آینده‌­ای روشن و ماندگار در انتظار ادبیات کُردی حوزه کودک است

به گزارش کودک پرس ،«آرش مهربان»، متولد دیماه 1376 در روستای کانی سانان از توابع شهرستان مریوان استان کُردستان است. وی از سال 1386 فعالیت فعالیت را به صورت حرفه‌­ای در حوزه ادبیات کُردی و مشخصاً ادبیات کودک و نوجوان آغاز کرد. در سال 1393 اولین اثر تالیفی­ وی با نام «سمۆرە» که یک مجموعه شعر کودکانه به زبان کُردی بود، چاپ و منتشر شد. سال بعد اثر دیگری را با نام «ڕۆژێکم بۆ زرێبار» که داستانی کودکانه و در رابطه با مشکلات و مسائل زیست محیطی و حاصل تراوشات ذهنی و دغدغه‌های زیست محیطی نویسنده است، چاپ و منتشر کرد.

این مولف جوان در حوزه ادبیات کُردی کودک و نوجوان، سردبیر نشریه ادبیات کودکان و نوجوانان مرکز تولیدات دیجیتال کُردی «چاندلاو» و مدیر اولین سایت تخصصی حوزه ادبیات و کودکان و نوجوانان کُرد با نام «چراوک» در خصوص شعر کُردی نیز هست. با آرش مهربان درباره تاریخچه ادبیات کُردی در حوزه کودک و نوجوان، وضعیت امروز و چشم‌انداز آتی آن، به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.

این نویسنده جوان حوزه ادبیات کودک و نوجوان به زبان کُردی، در ابتدا با اشاره به قدمت و تاریخ ادبیات کُردی کودک و نوجوان، اظهار کرد: ادبیات کُردی کودک و نوجوان هم به عنوان بخشی از ادبیات کُردی، قدمت و قامتی افزون بر 300 سال دارد؛ تاریخی که زمینه را برای رشد و پیشرفت آن ایجاد کرده است.

سردبیر ادبیات کودکان و نوجوانان مرکز تولیدات دیجیتال کُردی «چاندلاو» ادامه داد: بر اساس مستندات موجود، احمد خانی (1651-1707) شاعر و نویسنده کُرد، برای نخستین بار خالق گفتمانی بود که کودک و نوجوانان را مورد اهمیت قرار داد و برای این قشر از جامعه ارزش قائل شد. این شاعر و نویسنده، با خلق اثری به نام «نوبهارا بچووکا» با گویش کورمانجی، اولین اثر مکتوب و در عین حال اولین فرهنگ لغت کُردی عربی را برای مخاطب کودک و نوجوان به‌صورت نظم خلق کرد.

وی با بیان اینکه این اثر، اولین تلاش مکتوبی است که توانست راه را برای افراد دیگری در این حوزه باز کند و کودک و نوجوان را به عنوان شاخصه­‌هایی مهم در زندگی مورد اهمیت قرار دهد، افزود: بعد از گذشت 100 سال از کتاب احمد خانی، این بار شیخ معروف نودهی (1752-1837 میلادی) دومین فرهنگ کُردی-عربی را تحت عنوان «احمدی» برای کودکان و به منظور آموزش عربی به کودکان به شیوه نظمی ساده به نگارش درآورد.

مهربان ادامه داد: در همین راستا و با توجه به نقش دین در جامعه، چند اثر دیگر به منظور آموزش و فراگیری کودکان و نوجوانان با زبان عربی تالیف شد که هدف اصلی آنها، آموزش زبان عربی به شیوه­‌ای آسان به مخاطب کودک بود. کتاب «ڕۆڵە بزانی» اثر ملاخدر رواری (١٧٣٤-١٧٩٥) از جمله تالیفات دیگری بود که در همین راستا و برای آموزش اصول و فروع دین به گویش اورامی تالیف شده

بود، هرچند که در این زمان و با توجه به تعاریفی که از ادبیات کودک و نوجوان داریم، نمی‌توانیم آنها را جزء ادبیات ویژه­ این قشر قلمداد کنیم، ولی با توجه به قدمت و سرآغاز این بخش در ادبیات کُردی، همواره مورد اهمیت بوده‌­اند و به عنوان اولین تلاش­‌هایی از آنها نامبرده می‌شوند که برای کودکان و نوجوانان کُرد صورت گرفته است.

