تربیت را چگونه می توان تعریف کرد؟

به گزارش کودک پرس ، پرسش «تربیت چیست؟» شاید بدیهی؛ واضح ترین و در عین حال از غیر ضروری ترین پرسش هایی است که به ذهن می رسد، از آن بدیهی تر و واضح تر آن که بخواهیم در مورد این سوال که « تربیت چه چیز نیست!» بیندیشیم. اما به واقع تربیت را چگونه می توان تعریف کرد؟

اگر در تعریف تربیت اتفاق نظر وجود داشته باشد (که البته بسیار بعید است) بلافاصله سوال دیگری پیش رویمان قرار می گیرد که هدف از تربیت چیست؟ اگر موفق شویم در تعیین و تبیین هدف نیز به تفاهم برسیم، سوالی اساسی تر مطرح می گردد که روش های تربیتی که از طریق آن ها بتوان به اهداف تربیتی رسید کدام است؟

در کنار همه این پرسش ها، پرسش محوری تر آن است که رابطه ی بین تربیت کننده و تربیت شونده باید چگونه باشد؟ ولی به نظر می رسد آنچه که درباره تربیت بیان شده در اغلب موارد قبل از انکه عاملی روشنگر برای تبیین مفهوم تربیت باشد خود به منزله حجابی ضخیم در دستیابی به مفهوم واقعی آن بدل شده است. بر این اساس باید قبل از هر چیز به این سوال پاسخ دهیم که آن چه از تربیت می دانیم در ازای آن چه نمی دانیم چه ارزشی دارد؟ و آن چه به نام تربیت انجام می دهیم در ازای آن چه انجام نمی دهیم چه آثاری را در پی دارد؟

روش‌شناسی و بررسی شیوه‌های تربیتی در نظام تربیتی اسلام، جایگاه ویژه‌ای دارد. در واقع، درخت پرثمر تربیت ‌‌آن گاه‌ به بار می‌نشیند که نظریه‌های تربیتی در قالب شیوه‌های صحیح و درست به اجرا‌ درآید‌. برای‌ موفقیت در هر کاری، آگاهی از اسباب و وسایلی که بتواند سریع و آسان ما را در‌ رسیدن به هدف یاری کند، لازم است. در قرآن کریم آمده است:

… لَیْسَ‌ الْبِرُّ بِأنْ تَأتُوا الْبُیُوتَ‌ مـِنْ‌ ظـُهُورِها وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقی وَ أتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أبْوابِها وَ اتَّقُوا اللهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ…

نیکوکاری بدان نیست که از پشت دیوار به خانه درآیید (چه، این کار ناشایست‌ است). نیکی آن است که پارسا باشید و در هر کاری از «راه» آن وارد شوید. (بقره ۱۸۹)

در تفسیر آیه فـوق گـفته‌اند‌‌ که «وَ أتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أبْوابِها» یعنی، باید هر کاری را از‌ راه‌ خودش انجام داد. می‌توان فهمید که حضرت علی (ع) سفارش می‌کند که ای مردم، آن‌ کس که راه آشکار پیماید، به آب درآید و آن‌کس که بـیراهه را در پیش گـیرد، در‌ بیابان‌ بی‌نشان می‌افتد. بنابراین، هـر عـلمی شیوه و روش ویژه خود را دارد که اگر درست استفاده شود، نتایج مطلوبی خواهد داشت. تعلیم و تربیت نیز چنین است و مربیان و والدین می‌توانند با‌ شناسایی‌ بهترین شیوه‌ها و روش‌ها، در رسیدن بـه اهـدافشان از آن بهره ببرند.

فرزند، گلی است که پدر و مادر وظیفه دارند به‌عنوان باغبان آن‌را پرورش دهند تا عطر دل‌انگیز آن فضای خانواده و جامعه را شاداب و بانشاط کند. برای این‌که باغبانان در کار خود موفق شوند باید وظایف خود را به‌درستی انجام دهند و حقوق فرزند را به‌جای آورند. شیر دادن، انتخاب نام نیک، تعلیم قران، تربیت دینی، تکریم و احترام به اولاد، عدالت میان فرزندان از مواردی است که باید مورد توجه والدین قرار بگیرد.

بسیاری از مردم فرزندان خود را به گونه ای تربیت می کنند که همانند آن ها فکر کنند، زندگی کنند، و با آداب و رسوم خانواده و قبیله و فامیل هر چند بی ارزش آن ها عادت کنند، و آن ها را رعایت نمایند. که اگر جوانی چنین نبود می گویند: «تو فرزند ما نیستی!»

در صورتی که امام علی (ع) در چگونگی تربیت فرزند بسیار واقع نگر بود و فرمود:

«فرزندان خود را بر آداب و رسوم خود مجبور نسازید، زیرا آنان به روزگاری غیر از روزگار شما تعلّق دارند.»

چون انسان ها همواره در حال رشد و تکامل بوده، و نوع و سیستم زندگی، راه های تولید و کشف و اختراع و روابط اجتماعی در حال دگرگونی است. ما باید فرزندان خود را با واقعیت ها آشنا کنیم، تا در هر شرایطی، و در هر جامعه ای، حقیقت را درک کنند، درست بیاندیشند، و واقع گرا باشند، پس نباید در قالب های ذهنی از پیش تعیین شده قرار گیرند.