اسکندری: بچه‌های ما با ۱۵۰ کلمه فکر می‌کنند/ کاشفی: نگاه استعماری در «تاریخ ترسناک جهان» موج می‌زند
حسین اسکندری، نویسنده و استاد دانشگاه، در نشست نقد و بررسی کتاب «تاریخ ترسناک جهان» عدم شناخت مختصات کودک و نوجوان از سوی پدیدآورندگان آثار را فاجعه‌ای دانست که در جامعه ما وجود دارد و گفت: فقر «کلمه» عمق این فاجعه را بیان می‌کند، بچه‌های ما با ۱۵۰ کلمه فکر می‌کنند و براین اساس کتاب کودک و متن‌هایی که نوشته می‌شود به‌شدت بی‌سواد است.
به گزارش کودک پرس ، نشست نقد و بررسی کتاب «تاریخ ترسناک جهان» با حضور سیدعلی کاشفی‌خوانساری، آتوسا صالحی، حسین اسکندری، مهرداد تویسرکانی و علیرضا کرمانی عصر سه‌شنبه (11 تیرماه 1398) در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
کوچک‌انگاری کودکان همچنان ادامه دارد
علیرضا کرمانی، نویسنده، مترجم و استاد دانشگاه، در این نشست به کوچک‌انگاری کودکان در طول تاریخ اشاره کرد و گفت: هرچه از تاریخ گذشته به دوره معاصر می‌رسیم، می‌بینیم مسأله کوچک‌انگاری کودکان همچنان جاری است و مطالعات کودک جایگاه حاشیه‌ای دارد یا اصلا توجهی به آن نمی‌شود. در کشور ما عمدتا مراکز و موسساتی به حوزه کودکی می‌پردازند که رسالت کاری‌شان در این حوزه است مانند آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و در مراکز دیگر از جمله پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات توجه زیادی به مقوله کودک و مطالعات کودکی نمی‌شود و این موضوع همچنان مغفول مانده است. اما این نشست را به فال نیک می‌گیریم تا مساله کودکی را بیشتر مورد توجه قرار دهیم و خوشحالیم که نخستین نشست به موضوع کتاب کودک اختصاص یافته است.
بعید می‌دانم کسی با خواندن این کتاب بترسد یا کارهای خطرناک انجام دهد
حسین اسکندری، نویسنده و استاد دانشگاه، نیز در این مراسم ترس را از جمله موضوعاتی برشمرد که بیشتر برای بزرگترها مطرح است تا کودکان و گفت: بسیاری از موضوعاتی که برای بزرگترها ترسناک است برای کودکان جنبه سرگرمی دارد. انسان‌ها و به‌طور ویژه بچه‌ها، همان‌طور که به امید و آرزو نیاز دارند به ترس هم نیاز دارند و باید جنبه لخت جهان را نیز ببینند.
وی امید و ترس را دو موضوع درونی عنوان کرد و افزود: در این کتاب ترس به‌گونه‌ای بیان شده که بچه‌ها بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. اگر ما بخواهیم فرزندانی داشته باشیم که خطر کرده و دنیای جدیدی خلق کنند باید تلاش کنیم آن‌ها را با واقعیت‌ها آشنا کنیم و آن‌ها را به‌گونه‌ای تربیت کنیم که ماجراجو باشند و به راحتی بتوانند با موانع پیش‌رویشان مواجه شوند. من در این کتاب موضوع خطرناکی ندیدم و بعید می‌دانم کسی با خواندن این کتاب، بترسد یا دست به کارهای خطرناک بزند. به نظر من این کتاب کسی را جنایتکار نمی‌کند. اما من درباره ادبیات کتاب باید مطالبی را بیان کنم و به نظرم نویسنده برخورد بدی با تاریخ و کتاب در این اثر کرده است و بی‌سلیقگی در آن به وفور به چشم می‌خورد.
کتاب‌های کودک بی‌سوادند
اسکندری در ادامه با بیان اینکه ادبیات ما درباره کودکان است نه با کودکان و ارتباط مستقیم نویسندگان با کودکان به تدریج ضعیف‌تر شده، افزود: باید توجه داشت بچه‌ها از 18ماهگی قدرت تصور و تخیل دارند و آن‌طور نیست که اگر به آن‌ها بگوییم که فلانی، فلانی را کشته، آن‌ها هم بروند و کسی را بکشند. عدم شناخت مختصات کودک و نوجوان از سوی پدیدآورندگان آثار، فاجعه‌ای است که در جامعه ما وجود دارد و «کلمه» عمق این فاجعه را بیان می‌کند. ما فقر علم و فقر کلمه داریم. بچه‌های ما با 150 کلمه فکر می‌کنند. کتاب کودک ما به‌شدت بی‌سواد است. متن‌ها بی‌سوادند چون تعداد زیادی کلمه نداریم. موضوع بعدی این است که یک اثر در یک فرهنگ با ملاحظات فرهنگی تولید می‌شود که در کشور دیگر آن ملاحظات مطرح نیست و به جای آن ملاحظات دیگری وجود دارد و براین اساس کتاب‌ها باید علاوه بر ترجمه، بومی‌سازی شوند.