این متخصص حوزه ادبیات کردی کودک و نوجوان، به حوزه داستان‌نویسی برای کودکان به زبان کُردی اشاره کرد و گفت: در این حوزه می‌توانیم تلاش­ «فواد تمو» را به عنوان اولین تلاش در حوزه داستان‌نویسی کُردی کودکان که در سال 1913 میلادی منتشر کرد، نام ببریم. بعد از فواد تمو، می‌توانیم افراد دیگری مانند حسین حزنی موکریانی، شاکر فتاح و نجم الدین ملا را جزء کسانی قلمداد کنیم که اولین تلاش‌­های صورت گرفته در این حوزه را به نام خود اختصاص داده‌­اند. در رابطه با مجله ویژه کُردی برای کودکان هم می‌توانیم به مجله «گڕوگاڵی منداڵانی کورد» اشاره کنیم که در سال 1964 میلادی در شهر مهاباد به چاپ رسیده است که نقطه عطفی در روزنامه­‌نگاری کُردی حوزه کودک و نوجوان و پیشرفت ادبیات کُردی برای این قشر به شمار می‌آید.

مدیر اولین سایت تخصصی حوزه ادبیات و کودکان و نوجوانان کُرد با نام «چراوک» در خصوص شعر کُردی برای کوکان اضافه کرد: در رابطه با شعر کُردی کودکان هم در اوایل قرن بیستم، دسته­‌ای از شاعران و روشنفکران کُرد مانند: زیور، پیرمیرد، شیخ نوری، شیخ صالح، گوران و فایق بیکس، اساس و بنیان شعر کُردی کودکان را پایه­‌گذاری و نقش مهمی را در پیشبرد ادبیات کُردی کودکان و نوجوانان ایفا کردند.

مهربان همچنین عنوان کرد: با توجه به تعاریفی که امروزه برای ادبیات کودک و نوجوان ارائه شده است، اگر تاریخ ادبیات مدرن کُردی برای کودکان را مورد بحث قرار دهیم، می‌بینیم که قدمت چندانی ندارد، ولی با این حال تعداد افراد دغدغه­‌مند و صاحب قلم و اثر در این بخش کم نیستند. هر چند تا رسیدن به موقعیت ایده­‌ال و مناسبی که بتوانیم پا به پای ادبیات جهانی کودک و نوجوان پیش برویم، فاصله زیادی داریم.

وی، نبود مرکزی علمی و آکادمیک را که بتوان در آن به پژوهش و تحقیق در رابطه با ادبیات کودک و نوجوان کُرد مشغول شد، جزو دغدغه­‌های مهم در این حوزه برشمرد و افزود: نبود منابع تحقیقی و علمی برای دانشجویان و استادان علاقمند به این حوزه، به این بحران دامن زده است؛ در حالی که می‌توان در این زمینه تحقیقات گسترده و فراوانی را در رابطه با ادبیات تطبیقی کُردی و فارسی کودک و نوجوان انجام داد و موضوعات متنوع و بسیاری را برای تحقیقات رساله‌­ای و پایان‌نامه­‌ای استخراج کرد؛ که همین نبود منابع و نتایج تحقیقات در این رابطه، باعث دلسردی علاقمندان به این حوزه شده است؛ اما خوشبختانه تلاش‌­ها و دغدغه‌هایی که در چند سال اخیر توسط نویسندگان و مترجمان کُرد نشان داده شده است، نوید آینده‌­ای روشن و ماندگار را برای ادبیات کُردی کودک و نوجوان می‌دهد.

این نویسنده حوزه ادبیات کُردی کودک و نوجوان بیان کرد: جا دارد از تلاش‌­هایی نظیر برگزاری چندین دوره از جشنواره شعر کُردی «منال» در شهرستان ایوان استان ایلام، تاسیس اولین مرکز تخصصی چاپ و نشر کُردی کتاب کودک و نوجوان در کُردستان و غرب ایران، برگزاری نشست­‌هایی علمی در رابطه با ادبیات کودک و نوجوانان، رغبت ناشران برای چاپ و نشر کتاب‌­های کودک و نوجوان به زبان کُردی نام ببریم که تمام این­ها نشان از اهمیتی است که در این چند سال برای ادبیات کودک و نوجوان، توسط نویسندگان و اصحاب فرهنگ و هنر حوزه ادبیات کُردی صورت گرفته است.

