب، کارشناس ارشد ادبیات کودک و نوجوان در گفت‌وگو با ایکنا از قم، بیان کرد: امروزه در حوزه کتاب کودک و نوجوان ترجمه از لحاظ کمیت بر تألیف غلبه پیدا کرده و، چون هزینه‌های تولید کتاب در کشور باتوجه به گرانی کاغذ و دستمزد تصویرگر و نویسنده و سایر هزینه‌های پنهان و آشکار بالا رفته، این مسئله باعث شده ناشر به سمت کتاب ترجمه برود، زیرا حتی اگر حق کپی رایت را هم تهیه کند قیمت برای ناشر مناسب‌تر از تألیف است.

وی با بیان اینکه ما در تألیف شاهد آثار خوبی هستیم، ادامه داد: اگر ترجمه را یک تیغ دو لبه ببنیم یک لبه آن تهدید است که ممکن است بر تألیف غلبه پیدا کرده و آن را به حاشیه ببرد و لبه دیگر آن فرصت است تا نویسندگان، تصویرگران و ناشران با تکنیک‌ها، مسائل، روش‌ها، ساختار‌ها و قالب‌های روز آشنا شوند و بتوانند آثاری با کیفیت‌های خوب، اما با تألیف و بوم و فرهنگ کشور خودمان پدید بیاورند.

این کارشناس ادبیات کودک و نوجوان در خصوص نقاط ضعف حوزه کتاب کودک تصریح کرد: در هر حوزه‌ای برخی از نویسندگان هنوز مانند دهه‌های گذشته اثر می‌آفرینند، این ضعف هم در قالب و ساختار و هم در زمینه موضوعات انتخابی است، یعنی همچنان ترجیح می‌دهند خاطرات خود را به کتاب تبدیل کنند و متوجه این موضوع نیستند که آیا این موضوعات برای کودک امروز جذاب و مفید است یا خیر و یا از ساختار‌های قدیمی استفاده می‌کنند و هنوز وارد ساختار مدرن ادبیات کودک نشده‌اند.

وی گفت: تصویرگر‌ها نیز علی‌رغم پیشرفت‌های خوبی که داشته‌اند گاهاً هنوز نتوانسته‌اند به ذائقه کودک ایرانی نزدیک شوند، البته در برخی موارد تصویرگری ما پیشرو بوده و جوایز بین‌المللی معتبری را نیز از آن خود کرده است.

ایمان‌طلب ادامه داد: به دلیل اینکه بازوی دیگر تولید کتاب، اندیشه و تفکر ناشران است، این قشر نیز باید مسائل روز را شناخته، بر آن‌ها تمرکز کنند، حرف نویسندگان و تصویرگران را متوجه شوند و از قالب‌های قدیمی که به سوددهی رسیده خارج شده و خطر کنند تا وارد فضا‌ها و موضوعات جدیدی شوند.

مروجین کتاب چه نقشی در ذائقه جمعی دارند

این پژوهشگر کتاب کودک تصریح کرد: قسمت دیگر تولید کتاب که درحال حاضر مغفول مانده، بحث مروجین کتاب است که در سال‌های اخیر بروز و ظهور پیدا کرده است، مروجین کتاب کسانی هستند که کتاب‌ها را ترویج و قصه‌گویی می‌کنند، این افراد با فعالیت در فضای مجازی و یا تولید پادکست در مورد کتاب‌ها به مخاطبین در انتخاب کتاب کمک می‌کنند؛ لذا مروجین کتاب نیز در بازار کتاب مؤثر هستند، البته گاهی برخی ناشران این افراد را به استخدام خود درآورده و از آن‌ها می‌خواهند که کتاب‌های آن انتشارات را تبلیغ و ترویج کنند که ممکن است در این عمل برخی کتاب‌های خوب که از آن‌ها غفلت شده است تبلیغ و در مقابل برخی کتاب‌های غیرمفید نیز تبلیغ شوند و ذائقه جمع به سمت این کتاب‌ها گرایش پیدا کند.

وی در خصوص تشویق کودکان به کتابخوانی گفت: کودکان ما کتابخوان هستند، اما اگر به آن‌ها اجازه داده شود و کتاب‌های خوب در دسترسشان قرار بگیرد، متأسفانه مدارس و محله‌های ما کتابخانه‌های خوب و مجهزی ندارند و توزیع کتابخانه‌های محلی به درستی صورت نگرفته است و اکثر محله فاقد کتابخانه هستند، به علاوه قیمت کتاب‌ها بالاست و حتی توزیع کتابفروشی‌ها نیز در کشور مناسب نیست و در دسترس عموم قرار ندارند، لذا این موارد باعث شده علی‌رغم اشتیاق و علاقه کودکان به کتاب، کتابی در دسترس نباشد، البته والدین نیز در این خصوص آگاهی زیادی ندارند هرچند اوضاع نسبت به گذشته بهتر شده و والدین بیشتر مایلند فرزندان کتابخوان تربیت کنند، اما هنوز به یک دغدغه عمومی تبدیل نشده است.

