معیار مخاطب برای انتخاب و تماشا چیست؟

به گزارش کودک پرس ، نسل جدید کودکان و نوجوانان تفاوت‌های عمده‌ای با نسل گذشته خود دارند و از بدو تولد، دیجیتال زندگی کرده‌اند. این زندگی دیجیتال در کنار معایب خاص خود، نکات مثبت و حائز اهمیتی را هم داشته است که یکی از این ها تولید فیلم های سینمایی است که زندگی دیجیتالی را در دسترس همگان قرار داده و باعث سهولت در پیدا کردن انواع فیلم ها و انیمیشن ها هم شده. حال به بهانه ی پر فروش بودن فیلم سینمایی بچه زرنگ سراغ سینمای کودکان و نوجوانان رفته ایم تا این موضوع را بیشتر مورد بررسی قرار دهیم.

نیایش احمدی: در سال‌های اولیه بعد از وقوع انقلاب با توجه به اینکه شاخه فرهنگی انقلاب سعی داشت از سینما به‌عنوان ابزاری آموزشی و راهبردی برای فرهنگسازی جدید و اسلامی استفاده کند، سینمای کودک و نوجوان به‌واسطه جنبه‌های تربیتی و تاثیرگذاری‌اش بر تربیت نسل‌های بعدی انقلاب مورد توجه قرار گرفت. البته سینما به‌ شکل کلی در سال‌های اول بعد از انقلاب یعنی اواخر دهه پنجاه دوران افول را می‌گذراند اما با از سرگیری ساخت و ساز سینمایی، فیلم‌هایی هم به ‌شکل جسته و گریخته برای کودکان و نوجوانان ساخته می‌شدند که عموما سرمایه‌گذار و تهیه‌کننده اصلی این فیلم‌ها کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود.

یکی از اولین فیلم‌هایی که کانون در همکاری با کارگردان بزرگ و موج نویی آن روزها یعنی داریوش مهرجویی ساخت، حیاط پشتی مدرسه عدل آفاق نام داشت. فیلمی که در سال ۱۳۵۹ ساخته شد و کل داستانش در مدرسه‌ای می‌گذشت که مابه‌ازایی از جامعه بود. اما فیلم توقیف شد و نهایتا بعد از مدتی طولانی در سال ۱۳۶۷ با سانسور و ممیزی زیادی به‌نمایش درآمد. رسول پسر ابوالقاسم به کارگردانی داریوش فرهنگ هم از نخستین فیلم‌هایی است که اوایل دهه شصت، درباره نوجوانان در شرایط سخت کاری ساخته می‌شود.

جنگ و سینمای کودک

با وقوع جنگ تحمیلی فیلم‌های کودک و نوجوان هم رنگ و بوی جنگی به خود گرفتند. از جمله اولین فیلم‌های این‌ چنینی که با فضایی جنگی ساخته شد، حصار به کارگردانی حسن محمدزاده بود. فیلمی که داستان نوجوانی ده ساله را تعریف می‌کرد که در غیاب پدرش که به جبهه رفته است، برای نجات مادر بیمارش تلاش می‌کند. مترسک دیگر فیلم محمدزاده در این سال‌هاست که بازهم در دسته فیلم‌های کودک و نوجوان دسته‌بندی می‌شود. میلاد فیلمی به کارگردانی ابوالفضل جلیلی از دیگر فیلم‌هایی است که در سال ۱۳۶۳ و در سومین دوره جشنواره فجر به ‌نمایش درآمد.

شروع یک جشنواره اختصاصی

جشنواره بین المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان که به آن جشنواره فیلم کودک نیز می‌گویند، آنطور که در شناسنامه‌اش آمده از سال ۱۳۶۱ تا کنون طی 35 دوره برگزار شده‌ است که به مرور جایگاه ویژه‌تری پیدا کردند و عنوان منحصر به فرد خود را به عنوان یک زیرمجموعه از جشنواره فجر به‌دست آوردند. با این‌حال تا پنجمین دوره برگزاری، جشنواره کودک زیر چتر جشنواره فجر بود و هنوز گلیمش را از آب بیرون نکشید. البته که از دوره سوم به این‌ سو هویت مستقل خود را به‌ مرور شکل می‌بخشید. دوره‌های ۳۳ و ۳۴ این جشنواره نیز به دلیل شرایط متأثر از بیماری کرونا در کشور، به صورت همزمان در تهران و اصفهان و در قالب مجازی برگزار شد و فقط فیلم‌های بلند سینمایی در یک سالن در تهران و اصفهان با رعایت پروتکل‌های بهداشتی به نمایش در آمدند.