مهربان گفت: به طور کلی و با توجه به سَیر مطالعاتی که در این چند سال اخیر در حوزه ادبیات کُودک و نوجوان داشته‌­ام، می‌بینم که ادبیات کودک و نوجوان برای عده‌­ای به تجارت پرسودی تبدیل شده است، چنین پدیده‌­ای هم به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم، بر اوضاع ادبیات کودک و نوجوان و تولید محتوای این بخش تاثیرگذار بوده است. تا جایی که عده‌­ای از ناشران با همکاری تعدادی از افرادی که دیواری کوتاه­تر از دیوار ادبیات کودک و نوجوان پیدا نمی‌­کنند، دست به خلق آثاری غیرادبی در حوزه ادبیات کودک می‌زنند که نه‌تنها کمکی به روند رو به رشد و توسعه تولید آثار فاخر ادبیات کودک و نوجوان نمی‌کند، بلکه این روند را کُند و آن را از معیارهای جهانی و استانداردهای تعیین شده آن دور می‌سازد.

وی همچنین اضافه کرد: به باور بنده، علی­رغم ذوق و استعداد کافی که لازم است هر نویسنده‌­ای در این ادبیات داشته باشد، هر ناشر و نویسنده و مترجمی، یک سری مطالعات گسترده را در این حوزه لازم است انجام دهد؛ در حالی که عده­‌ای بسیار کورکورانه دست به خلق آثاری می‌زنند که فاقد معیارهای ادبیات کودک و نوجوان است. متاسفانه بعضی وقت­‌ها حرف‌هایی مبنی بر آسان بودن نوشتن برای کودک و راحت بودن کار، توسط برخی از افراد اعم از نویسنده و ناشر به گوش می‌رسد که همین باعث شده است که دیدگاهی در جامعه و در میان این افراد جا بیفتد و آثاری ضعیف خلق شود. چنین دیدگاه نادرستی هم با پیشرفت در حوزه نقد و پژوهش علمی در این مسیر، میسر می‌شود.

سردبیر مجله ادبیات کودک و نوجوان انجمن علمی-دانشجویی رشته زبان و ادبیات کُردی دانشگاه کُردستان در خصوص جایگاه حوزه پژوهش در ادبیات کُردی کودک و نوجوان نیز بیان کرد: مطالعات علمی و آکادمیک در هر بخشی که باشد، یکی از فاکتورهای اصلی پیشرفت و توسعه آن بخش به شمار می‌آید، بدون شک وجود چنین چیزی هم در ادبیات کُردی کودک و نوجوان، می‌تواند به‌عنوان محرکی به سوی تولید و خلق آثاری بهتر برای مخاطب کودک و نوجوان تبدیل گردد و با توجه به ایجاد رشته دانشگاهی ادبیات کودک و نوجوان در چند تا از دانشگاه‌­های دولتی و بعضا در چند تا از دانشگاه­ های غیردولتی در مناطق کُردنشین، باعث شور و شوق افرادی شده است که به ادامه تحصیل در این حوزه علاقه­‌مند هستند. حال با توجه به ایجاد چنین گرایشی در دانشگاه‌­ها، زمینه برای رشد ادبیات کودک و نوجوان از لحاظ علمی و دانشگاهی بیشتر می شود، همین هم باعث ایجاد و زمینه­ سازی برای خلق گفتمان نقد در حوزه ادبیات کودک و نوجوان می‌شود که این بار از دیدگاهی علمی و آکادمیک این حوزه را مورد نقد و پژوهش قرار داد.

به گفته آرش مهربان، ادبیات کُردی کودک و نوجوان هم نیازمند چنین دیدگاهی است که بتواند جایگاه علمی خود را افزایش دهد، تحصیل دانشجویان کُرد در رشته ادبیات کودک و نوجوان در دانشگاه‌­های ایران در این اواخر، می‌تواند فرصت مناسبی را برای آن دسته از دانشجویانی فراهم کند که در این حوزه مطالعه دارند و می‌خواهند ادامه تحصیل دهند. همانطور که قبلا هم اشاره شد، نیازمند گفتمانی علمی و آکادمیکی هستیم که بتوانیم ادبیات کُردی کودکان را بسط دهیم.