ایمان‌طلب با بیان اینکه کتابخوانی برای کودک بسیار مهم است، گفت: مهم به این معنا که کودک می‌تواند با انس با کتاب وارد فضا‌ها و دنیا‌هایی شود که قبلاً آن‌ها را تجربه نکرده و اگر هم بخواهد تجربه کند مسیر سختی در پیش دارد، اما با کتاب خواندن می‌تواند از تجربه نیابتی سایرین استفاده کند، هم‌چنین کتاب مهارت حل مسئله را به کودک آموزش می‌دهد، کتاب کودک را به خودشناسی، دگرشناسی و جهان‌شناسی تشویق، برای او سرگرمی، لذت و طنز ایجاد و موضوعاتی که کودک در دنیای کودکی به دنبال آنهاست و به آن‌ها احتیاج دارد را فراهم می‌کند.

این نویسنده کتاب کودک در رابطه با راه‌های جذب کودکان به کتاب بیان کرد: کودکان ما به کتاب علاقمند هستند، زیرا کتاب‌های کودک تصاویر و قطع‌های جذابی دارند، لذا اگر کتاب خوب برای آن‌ها تهیه شود کتاب را دوست دارند؛ اما نکته مهم این است که کتاب مناسب سن کودک باشد و از کتابفروشی‌های معتبر تهیه شود؛ هم‌چنین از سنین پایین کتاب‌های فومی، پارچه‌ای و پلاستیکی در اختیار کودک قرار داده شود و با افزایش سن کتاب‌های بیشتر و متنوعتری در اختیار او قرار بگیرد.

وی گفت: در زمان شروع مدرسه، کتاب یک بازوی آموزشی خوب است که کودک با آن می‌تواند مسائل درسی را آموزش ببیند و بعد از این سن، خود می‌تواند یک انتخاب‌گر باشد تا با عضویت در کتابخانه و مراجعه به کتابفروشی و دادن استقلال به او، این علاقه در کودک پایدار بماند.

اهمیت بالای تصویرگری در کتب کودک

در ادامه زهرا آقاییt کتابدار کودک و نوجوان در رابطه با وضعیت کتاب کودک در کشور بیان کرد: خوشبختانه وضعیت کتاب کودک در کشور به خصوص در چندسال اخیر به وضع مطلوب نزدیک‌تر شده و این کتاب‌ها هم از لحاظ تصویری کیفیت بالایی دارند و هم از لحاظ محتوایی، اندیشه و فکر پشت آنها بوده است.

وی افزود: البته ممکن است در بین این کتاب‌ها، کتاب‌هایی نیز پیدا شوند که با فرهنگ ما مغایر باشند، بنابراین باید بیشتر روی کتاب‌های تألیفی سرمایه‌گذاری شود، زیرا نویسندگان کتاب کودک قوی و خوبی در کشور داریم و ضعف بیشتر در تصویرگری کودک است. تصویر در کتاب کودک بسیار اهمیت دارد و اگر تصاویر جذاب و متناسب با متن باشند در جذب مخاطب بسیار تأثیرگذار است.

آقایی تصریح کرد: شاید دلیل دیگر اینکه در کشور روی کتاب‌های تألیفی سرمایه‌گذاری نمی‌شود هزینه بالای تألیف و راحت‌تر بودن ترجمه بدون درنظر گرفتن حق کپی رایت است. اما با تمام این اوصاف سرانه مطالعه کودک در کشور نسبت به بزرگسال بالاتر است.
این کتابدار کودک بیان کرد: در حال حاضر تألیفات و انتشارات در حوزه کتاب کودک و نوجوان به دلیل علاقه‌ای که مخاطبان از خود نشان داده‌اند به سمت کتاب‌های طنز رفته و کتاب‌های ترجمه نیز در این حوزه بیشتر شده است؛ هم‌چنین کتاب‌هایی که تخیلی هستند و ماجراهای فانتزی دارند بیشتر مورد استقبال قرار گرفته است.

وی ادامه داد: خوشبختانه استقبال از کتاب کودک مطلوب و خوب است، البته این استقبال در تعطیلات تابستان بیشتر می‌شود و با شروع سال تحصیلی افت پیدا می‌کند که همین مسئله نشان می‌دهد کودکان و نوجوانان ما به طور ناخودآگاه به سمت کتابخوانی گرایش دارند، اما یک سری عوامل بیرونی و عدم آگاهی والدین و سیاست های آموزشی باعث می‌شود که به ناچار کودکان و نوجوانان در سال تحصیلی به سمت کتاب نروند.

