به گزارش کودک پرس ،تربیت و آمـوزش، انتقال اطلاعات نیست، بـلکه تـغییر در جهان‌بینی است. هیچ تربیت و آموزشی بدون زمینه‌سازی، موفق نیست. اگر مجموعه عناصر و عوامل تأثیرگذار در ارسال یک پیام ارزشی، از وحدت و هماهنگی لازم در عمل برخوردار نباشند، نمی‌توانند مؤثر واقع شوند و چه بسا آثار یـکدیگر را خنثی کنند.
وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها
و تو اهلت را به برپایی نماز بخوان و در این امر پایـداری و صـبوری پیـشه کن. (سوره طه، آیه 132)
در گرایش نوجوانان و جوانان به نماز، سه عنصر اصلی خانه، مدرسه و رسانه‌های جمعی نقش اسـاسی و محوری دارند. دراین مقاله به بررسی این سه عامل تأثیرگذار می‌پردازیم.
عناصر و عوامل تأثیرگذارنده در محیط خانه، مدرسه و جامعه در القای یک ارزش معنوی و رسانیدن پیام و بیان روح نماز، اگر عملاً یکدیگر را نفی کنند و یا در برنامه‌ها و اظهار مطالب، هر کدام راه و هدفی متفاوت و مغایر بـا یـکدیگر بپیمایند، در ذهن فرد تناقض به وجود می‌آورند و پیام منجر به ایجاد انگیزه، شوق، اراده و عمل نمی‌شود.
آموزش نماز و پرورش روحیه مذهبی مناسب برای اقامه آن، ابتدا از خانه شروع می‌شود و خـانواده نـقشی مهم در انتقال فرهنگ نماز از خود بروز می‌دهد. آنچه در مورد فرزند درگرایش به نماز مهم است، وجود انگیزه است و آنچه در تربیت و آموزش نماز اهمیت دارد، رسوخ روح معنوی نماز به اعماق دل اوسـت، نـه تحمیل شکل و قالب به او. زمانی آموزش نماز به توفیق می‌انجامد و قرین موفقیت می‌شود که با احساسی خوشایند همراه باشد.
بدون تردید همه انسان‌ها به طور فطری استعداد و گرایش بـه نـیایش دارنـد، اما آنچه درباره کودکان و نـوجوانان مـهم اسـت، چگونگی روش های آموزش و نحوه ارائه و انتقال این ارزش‌هاست.
آداب و عبادت‌های مذهبی چون پاسخی به عالی‌ترین نیازهای معنوی است، اگر به طور طـبیعی و بـا جـلب رضایت قلبی جوانان ارائه شود، احساسی خوشایند در آنان بـرمی‌انگیزد و آن را بـه راحتی جذب می‌کنند، چرا که احساسات و عواطف، مهم‌ترین نقش را در تکوین، رشد و پرورش شخصیت جوان دارند. بدیهی است زمانی که نـوجوان در مـعرض یـادگیری و آموزش احکام و عبادت قرار دارد، لازم است از قبل برای این مـوضوع زمینه‌سازی شود تا همراه با آموزش، احساسی خوشایند در او ایجاد گردد و به این ترتیب، نتیجه‌ای مطلوب به بار آورد. درایـن صـورت، تـقویت چنین گرایش فطری نیز بسیار آسان و طبیعی خواهد بود. کسب عـادتها و رفـتارهای مذهبی پیش از آن که متأثر از اندرزها و سخنان والدین باشد، معلول پذیرش رفتار، عواطف و احساسات مرتبط و همراه بـا مـهر و مـحبت آنان است.
با برانگیختن احساساتی خوشایند در حین انجام فرایض مذهبی در کودکان و نـوجوانان، زمـینه یـادگیری رفتارها و احساسات مطلوب فراهم می‌گردد و این امر نیز به نوبة خود موجب تقویت انـگیزه وگـرایش بـه نیایش و ارتباط با پروردگار متعال می‌شود. یادگیری بیشتر رفتارها و گفتارهای کودکان و نوجوانان، براساس مـشاهداتی اسـت که نسبت به اعمال والدین دارند و نیز احساسی که فضای ارتباطی خانواده در آنـ‌ها پدیـد مـی‌آورد در این امر مؤثر است. در کانون خانواده است که گرایش دینی افراد تقویت می‌شود و خـمیرمایة شـخصیت مذهبی در آنان تکوین می‌یابد. در همین مکان است که رغبت‌ها، احساسات خوشایند و ناخوشایند، رفـتارهای مـتعادل و نـامتعادل و نگرش‌ها و باورهای درست یا غلط منعقد می‌گردد.
علی(ع) می‌فرماید: «قـلب نـوجوان، هـمچون زمین خالی است، هر بذری که در آن افکنده شود، می‌پذیرد. من پیش از آن که دلتـ سـخت گـردد و فکرت مشغول شود، به ادب و تربیت تو مبادرت کردم.» (نهج‌البلاغه، نامه 31)
بسیاری از رفتارها و گـرایش‌های کـودک و نوجوان، از قبیل گرایش به نماز و روزه، شرکت در کارهای خیر و اهمیت دادن به وظایف و تکالیف دینی، غالباً مـتأثر از تـجارب خوشایند تربیتی آنان در خانه و خانواده است. کودکان به شدت نیازمند و تشنه یـادگیری هـستند و احتیاج به امنیت و آرامش خاطر و اتصال بـه یـک مـنبع قدرت، رحمت و عطوفت دارند. آوای ملکوتی قرآن و نـوای دلنـشین اذکار نماز، حتی در دوران بارداری مادر موجب جنب و جوش و شکوفایی گرایش و احساسات دینی در کـودک مـی‌شود. (تحقیقات انجام شـده نـشان داده اسـت که جنین انسان از چهار ماهگی نسبت به صـداهای مـختلف حساس است و در رشد و پرورش خود، به خصوص از کلام مادر و صداهای مختلفی که مادر به آن گوش فرا می‌دهد، متأثر است.)