در چهار دوره گذشته که المپیاد فیلمسازی با مشارکت بنیاد سینمایی فارابی و انجمن سینمای جوانان ایران همزمان با جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان برگزار شد، هدف این بود تا فرصتی برای کشف استعدادهای نوجوان در عرصه فیلمسازی پدید آید، اما در این دوره بخش‌های «ایده» و «فیلم» به برنامه‌های المپیاد اضافه شده است تا تمرکز بیشتر بر ایده‌های ناب با نگاه ویژه ‌تری باشد.

در جشنواره ای که اخیراً برگزار شد؛ چهار فیلم «ایلیا، جست ‌وجوی قهرمان» برنده تندیس پروانه‌ زرین ویژه داوران کودک، پویانمایی «مسافری از گانورا» برنده پروانه زرین ویژه ستاد ملی خانواده و جوانی، تندیس فرهنگ بنیان و جایزه ویژه دبیر، فیلم «بچه زرنگ» به صورت اکران فوق العاده و همچنین پویانمایی «سفر به تاریکی» برنده پروانه زرین و جایزه ملی گوهرشاد (ویژه عفاف و حجاب) در این اکران منتخب چهار روزه، به نمایش در آمدند که در میان این فیلم ها فقط فیلم بچه زرنگ تا کنون توانسته برای اکران به روی پرده های سینما برود.

بازیگران کودک یا ژانر ویژه ی کودکان؟

همانطور که گفته شد، نقش مهم کانون در شکل‌گیری سینمای کودک در سال‌های اولیه انقلاب کاملا مشهود است. اصلا نه تنها در سینمای کودک و نوجوان که در کلیت سینمای ایران هم نقش بسیار مهم و به ‌سزایی را خصوصا تا پیش از سر و سامان گرفتن بنیاد سینمایی فارابی ایفا می‌کند اما نیاز فرهنگی کودکان و نوجوانان فراتر از بزرگسالان بوده و توجه به این موضوع باید در اولویت قرار بگیرید. متاسفانه در سال‌های اخیر فیلم سینمایی کودکانه ایرانی بسیار کمی ساخته شد. این آثار بسیار انگشت‌شمار هستند. اگر به لیست بهترین فیلم کودک و نوجوان ایرانی جدید نگاه کنید، خواهید دید که در ساخت این فیلم‌ها به موضوع اصلی یعنی کودک و نوجوان بهای کمتری داده شده است. این موضوع باعث می‌شود تا نوجوانان به سراغ فیلم‌هایی خارج از محدوده سنی خود بروند. و این امر عواقب جبران‌ناپذیر بسیار زیادی دارد.

خود کانون نوجوانان هم که از ابتدا و در بسیاری از تولیدات کوتاه خود با عباس کیارستمی فقید همکاری کرده بود، از جایی به بعد شدیدا از نگاه و آثار کیارستمی تاثیر می‌پذیرد و فاز تولیداتش رنگ و بویی از ساختار فیلم‌های کیارستمی را به‌خود می گیرند. اتفاقی که تا سال‌ها بعد با کانون و تولیداتش باقی می‌ماند و البته از سویی دیگر منجر به ساخت شماری از بهترین فیلم‌های عباس کیارستمی هم می‌شود. فیلم‌هایی که شاید گنجاندنشان در سینمای کودک و نوجوان کمی سخت به‌نظر برسد اما نگاه تحلیلی تربیتی ویژه‌ای به مسایل کودکان می‌اندازند و برخلاف ظاهر کند و پرسکونشان اتفاقا می‌توانند به‌ واسطه لحن ساده و  صادقانه خود با کودکان و خصوصا نوجوانان هم ارتباط برقرار کنند.

نکته ی جالبی که باید به آن توجه کرد این است در برخی فیلم ها نیز کودکان فقط بازیگر هستند و موضوع فیلم اصلا مناسب رده ی سنی کودکان و نوجوانان نیست ولی عکس این موضوع هم صدق میکند. فیلم هایی که بازیگر آن بزرگسالان هستند اما یک نتیجه گیری اخلاقی در کنار محوریت اصلی فیلم که مخصوص کودکان و نوجوانان است دارند. پس حتی در انتخاب فیلم هم باید دقت و توجه کافی را داشته باشیم.

محبوب یا مشهور؟

در این میان فیلم هایی هم هستند که با اینکه در توضیحات آنها قید شده که این فیلم مخصوص کودکان است و حتی به شهرت رسیده اند اما موضوع آنها بر خلاف انتظار مناسب رده ی سنی کودکان نبوده و این شرایط ؛ فقط باعث به شهرت رسیدن آن فیلم بوده اما اگر دقیق تر نگاه کنیم ، آنچنان هم محبوبیتی نداشته است.