میلیون‌ها کودک ایرانی سرگردان در فضای مجازی

از سال ۱۹۹۸ میلادی که استفاده از اینترنت برای عموم مردم همگانی شد، کاربران بسیاری از اطلاعات نادرستی که در فضای باز اینترنت ممکن است در دسترس کودکان قرار بگیرد، ابراز نگرانی کردند؛ بنابراین کنگره آمریکا لایحه و قانونی را تصویب کرد که کودکان زیر ۱۳ سال بدون نظارت و اجازه والدین خود، مجاز به استفاده از اینترنت نباشند. این جریان در سایر نقاط دنیا نیز تسری پیدا کرد و بحث اینترنت و کودکان مورد توجه قرار گرفت به طوری‌که شبکه اجتماعی فیس بوک، پیام‌رسانی را تحت عنوان «مسنجر کیدز» ارائه کرد تا کودکان تحت نظارت والدین خود بتوانند با دوستان خود در ارتباط باشند.

‌کشور ما نیز حدود ۲۰ میلیون نفر جمعیت زیر ۱۸ سال دارد که بخش گسترده‌ای از آن‌ها با ابزار فناوری و فضای مجازی ارتباط مستقیم دارند و در این میان بخش گسترده‌ای از این جامعه را کودکان تشکیل می‌دهند؛ هرچند که از سال‌های گذشته اقداماتی انجام شد که این فضا را به محیطی امن تبدیل کند، اما این افراد بعضا به دلایل مختلف در مواجهه با فضای مجازی دچار آسیب و مشکلات بسیاری می‌شوند که نگرانی خانواده‌ها و مسئولان را در پی داشت؛ برهمین اساس وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در اواخر سال گذشته طرحی را با عنوان «سند حمایتی خدمات فضای مجازی کودک» آغاز شد تا از آسیب‌های احتمالی این فضا برای کودکان و نوجوانان جلوگیری و تهدید‌های این‌چنینی را به فرصت تبدیل کند.

با توجه به اهمیت حوزه کودک و نوجوان در ارتباط با فضای مجازی و تأثیری که این فضا می‌تواند بر تربیت و رشد آن‌ها بگذارد، به سراغ خسرو سلجوقی، مجری سند حمایتی و برنامه اقدام توسعه خدمات فضای مجازی کودک و نوجوان رفتیم تا نظر او را درباره برنامه‌های دولت برای کاهش آسیب‌های فضای مجازی و مواجهه خانواده‌ها و کودکان با این فضا را جویا شویم.

سلجوقی که اجرای طرح افزایش محتوای بومی در فضای مجازی و عضو هیأت عامل سازمان فناوری اطلاعات را در پرونده حرفه‌ای خود دارد، در گفت‌وگو با ایکنا؛ با تأکید بر نگاه فرصت جایگزین آسیب از فضای مجازی، گفت: رویکردی که در کشور به مقوله فضای مجازی داریم اگر با نگاه آسیب باشد باید فرار را به قرار ترجیح دهیم؛ اما به نظر می‌رسد رویکرد فضای مجازی را باید به عنوان یک فرصت نگاه کنیم؛ در چنین شرایطی است که می‌توانیم قرار را بر فرار ترجیح دهیم و در این صورت است که می‌دانیم چگونه از این فرصت استفاده کنیم.

فضای مجازی دنیایی از کسب و کار‌ها، آموزش و تربیت است

سلجوقی افزود: فضای مجازی دنیایی از کسب و کار‌ها، آموزش و تربیت است و زمانی‌که به‌آن به عنوان یک فرصت نگاه شود، ظرفیت‌های بسیاری را برای جامعه و موضوعات محور آن فراهم می‌کند که می‌تواند تمام محورها را تحت تأثیر خود قرار دهد، اما متأسفانه ما امروز این فرصت‌ها را به ارزانی از دست می‌دهیم.

مشاور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بیان کرد: در احادیث و روایات ما آمده است که شخصیت و شاکله افراد در هفت سال ابتدایی زندگی آن‌ها شکل می‌گیرد، ولی ما به این هفت سال بها نمی‌دهیم. در کشور آمریکا به مدت ۳۸ سال بر روی کودکان تحقیق شد و به این نتیجه رسیدند که هر یک دلار سرمایه‌گذاری برای کودکان زیر پنج سال، ۱۶ دلار برگشت دارد؛ همچنین از لحاظ علمی ثابت شد که ۹۰ درصد هوش کودکان در زیر پنج سالگی شکل می‌گیرد و این نشان دهنده مهم بودن این دوران است.