سکوت، عصبانیت، رفتار، نگاه و سـخن پدر و مـادر و اطرافیان، بـرای کـودکان سـرمشق و اعمال به جای هر کدام، سـبب ارضـای نیاز و اغنای گرایش فطری آن‌هاست. آنان پیوسته می‌آموزند و نسبت به هر چـیز کـنجکاوند. خانواده باید تلاش کند که آمـوخته‌های مذهبی کودکان با تـجارب و احـساسات خوشایندی شکل بگیرد. سعه صـدر، ابـراز احساس خرسندی و روحیه رضایت‌مندی، گرایش به این احساسات مذهبی را برای کودکان گوارا مـی‌سازد.
بـر این اساس، زیباترین و خوشایندترین حـالات و اوقـات کـودکان و نوجوانان در خانواده زمـانی اسـت که پدر و مادر آماده اقـامه نـماز می‌شوند، آنگاه که کودک همه شادی و نشاط را در چهره برافروخته و شادمان اطرافیان خویش مشاهده مـی‌کند، یـعنی به هنگام وضو گرفتن، جانماز انـداختن، مـعطر ساختن لبـاس نـماز و خـود را به زیباترین شکل آراسـتن و گوش فرا دادن به آوای دلنشین قرآن و اذان که نسیم آرامش‌بخشی در کالبد افراد می‌دمد و روح چون پرنده‌ای کـه از بـند و قفس آزاد شود، در فضایی ملکوتی بال و پر مـی‌گشاید و بـه سـوی مـحبوب حـقیقی اوج می‌گیرد.
«یَا بَنِى ءَادَمَ خُذُواْ زِینَتَكُمْ عِندَ كُلِ ّ مَسْجِدٍ»
ای فرزندان آدم در هر جایگاه نـمازی خود را بیارایید. (سوره اعراف، آیه 31)
پیامبر(ص) وقتی که دلتنگ می‌شدند، می‌فرمودند: ای بلال (با گـفتن اذان) بـه من آرامش ببخش (و بعد نماز می‌خواندند).
خانواده‌ها می‌توانند بسیاری از رفتارهای مطلوب و احساسات خـوشایند و دوسـت‌داشتنی خـود را به طور غیرمستقیم در قالب ارزش‌ها و احکام دیـنی و از طـریق بـهره‌گیری از الگـوهای رفـتاری، در وجـود کودکان و نوجوانان تثبیت کنند. مشاهده رفتار اطرافیان، انگیزه‌ای قوی و غنی برای یادگیری و آموزش فرزندان است. درحالی که آموزش‌های خطابی و توصیه‌های مستقیم و آمرانه، نه تنها چندان رغبت و انـگیزه‌ای در درون جوان و نوجوان ایجاد نمی‌کند، بلکه گاهی مایه آزردگی و تنفر نیز می‌شود.
نماز خواندن کودکان خردسال نیز رفتاری است که در آغاز امر از طریق مشاهدة حرکات پدر و مادر و اطرافیان آموخته می‌شود و فـرد نـسبت به موقعیت و حالات رفتار آنان احساس معنوی خاصی پیدا می‌کند. نحوة نماز خواندن، چگونگی نگرش اطرافیان نسبت به نماز و میزان اهمیت دادن آنان نسبت به این فریضه الهی، حالت ایـستادن بـه نماز، تأنی و ادب و وقار در نماز، نحوه نماز خواندن، حضور قلب در نماز و توجه و خضوع و خشوع افراد خانواده، در کودکان بسیار تأثیر می‌گذارد. وقتی که کودک نـسبت بـه رفتار و نحوه حرکات و حرف زدن والدیـن و اطـرافیان کنجکاو می‌شود، باید توجه داشت که کنجکاوی وی بی‌هدف و بی‌نتیجه نیست، بلکه متضمن الگوگیری و مشارکت فعالانه او به صورت کسب تجربه‌ای جدید در فرازهای حساس زندگی اسـت.
زمـانی که نوجوان، الگوهای رفـتاری مـطلوب خویش را در موقعیت‌ها و شرایط مختلف زندگی، در رفت و آمدها، میهمانی‌ها و برخوردهای بستگان و دوستان و از جمله حضور آنان در صفوف نماز جماعت مشاهده می‌کند، احساس شادمانی، شوق و شعف سراسر وجودش را فرا می‌گیرد و عمیقاً نسبت بـه رفـتار آن‌ها کنجکاو می‌شود واز آنان الگو می‌گیرد.
پدر و مادر و اعضای خانواده، اگر توجه داشته باشند که درخانه، سفر یا گردش، در میهمانی و یا حین کار و به طور کلی در هر موقعیت کـه نـدای پرطنین و دلنشین اذان را می‌شنوند، از هر کاری که دارند، دست کشیده، پیش از هر چیز دیگر به اقامه نماز اهمیت دهند، در تلقی و نگرش فرزندان نسبت به این فریضه الهی تأثیر مضاعف خواهند داشـت. بـاید برای تعلیم نماز و تربیت روحیة معنوی زمینه‌سازی کرد و همة جوانب و ابعاد گوناگون قضیه را در نظر گرفت و کوشید تا همة عوامل مهم، دست‌اندرکار و تأثیرگذار از وحدت و هماهنگی لازم برخوردار باشند.
منبع:فرزند پرتال
ارسال دیدگاه