وی در پاسخ به این سوال که چرا برای کودکان کتاب می‌نویسید؟ گفت: قطعا هر نویسنده کودک، برای خلق اثری یک سری انگیزه و هدف مشخصی دارد؛ من هم به عنوان کسی که در این حوزه کار می‌­کنم، برای خود اهدافی را دنبال می‌­کنم؛ با این تعاریف اگر بخواهم به زبانی ساده جواب سؤال را بدهم، این است هنوز کودک هستم و دارم برای کودکی خودم می­‌نویسم. لذت کودکی را در نوشتن می‌بینم و پژوهش در این حوزه؛ تا بتوانم کودک بمانم و کودکانه زندگی کنم.

مهربان در پاسخ به این سوال که نوشتن برای کودکان سخت است یا آسان؟ عنوان کرد: هر وقت که با چنین سؤالی روبه‌­رو می­‌شوم، ناخودآگاه یاد بیتی از مولانا می‌افتم که می­‌فرماید: «چونکه با کودک سروکارت فتاد/ پس زبان کودکی باید گشاد» شاید در اینجا شعر بیشتر بر روی ساختار زبانی شاعر یا نویسنده­‌ای که برای کودک می­‌نویسد، تاکید داشته باشد؛ ولی به نظر من مصداق بارزی است در مورد نقش و جایگاه فردی که برای کودک می­ نویسد و اهمیتی است که لازم است صاحب قلم به نسبت مخاطب خود، به آن ارزش دهد.

این کارشناس حوزه ادبیات کودک و نوجوان ادامه داد: متاسفانه مدت زیادی این دیدگاه در جامعه رواج داشته و هنوز هم هست که عده­‌ای، سن کم مخاطبین کودک و نوجوان را دلیلی بر آسان قلمداد کردن ادبیات کودکان و نوجوانان می‌دانند، در حالی که عکس چنین قضیه‌ ای صادق است و دوران کودکی و نوجوانی به عنوان اساس زندگی، از اهمیت والایی برخوردار است. به باور من نوشتن برای مخاطب کودک دارای سخت‌ترین و حساس‌ترین تلاش­‌هایی است که در حوزه ادبیات و نوشتن وجود دارد.

این نویسنده حوزه کودک و نوجوان که دبیر و مدیر اجرایی انتشارات تازه تاسیس «په­‌پووله» برای چاپ و نشر کتاب­‌های کودک و نوجوان برای اولین بار به زبان کُردی و در غرب کشور است، در این باره عنوان کرد: اینکه بخواهم در جایگاه یک ناشر حرف بزنم، کار دشواری است، چون تلاش­‌های ما قدم­‌های اول خودش را به پیش می‌برد و هنوز در حال به دست آوردن تجارب و علم کافی در این حوزه هستیم. به جای آن دوست دارم از امید و آروزهایی حرف بزنم که برای این نشر نوپا در سر می‌پرورانیم. خوشبختانه ما ناشران زیادی داریم که حامی نویسندگان و مترجمین کُرد هستند که دوست دارند آثارشان دیده شود و کودکان و نوجوانان از آنها لذت ببرند؛ که چنین حس همکاری و همیاری جای تقدیر و تشکر است. ولی چیزی که بعضی اوقات با آن روبه­‌رو می‌شدم، آثاری بود که بعضاً برای مخاطب کودک و نوجوان نوشته می­‌شد و از هیچ معیار و ملاکی که لازم است جزء ویژگی‌های مهم اثری ادبی مخاطب کودک و نوجوان باشد، پیروی نمی‌کند و در واقع چنین اثری ضربه مهلکی است بر پیکره ادبیات کودک و مخدوش کردن ذهن و روان مخاطب کودک و نوجوان. یا اینکه خیلی وقت­‌ها می‌دیدم که تعدادی از ناشرین صرفا با دیدی اقتصادی مقوله ادبیات کودک و نشر کتاب کودک را می‌نگریستند، که چنین دیدگاهی هم به ضرر ادبیات کودک تمام می‌شد و خروجی آن تولید انواع و اقسام کتاب و نوشته ­هایی بود که به غیر از ایجاد سردرگمی برای کودک، هیچ تحفه­ ای را به همراه نداشت.