مجری سند حمایتی و برنامه اقدام توسعه خدمات فضای مجازی کودک با تأکید بر آموزش کودکان در خانواده‌ها، اظهار کرد: طبق احادیث و روایات در هفت سال اول زندگی باید کودک را تربیت کرد؛ زیرا در هفت سال دوم و سوم میزان جذب و کشش کودک افت پیدا می‌کند. حال امروز در داخل کشور، ما یک متولی حوزه کودک با نام بهزیستی داریم؛ مطالعات نشان می‌دهد که ۱۳ درصد بچه‌های ما وارد مهدکودک می‌شوند و اگر مهد‌های کودک کشور با تمام شک و شبهه‌ای که به آن‌ها وارد است، ایده‌آل به نظر برسند باز هم این آمار نشان می‌دهد که ۸۷ درصد کودکان ما فاقد عوامل مربی کودک هستند و این یعنی سرمایه بزرگی که ما در حال از دست دادن آن هستیم.

وی تصریح کرد: خوشبختانه فضای مجازی فرصت بسیار بزرگی است که شرایطی خوبی را برای ما فراهم کرده است. در این شرایط هر پدر و مادری می‌تواند به‌عنوان مربی کودک و فرزند خود باشد؛ به‌عنوان مثال هر روز صبح این ابزار می‌تواند در قالب یک برنامه و اپلیکیشن به پدر و مادر‌ها بگوید که کودکشان چه نیازی دارند و در مواجهه با رفتار‌های او چه کاری باید انجام دهند؛ لذا اگر بدانیم چنین فرصتی یک ثروت عظیم برای کسب‌وکار و خانواده‌ها است، بسیار بهتر و اثرگذارتر از آن استفاده می‌کنیم.

سلجوقی ادامه داد: همه ما با تجربه تاکسی‌های اینترنتی که فرصت خوبی را برای کسب و‌کار به راه‌ انداخت و سرمایه چندانی نیز نیاز نداشت و تنها با یک تلفن همراه و یک نرم‌افزار این محتوا را منتقل می‌کرد، آشنا هستیم؛ جریان تربیت کودک نیز به همین شکل است و می‌تواند تنها با یک نرم‌افزار موبایلی محتوا‌ها را به اشکال مختلف مانند انیمیشن، فیلم کوتاه، متن کوتاه و زبان‌هایی که خانواده‌ها را برای کودکشان ترغیب کنند، مورد استفاده قرار گیرد. همین روند باعث ایجاد کسب و کار‌های خوبی می‌شود که می‌تواند آمار مهد‌های کودک کشور را هم از ۱۳ به ۱۰۰ درصد افزایش دهد.

مشاور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به فرصت بازی‌های رایانه‌ای برای تربیت و رشد کودکان و نوجوانان، به ایکنا گفت: امروز فضای بازی‌های رایانه‌ای دیگر به معنی یک بازی معمولی نیست، چرا که مقوله بازی به عنوان آموزش، سلامت، بهداشت و امثال آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما ما چقدر از این مقوله استفاده کرده‌ایم و یا در آن موفق بوده‌ایم؟ حتی از این فضا می‌توانیم برای ورود به بازار‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نیز استفاده کنیم.

وی با تأکید بر اینکه در کشور آموزش‌هایی را متناسب با دین، فرهنگ و بوم داریم که قابلیت‌های جهانی شدن دارند، تصریح کرد: ولی متأسفانه سرمایه‌گذاری خوبی از این حوزه نکرده‌ایم؛ لذا باید حواسمان باشد امروز یک بازی را تنها با ۱۰۰ یا ۲۰۰ میلیون تومان نمی‌توانیم درست کنیم و بازی‌هایی وجود دارد که باید هزینه‌های میلیاردی صرف آن کرد و قطعا برگشت آن صد‌ها میلیارد خواهد بود؛ طبیعتا این نوع سرمایه‌گذاری ویژگی و امتیاز خاص خودش را دارد.

سلجوقی صنایع فرهنگی و خلاق را یکی از بزرگترین اقتصاد‌هایی دانست که امروزه در حوزه مجازی مطرح می‌شود و بیان کرد: امروزه تنها این فرصت را فضای مجازی ایجاد کرده است و ما از این فرصت استفاده نمی‌کنیم و تنها نگاه آسیب‌زایی در این حوزه داریم. وقتی ما رویکردمان را از آسیب‌زا بودن به فرصت تغییر دادیم می‌توانیم اقدامات اثرگذار و خوبی را شاهد باشم.

مجری سند حمایتی و برنامه اقدام توسعه خدمات فضای مجازی کودک در ادامه به ایکنا گفت: ما امروزه ابزار‌هایی برای کودکان در دنیا داریم که برخی از آن‌ها به کشور آمده و تعدادی از آن‌ها هم در حال ساخت در کشور است.

