چه کسی پاسخگو و مدافع حقوق کودکان در فضای مجازی است؟

به گزارش کودک پرس ، صفحه های اختصاصی کودکان این روزها به یکی از پرطرفدارترین منبع های سرگرمی در فضای مجازی تبدیل شده است. پسرها و دخترهایی که به دلیل زیبایی ظاهری و خدادادی، شیرین زبانی و یا خوش پوشی مورد توجه قرار می گیرند.
بیشترشان کمتر از پنج سال سن دارند و حتی برخی پیش از به دنیا آمدن با تصویر سونوگرافی به فضای مجازی معرفی شده و یا 9 ماه تمام، دنبال کننده های صفحه مادرشان را منتظر گذاشته اند تا در نهایت خبر سلامت به دنیا آمدنشان خیال همه را راحت کند.
در این صفحه ها اما کودک تنها نیست. او تبدیل به عروسکی شده که هر روز باید لباس های شیک و اتوکشیده به تن داشته و از این آتلیه به آن آتلیه مادر و پدرش را همراهی کند. لباس های یک دست مادر دختری و پدر پسری هم طرفداران خود را دارد.

با وجود مهر سرشار مادرانی که با عشق تصویر کودک خود را در فضای مجازی منتشر کرده و در بسیاری از موارد در کنار آن فرزند خود را ابزاری برای کسب درآمد از راه تبلیغ محصولات دیگران می کنند، آسیب های بی شماری نیز وجود دارد که نه تنها کودک مشهورشان بلکه همه فرزندان این سرزمین را تهدید می کند. علاوه بر این استفاده ابزاری از کودک، خود نوعی جرم بوده و پیگرد قانونی دارد.

برای آشنایی بیشتر با این پدیده نوین که بسیاری از کارشناسان از آن با عنوان ‘کودکان کار اینستاگرامی’ یاد می کنند، موضوع گزارش از 2 زاویه روان شناختی و حقوقی مورد بررسی قرار می گیرد.

*** پدر و مادرها به دنبال تأیید گرفتن از جامعه
یک روانشناس بالینی با بیان اینکه برخی از پدر و مادرها دچار اختلال روانی بوده و آن را به فرزندان خود نیز منتقل می کنند، افزود: این موضوع به خواسته های والدین بر می گردد برای نمونه پدری که دوست داشته موسیقیدان معروفی شود اما امکان آن در گذشته وجود نداشته و اکنون فرزندش را به سوی فراگیری موسیقی سوق می دهد.
انسیه عارفی ادامه داد: در مورد حضور در فضای مجازی نیز به همین شکل، پدر و مادرهایی که در کودکی دیده نشده و تأیید نگرفته اند، اکنون به دنبال دیده شدن و گرفتن تأیید از جامعه هستند.
وی با بیان اینکه در این روش از کودک می خواهند، به سبک و خواسته پدر و مادر رفتار کند، ابراز داشت: به این ترتیب کودک عادت می کند همیشه در معرض دید باشد و دیگران از او تعریف کنند.

*** خودشیفتگی یا افسردگی در کمین است
این روانشناس با تأکید بر اینکه تأییدهای مداوم سبب ایجاد حس خودشیفتگی در کودک می شود، اضافه کرد: تصور کنیم این کودک بزرگ شود آن وقت انتظار دارد همسر آینده اش هم چنین دیدی نسبت به او داشته باشد و در غیر این صورت زندگی مشترک آن ها دچار مشکل می شود.
عارفی اضافه کرد: علاوه بر این باوری در کودک شکل می گیرد که ملاک انتخاب در جامعه باید زیبایی و خوش پوشی باشد و رمز موفقیت و دوست داشته شدن نیز همین است.
وی به نقطه مقابل این وضعیت یعنی تأیید نشدن از سوی مخاطب نیز اشاره کرد و گفت: ممکن است زمانی این فرد موفق نشود مدام از جامعه تأیید بگیرد و در این صورت افسردگی به سراغش می آید و مشکلات جسمی همچون دردهای گوارشی به همراه خود می آورد.
این روانشناس درباره ایجاد رقابت منفی در جامعه نیز یادآور شد: از سوی دیگر این کودکان به الگویی برای دیگر خانواده ها تبدیل می شوند گاهی دیده می شود کودکی که از نظر چهره یا سبک پوشش شبیه به آن ها نیست در فضای مجازی تأیید نشده و خود و یا خانواده اش دچار سرخوردگی می شوند.

*** طلاق به ازای مشهور شدن فرزند
عارفی در خصوص تهدید رابطه بین پدر و مادرهای این کودکان نیز بیان کرد: خانمی به من مراجعه کرده بود و ادعا می کرد همسرش به فکر آینده بچه آن ها نیست و با فعالیت کودک در فضای مجازی مخالف است.
به گفته وی، این خانم معتقد بود با این روش که کودک خود را تبدیل به مدل کرده، هم آینده اش تضمین شده و هم بهترین لباس ها با برندهای معروف برای فرزندش فرستاده می شود و آتلیه های گوناگون نیز از او عکس می گیرند و به این ترتیب ‘مطرح شدن’ بیشتر از حضور پدر در کنار فرزند برایش اهمیت داشت.
عارفی اضافه کرد: بسیاری از این افراد متعلق به طبقه متوسط جامعه، با پدرانی کارمند و حتی مستأجر هستند که برای شروع کار مجبور می شوند هزینه های زیادی را برای خرید لباس های گران قیمت و غذا خوردن در رستوران های معروف بپردازند تا کودکشان معروف شود.