وی اضافه کرد: با وجود این­ها، جای خالی نشری که بتواند به روش و متُدی علمی و بر اساس معیارهایی که برای ادبیات کودک و نوجوان ترسیم شده است و به صورت تخصصی و ویژه به نشر کتاب کودک و نوجوان بپردازد، حس می‌شد. تا اینکه با یکی از همکارانم، سرکار خانم نسرین ابراهیمی به فکر تاسیس انتشارات «په­‌پووله» افتادیم. حالا چند ماهی است که مشغول کسب تجربه و مطالعاتی در این زمینه هستیم که بتوانیم به روشی هدفمند و با برنامه، اهدافمان را به پیش ببریم. در حال حاضر هم بنده به عنوان دبیر نشر و مدیر اجرایی آن مشغول به کار هستم و سرکار خانم نسرین ابراهیم هم به عنوان مدیرمسئول نشر مشغول خدمت‌رسانی هستند. هدف اصلی ما تولید و خلق آثاری است که شایسته کودکان و نوجوانان کُرد باشد و بتوانیم در راه جهانی کردن ادبیات کُردی این حوزه، قدم‌های مثبتی برداریم، در همین راستا نشر با استفاده از تجارت و توانمندی‌های افرادی اعم از استادان دانشگاه، فارغ‌التحصیلان رشته‌­های روانشناسی و علوم تربیتی، کارشناسان زبان و ادبیات کُردی و شاعران و نویسندگان حوزه کودک و نوجوان، سعی دارد تصویر جدیدی را از نشر کُردی در حوزه کودکان به جامعه ارائه کند و بتواند آثاری را خلق کند که برای کودکان و کودکانه باشد، نه اینکه برای کودک باشد و به کام بزرگسالان.

وی در خصوص آثار چاپ شده خودش نیز گفت: دو اثر «سمۆرە» و «ڕۆژێکم بۆ زرێبار» که در اواخر دوران کودکی و اوایل نوجوانی از من به چاپ رسید، پنجره­ بزرگی را به سوی دنیای نویسندگی و ادبیات کودکان و نوجوانان باز کرد؛ به‌طوری‌که از آن مقطع به بعد، با دیدگاهی نو و کسب تجربیات روزافزون بیشتر در این حیطه، داشته‌‌ها و اندوخته­‌هایم را بیشتر کنم و بقیه راهم را حرفه‌ای­ تر طی کنم.

مهربان افزود: دوران کودکی و نوجوانی‌­ام را با داستان و حکایات فولکلور کُردی گذراندم و در این بین هم سعی می‌­کردم که تازه­‌های نشر حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان را در سطح گسترده‌­تری دنبال کنم و کم و بیش از آن دسته آثاری که چاپ و منتشر می‌­شدند، لذت ببرم. آشنایی­‌ام با نویسنده مطرح کودکان و نوجوانان جناب آقای هوشنگ مرادی کرمانی و خواندن چندین باره آثار ایشان، ترغیبم کرد که یکی از آثار ایشان را به زبان کُردی ترجمه کنم. کتاب «مثل ماه شب چهارده» و ترجمه کُردی آن تحت عنوان «وەکوو مانگی شەوی چواردە» اولین اثری است که به زبان کُردی ترجمه و تقدیم کودکان و نوجوانان کرده‌ام.

این کارشناس حوزه ادبیات کردی کودک و نوجوان همچنین نبود ناشر تخصصی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان به زبان کُردی را یکی از دغدغه‌های بزرگ خود عنوان و بیان کرد: به همین دلیل در سال (1399) اقدام به تاسیس اولین نشر تخصصی چاپ کتاب کودک و نوجوان در گستره جغرافیایی کُردستان و غرب کشور کردیم، که در آینده‌­ای نزدیک تولیدات آن وارد کتابخانه خوانندگان عزیز کودک و نوجوانان می‌شود.

مهربان درباره فعالیت‌های آتی و اهداف پیش روی خود نیز گفت: مدت دو سه سال است که در حوزه جمع‌آوری حکایات و قصه‌­های فولکلوریک کُردی ویژه کودک و نوجوانان مشغول به فعالیت هستم که در آینده‌­ای نزدیک دستاوردهایمان در اختیار خوانندگان قرار خواهد گرفت. در همین راستا مشغول آماده‌­سازی اولین اثر بازآفرینی شده کودک و نوجوان به زبان کُردی هستم که در اوایل سال جدید، وارد بازار نشر کتاب کودک و نوجوانان خواهد شد.

وی در پایانی این مصاحبه، کتاب «تینا و داستان­‌های اندیشه شده» اثر عطا محمد را تازه‌ترین کتابی که مطالعه آن را به اتمام رسانده، معرفی کرد.