وی افزود: یکی از راهکار‌هایی که می‌توانیم سرعت خودمان را در این حوزه افزایش دهیم، بالا بردن تعداد کاربران است، چراکه می‌تواند در قالب اطلاع‌رسانی از ظرفیت‌هایی که در کشور ایجاد شده و میزان استفاده کاربران از آن‌ها پیاده شود. امروز براساس تعریف جهانی چیزی حدود ۲۰ میلیون کودک زیر ۱۸ سال در کشور داریم که از این تعداد تنها حدود یک میلیون و نیم سیم کارت رایگان کودک را مورد استفاده قرار می‌دهند، در صورتی که بیش از ۱۸ میلیون فرصت دیگر وجود دارد و با این وجود استقبالی که مورد نظر بود انجام نشده است؛ همه این‌ها به دلیل عدم اطلاع‌رسانی درست و به موقع از این امکانات است.

سلجوقی تصریح کرد: از طریق این سیم‌کارت‌ها محتوای سالم در اختیار کودکان و نوجوانان قرار می‌گیرد و به نظر می‌رسد که هر مقدار کاربران و مخاطبان آن بیشتر شوند، مانند فرش کاشان محتوا و کاربری مناسب را هم زیاد خواهد کرد؛ قطعا اگر مخاطب خوب نداشته باشیم نباید انتظار محتوای خوب هم در این عرصه باشیم.

مجری سند حمایتی و برنامه اقدام توسعه خدمات فضای مجازی کودک با اعلام اینکه در سال ۱۳۹۶ پژوهشی برای شناخت میزان بهره‌برداری کودکان سه تا پنج ساله کشور از اینترنت و تجهیزات تلفن‌همراه و تبلت انجام شد، اظهار کرد: براساس نتایج این پژوهش معلوم شد که ۶۶ درصد کودکان دارای تلفن همراه یا تبلت هستند و جالب اینجاست که همین مطالعات نشان داد، برخی بچه‌های شش ماهه نیز از تلفن همراه استفاده می‌کنند که شاید غیرقابل‌باور باشد، ولی باید بپذیریم که این موضوع در کشور وجود دارد.

وی ادامه داد: با توجه به مطالعات انجام شده در گروه مصرف‌کنندگان، ۲۷ درصد وسیله برای خود کودک است و ۶۶ درصد از آن پدر و مادر و هفت درصد برای خواهر و برادر بوده است. بر همین اساس چهار درصد کودکان از شش‌ماهگی از ابزار‌های ارتباطی استفاده می‌کنند و ۱۴ درصد از آن‌ها از یک‌سالگی با این ابزار‌ها آشنا شده و از آن‌ها استفاده می‌کنند. بیشترین تعداد کودکان که ۳۰ درصد آن‌ها را شامل می‌شود از دو سالگی، ۲۸ درصد از سه‌ سالگی و ۲۰ درصد از چهار سالگی استفاده از این ابزار‌ها را آغاز کرده‌اند.

در کشور اپراتور‌های محتوایی و سخت‌افزاری ویژه کودکان داریم

مشاور وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تصریح کرد: متأسفانه حتی خانواده‌هایی هم که نگران تربیت فرزندانشان با مشغول شدن در فضای مجازی هستند، از این آگاهی ندارند که چنین ظرفیت‌هایی برای آن‌ها محیا شده است. ما امروز در کشور هم اپراتور‌های محتوایی مانند انارستان، درسا و نبات و هم اپراتور‌های سخت‌افزاری مانند انارستان، سیم‌کارت کودک همراه اول و تین تاک را داریم که همه آن‌ها تلاششان برای تولید محتوای مناسب سالم متناسب با فرهنگ و دین ما برای کودکان است که متاسفانه میزان استقبال به دلیل عدم اطلاع خانواده‌ها هنوز به حد انتظار نرسیده است.

به گزارش ایکنا؛ پیش از این نیز وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت دوازدهم درباره برنامه‌های صورت گرفته در راستای منشور حقوق شهروندی در این وزارتخانه، حمایت از توسعه سرویس‌های بومی و توجه به توسعه سواد رسانه را از اقدامات مؤثر در این حوزه دانسته و تأکید کرده بود: طرح اینترنت کودکان برای کاهش آفت‌های فضای مجازی و همچنین نرم‌افزار موبایل‌محور دولت همراه از برنامه‌هایی است که در آینده در دستور کار این وزارتخانه قرار دارد. در این راستا، گروهی از حقوقدانان و صاحب‌نظران مأمور شده‌اند تا اقدامات لازم به این کسب و کار‌ها را فراهم کنند. همچنین امیدواریم تا دهه فجر سامانه‌ای برای ثبت اعتراضات مردم در زمینه نقد حقوق اساسی به بهره‌برداری برسد.