نگاه استعماری در «تاریخ ترسناک جهان» موج می‌زند
سیدعلی کاشفی‌خوانساری، نیز در این نشست به نگاه نویسنده به مفهوم کودک، در «تاریخ ترسناک جهان» اشاره کرد و گفت: در این کتاب از مفهوم کودکی، تلقی پست‌مدرن می‌شود. تلقی و تفکر مدرن از کودکی به نوعی به مفهوم مدرنیسم وابسته است و این کتاب از فرم پا را فراتر گذاشته و از گونه‌های کودک نیازمند سرپرست و محدود، می‌گذرد و تصویر دیگری از کودک در ذهن مخاطب ترسیم می‌کند. در این کتاب خبری از تفکیک کودک معصوم و بزرگسال بالغ به صورت دو مفهوم جداگانه نیست و نویسنده تلاش می‌کند کودکان را با تلخی‌ها و زشتی‌ها و نکات شرم‌آور تاریخ بشری آشنا کند. این کتاب با نگاهی طنز اما طنزی تلخ از اشتباهات انسان‌ها و زیاده‌خواهی‌هایشان برای مخاطب سخن می‌گوید و با نگاه پست‌مدرن نسبت به مقوله کودکی تطبیق دارد. باید توجه داشت که این کتاب بی‌عیب نیست و نکات منفی و مثبت متفاوتی دارد.
این نویسنده و منتقد ادبی در ادامه بیان کرد: یکی از چند رویکرد اصلی نقد ادبیات کودک در جهان نقد پسااستعمارگرایی است و با مولفه‌های اجتماعی متن و فرامتن کتاب کودک بررسی می‌شود و اگر منتقدی با این رویکرد، کتاب تاریخ ترسناک جهان را در دست بگیرد می‌تواند نقدهای لازم را به آن وارد کند. از نشر افق انتظار می‌رفت نگاه بومی بیشتری به این کتاب داشته باشد و نگاه استعماری و جهان اولی و جهان سومی در همه جای این کتاب موج می‌زند چه در متن و چه در تصویر و بی‌دقتی‌هایی که ناشی از بومی نکردن متن است در ترجمه هم دیده می‌شود ما می‌توانستیم با بومی‌سازی برخی از اشتباهات را برطرف کنیم.
دوستی با خواننده و تبعیت از سلایق بچه‌ها در این کتاب دیده می‌شود
کاشفی در ادامه با بیان اینکه میان‌رسانگی، تلقی‌های سنتی ما را از کتاب کودک تغییر داده است، افزود: یکی از مهم‌ترین مصادیق تفکر پست‌مدرن در هم‌آمیختگی و شکست مرز قالب‌های مختلف است و ما با آثاری مواجهیم که نمی‌توانیم قالب مشخصی برای آن در نظر بگیریم. این کتاب خیلی مخاطب‌محور و مشتری‌دوست است و بیش از اینکه دغدغه یک فرد بزرگسال در آن دیده شود براساس چیزهایی که در ذهن بچه‌ها می‌گذرد پیش رفته است و دوستی با خواننده و تبعیت از سلایق بچه‌ها در این کتاب دیده می‌شود حتی اگر این سلایق مورد تایید بزرگ‌تر نباشد.
وی یادآور شد: نکته بعدی اهمیتی است که ناشر به چاپ کتاب‌های غیرداستانی نشان داده با توجه به اینکه اغلب کتاب‌هایی که برای بچه‌ها منتشر می‌شود کتاب‌های ادبیات داستانی است. نکته مهم دیگر توجه به تاریخ در این مجموعه است که برای بچه‌ها چندان خوشایند نیست و به همین دلیل بچه‌ها چندان تاریخ را نمی‌شناسند و انتشار این کتاب از سوی نشر افق که در نوآوری‌ها، برترین نشر کودک است نشان‌دهنده توجه به کتاب‌های غیرداستانی است.
بچه‌های کتابخوان خطرناک و خشن نیستند
مهرداد تویسرکانی، مترجم بخش اول مجموعه تاریخ ترسناک جهان نیز در این نشست، گفت: من 12 سال پیش این کتاب را به ایران آوردم و برای ترجمه به پیمان اسماعیلیان سپردم. با تورقی که در این کتاب کردم متوجه نکات ویرایشی اشتباهی در آن شدم که بهتر بود ویراستاری محتوایی دقیقی قبل از چاپ انجام می‌شد. اما درباره کل مجموعه باید بگویم من از مجموع 37 عنوانی که از این اثر چاپ شده 27 عنوان آن را خوانده‌ام و سریال تلویزیونی که BBC برای کودکان براساس این کتاب ساخته است همچنان دنبال می‌کنم چون برایم جنبه آموزنده دارد.