*** کودک آزاری ناخواسته والدین
این روانشناس همچنین معتقد است به دلیل وجود افراد دارای اختلال های روانی نسبت به کودکان در جامعه، انتشار این گونه تصاویر می تواند آن ها را در معرض خطر و آسیب قرار دهد.
عارفی با بیان اینکه چنین فرزندانی نیز مانند گل فروش های سر چهار راه ها ‘کودک کار’ به شمار می روند، اضافه کرد: انجام خواسته های بیجای خانواده ها نوعی سوء استفاده و کودک آزاری است اما مسوولان نسبت به آن بی توجه هستند.
وی ادامه داد: وارد کردن اضطراب به کودک و باید ها و نباید هایی که در زمان بازی کردن و یا غذاخوردنش برای عکس گرفتن به او تحمیل می شود، تبعاتی کمتر از تنها گذاشتن وی در اتاق و یا طرد کردنش ندارد.
در سوی دیگر این قضیه اما بحث برخورداری کودک از حقوق خود مطرح می شود. موضوعی که پیگیری آن متولیان خاص خود را دارد اما پیش از پیگرد قضایی باید به دنبال آموزش به جامعه بود.

*** نادیده گرفتن حریم شخصی کودک
استاد حقوق دانشگاه پیام نور هم با بیان اینکه پدر و مادرها نمی توانند به جای فرزندان خود تصمیم بگیرند، تأکید کرد: برخی والدین از زمانی که تصمیم به بچه دار شدن می گیرند تا بزرگ شدن فرزند خود لحظه به لحظه از او عکس گرفته و با دیگران به اشتراک می گذارند و به این ترتیب حریم شخصی وی را نابود می کنند در حالی که کودک حق دارد در این مورد تصمیم بگیرد.
علی شاهینی با اشاره به عضویت ایران در پیمان نامه حقوق کودک گفت: بر اساس این پیمان نامه، کودک حق برخورداری از حریم خصوصی و کرامت انسانی را داشته و سوء استفاده از تصویرش توسط والدین چه با هدف درآمدزایی باشد یا خیر، بدون اجازه کودک، نقض حریم خصوصی او و سبب وارد شدن خدشه به کرامتش می شود.
وی با یادآوری اینکه والدین حق دخالت در امور مالی فرزندان خود را نیز ندارند، اضافه کرد: برای نمونه درصورتی که ولی کودک معامله ای انجام دهد و پس از بزرگ شدن او بفهمد این معامله به زیانش بوده، قابل رسیدگی است و می تواند طلب خسارت کند.

*** کودک آزاری تعقیب قضایی دارد
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در ایران درخصوص صیانت از حقوق کودک در فضای مجازی مقررات معینی وجود ندارد، گفت: با این حال حمایت از کودک مبنای فقهی و مدنی دارد و همچنین در صورتی که جرایم رایانه ای رخ دهد که طی آن ها از افراد کمتر از 18 سال سوء استفاده شود، می توان به صورت موردی در دادگاه رسیدگی کرد.
شاهینی در ادامه ابراز داشت: از سوی دیگر قانون حمایت از کودکان و نوجوانان خانواده ها را به نگهداری کودکان ملزم و از هرگونه آزار جسمی یا روحی منع می کند و بهره کشی از کودک زیرپا گذاشتن این قانون بوده و قابل تعقیب کیفری است.

وی با اشاره به اینکه انتشار تصاویر کودک و ورود به حریم خصوصی وی می تواند جرم تلقی شود، افزود: دادستان به عنوان مدعی العموم می تواند به این قضیه ورود کرده و از ولی قهری کودک شکایت کند.

*** فرهنگ سازی و آموزش، بهترین راهکار
این استاد حقوق با بیان اینکه هر کس حق آزادی بیان داشته و می تواند اطلاعات خود و نه فرد دیگری را منتشر کند، تصریح کرد: می توان به ماده 19 میثاق نامه بین الملی حقوق مدنی و سیاسی و ماده 17 کنوانسیون حقوق کودک در سطح بین المللی برای دفاع از حقوق کودک استناد کرد.

شاهینی با بیان اینکه در دیگر کشورهای دنیا به حقوق کودک توجه شده و این مسائل قابل رسیدگی است، اضافه کرد: بهترین راهکار فرهنگ سازی و آموزش است و از آن جایی که بسیای از خانواده ها از این موضوع اطلاعی ندارند، بهتر است به وسیله شبکه های اجتماعی این فرهنگ سازی انجام شود.
وی تأکید کرد: بسیاری از پدر و مادرها فکر می کنند وقتی صاحب فرزند شدند مالک او نیز هستند در حالی که نمی توانند به جای فرزند خود تصمیم بگیرند.
بنابراین به نظر می رسد رسیدگی به این موضوع ازیک سو نیازمند تدوین قوانین و چارچوب های معینی از سوی قانون گذاران و از سوی دیگر توجه بیشتر دستگاه های نظارتی است. کودکان معصومی که ناخواسته سبب ترویج نوعی فرهنگ اشتباه در جامعه شده و در این میان بیشترین آسیب را نیز متحمل می شوند.

گرچه حضور فعال در فضای مجازی پدیده ای نوپا در ایران است و عمر چندانی ندارد، اما کودکانی که به این شکل به دنیا معرفی می شوند به تدریج بزرگ شده و آثار این نوع تربیت را با خود به دوش می کشند.