کتب غیردرسی تضادی با کتاب‌های درسی و آموزش ندارند

آقایی تصریح کرد: کادر آموزشی مدارس باید به این نکته توجه بیشتری داشته باشند که کتاب‌های غیردرسی تضادی با کتاب‌های درسی و آموزش ندارند و در این زمینه رسانه‌ها می‌توانند نقش مؤثری را ایفا کنند، بعد از اینکه فرهنگ‌‍سازی صورت گرفت کتابخانه‌ها و مدارس باید همکاری بیشتری با هم داشته باشند، به طورمثال در هفته کتاب، بازدید مدارس از کتابخانه‌ها افزایش پیدا می‌کند اما اینکه این بازدیدها تنها به هفته کتاب معطوف باشد خوب نیست و بهتر است در سایر ایام سال نیز بازدید‌ها و ارتباط مداوم و مستمر وجود داشته باشد.

وی گفت: در این زمینه می‌توان برخی کلاس‌های درسی علمی را در بخش کودک کتابخانه‌ها برگزار کرد تا به کتاب‌های فراوان دیگر از منابع مختلف  دسترسی داشته باشد، به خصوص با توجه به قیمت بالای کتاب، می‌توان در کتابخانه به طور رایگان به حجم زیادی از کتاب دسترسی پیدا کرد.

این کتابدار کودک درخصوص فواید و آثار کتابخوانی برای کودکان اظهار کرد: این فواید به سن کودک بستگی دارد، تحقیقات نشان داده که کتابخوانی حتی در زمان جنینی نیز بر روی مغز کودک اثرگذار است، به علاوه علم روانشناسی معتقد است هر اقداماتی برای کودکان زیر شش سال انجام شود در ناخودآگاه آنان تا بزرگسالی ماندگار خواهد شد. لذا برای کودکان زیر شش سال بهتر است مدام کتاب بخوانیم، قصه بگوییم و این قصه را به صورت نمایش برای آنها اجرا کنیم، هم‌چنین زمانی که کودک ببیند پدر و مادر و بزرگتر او دائم با کتاب انس دارد در ضمیر ناخودآگاهش تأثیرگذار خواهد بود.

وی ادامه داد: کتاب خواندن مداوم برای کودکان باعث می‌شوند قوه تخیل آنها قوی شده و ذهنشان فعال شود، این افراد با کلمات آشنا هستند و دایره واژگانشان گسترده‌تر است و در زمان آغاز تحصیل راحت‌تر و موفق‌ترند، کودکی که با کتاب پرورش یافته، هوش هیجانی بالاتری دارد و مهارت‌های مختلفی را نیز از طریق کتاب کسب می‌کند.

آقایی در رابطه با نکات مهم کتابخوانی برای کودکان گفت: کتاب خوانی نباید برای کودکان خسته کننده باشد، به همین منظور باید در ابتدای امر کتاب‌هایی که متناسب با سلیقه کودک است، انتخاب شوند تا به مرور کودک، خود مسیر کتابخوانی را پیدا کرده و دیگر نیازی به دخالت والدین نباشد.

نقش رسانه و آموزش و پرورش در ترویج کتابخوانی کودکان

این کتابدار کودک ادامه داد: هم‌چنین در خردسالان بهتر است کتابخوانی با هنر همراه باشد، مثلا با ساخت کاردستی و یا اجرای نمایش این کتابخوانی برای آنها جذاب‌تر شود، اما در مجموع در خانواده‌ای که اعضای آن کتاب‌خوان هستند و با کتاب و کتابخانه انس دارند، به صورت طبیعی فرزندان نیز کتاب‌خوان می‌شوند. به علاوه در کنار این موارد، رسانه‌ها و آموزش و پرورش هم در امر ترویج کتابخوانی کودکان بسیار تأثیرگذار هستند.

آقایی در خصوص انتخاب کتاب برای کودکان گفت: در این زمینه باید از طرق مختلف اعم از کتاب‌دارها و کتاب فروش‌ها پرس‌وجو کرد و با نویسندگان، مترجمان و ناشران معتبر آشنا شد، بعد از این شناخت، باید به تناسب محتوای کتاب با گروه سنی کودک و سپس به تصویرگری آن توجه کنیم تا با فرهنگ ما ایرانی اسلامی ما تضاد نداشته باشد، به علاوه رنگ‌آمیزی و صحافی کتاب نیز بسیار مهم است، کتاب‌های کودک باید صحافی قوی داشته باشند تا با بازی  کودکان با کتاب و مطالعه چندین باره آن، کتاب آسیب نبیند؛ ظاهر، جلد و قطع کتاب نیز باید مدنظر قرار بگیرد.