وی افزود: انتشار این مجموعه از 1999 شروع شد و تا 2004 ادامه داشت. سپس از سال 2006 مجموعه رنگی این کتاب‌ها برای رده سنی پایین‌تر تولید شد که منتخبی از مطالب و موضوعاتی بود که در سری قبلی منتشر شده بود و کتاب‌های جدید جمع‌بندی رنگی مجموعه قبلی است. درواقع نویسنده می‌خواست با این کار مجموعه «تاریخ ترسناک جهان» را زنده نگه دارد. و در مجموع فکر می‌کنم که نتیجه‌گیری کتاب مثبت است.
این مترجم در ادامه توضیح داد: وقتی نخستین جلد این مجموعه را ترجمه کردم آن را برای مخاطب بزرگسال ترجمه کردم چرا که احساس می‌کردم نکات آموزنده زیادی برای بزرگسالان دارد. افرادی که می‌گویند این کتاب بچه‌ها را به خشونت وامی‌دارد ابتدا باید بررسی کنند که چند درصد از مخاطبان این کتاب جنایتکار و خشونت‌طلب شده‌اند؟ باید توجه داشت بچه‌های کتابخوان خطرناک و خشن نیستند. اینکه فقط روی یک جلد از مجموعه قضاوت کنیم و بقیه جلدها را درنظر نگیریم، کار عادلانه‌ای نیست. هرکدام از آثار این مجموعه به موضوع خاصی پرداخته‌اند. خود نویسنده هم در کتاب بچه‌ها را به تحقیق و تفحص بیشتر تشویق می‌کند.
تویسرکانی با بیان اینکه بسیاری از افرادی که نسبت به این کتاب‌ها اعتراض می‌کنند، سلیقه کودکان و نوجوانان را نمی‌شناسند، افزود: مثلا جلد دوم این مجموعه که درباره جنگ جهانی اول است تلخ‌ترین طنز را دارد اما می‌بینیم که با استقبال بیشتری روبه‌رو شده است و نوجوانان به قسمت ترسناک تاریخ توجه بیشتری نشان داده‌اند. بر این اساس ما باید سعی کنیم به شعور مخاطب احترام بگذاریم و به آن اعتماد کنیم همان‌طور که نشر افق با انتشار این مجموعه این کار را انجام داد و نتیجه گرفت. فرق این مجموعه با مجموعه‌های دیگری مانند جغرافیای ترسناک، دانش ترسناک و مشاهیر خفن این است که ذهن ایدئولوژیک کودک را تحریک نمی‌کند اینجا بحث تاریخ مطرح است و کودکان نگاه ایدئولوژیک نسبت به تاریخ ندارند.
«تاریخ ترسناک جهان» نگاه متفاوتی نسبت به کودکان و نوجوانان دارد
آتوسا صالحی نیز درباره مجموعه تاریخ ترسناک جهان توضیح داد: این مجموعه نگاه متفاوتی نسبت به کودکان و نوجوانان دارد و تلقی قدیمی ما را از نوجوانان می‌شکند و به آن‌ها به‌عنوان فردی کتاب‌گریز نگاه می‌کند.
وی در ادامه بیان کرد: دلیل اینکه استقبال از این آثار زیاد بوده و به چاپ سیزدهم رسیده فشار و تحمیل والدین نیست بلکه استقبال خود بچه‌ها از کتاب است و جرقه‌ای که در ذهن نشر رخ داده درباره اینکه چه کتابی تولید کنیم که بچه‌ها دوست داشته باشند و این کتاب براساس اینکه آمیخته از طنز و ترس است برای بچه‌ها جذاب است البته باید توجه داشت اتفاق ترسناکی که در این کتاب رخ داده نسبت به ترسی که در بازی‌های کامپیوتری امروزی وجود دارد کم‌رنگ‌تر است چون ترس با طنز ترکیب شده است. اتفاق دیگر استفاده از تصویرهای کمیک‌استریپ، آموزش کاردستی و روش درست کردن غذاهای قدیمی به نوجوانان است که برایشان جذاب است.
این نویسنده و مترجم گفت: نکته بعدی این است که تاریخ خیلی خشک است و نویسنده تلاش کرده آن را به مواد خواندنی جذاب و شیرین تبدیل کند و با به تصویرکشیدن واقعیت‌های تاریخی مخاطب را به این درک می‌رساند که اتفاق‌های بدی در تاریخ گذشته رخ داده و ما باید از آن‌ها درس بگیریم و به صلح رهنمون شویم.
منبع: ایبنا
ارسال دیدگاه