دنیای بازی فرزندانمان را جدی بگیریم

به گزارش کودک پرس ، هر کودک رفتارها و خلق‌وخوی ویژه‌ی خود را دارد و گاهی در بروز احساساتش دچار مشکل می‌شود که این امر زندگی او و اطرافیانش را دچار اختلال می‌کند. خیلی از والدین به دلیل ترس از سرزنش اطرافیان، دیر اقدام به درمان کودکشان می‌کنند.
اضطراب كودكان از ديدن برنامه هاي كامپيوتري

امروزه «بازی» در تربیت ذهنی و جسمانی و رشد فکری کودکان و نیز تجربه‌اندوزی و مهارت‌آموزی آن‌ها مورد توجه کارشناسان علوم تربیتی و روان‌شناسان کودک قرار گرفته و صاحب جایگاه ویژه‌ای شده است. حالا می‌توان از این روش علاوه بر آموزش مؤثرتر کودکان، برای درمان برخی اختلالات رفتاری آن‌ها هم بهره بگیریم. در واقع بازی درمانی روشی است که اجازه و امکان می‌دهد در یک محیط مدیریت‌شده توسط متخصص، کودک جهان را در اندازه‌ای کوچک‌تر بسازد و در آن نقش ایفا کند و در این میان، متخصص قادر خواهد بود مشکلات احتمالی او را بشناسد و برای حل آن راهکار ارائه دهد. برای آشنایی با این روش، با مهشیدآقاجان‌بیک، کارشناس‌ارشد روان‌شناسی کودک که در سال‌های اخیر به‌عنوان مدرس در کارگاه‌های «بازی‌درمانی» بسیاری حضور داشته است به گفت‌وگو نشستیم. او معتقد است کودکان نیاز به حرکت و جنبش دارند و بازی بخش مهمی از این نیاز است. کودکان از طریق بازی افکارشان را بازگو می‌کنند و همان‌گونه که بزرگسالان احساساتشان را با کلمات بیان می‌کنند، آنان نیز همین کار را به وسیله‌ی بازی انجام می‌دهند. کودک در طول بازی، نیازهای حسی‌- حرکتی خود را برآورده می‌سازد و انرژی خود را تخلیه می‌کند و همین کار باعث افزایش آرامش او هم می‌شود. در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانید.

این روزهاعبارت بازی‌درمانی بسیار شنیده می‌شود؛ این که مشکلات کودکان خود را با بازی‌درمانی برطرف کنید، اما بسیاری از افراد و والدین با این واژه آشنایی ندارند، شما به‌عنوان یک درمانگر، بازی‌درمانی را چگونه تعریف می‌کنید؟
بازی‌درمانی یک نوع مشاوره‌ و بررسی وضعیت سلامتی ذهنی و روحی کودک محسوب می‌شود که کودک از طریق بازی مسائل و مشکلاتش را بروز می‌دهد. بازی زبان کودک است، کودک هنوز به آن درک و آگاهی نرسیده است که بتواند از احساسات آزاردهنده، عزت‌نفس پایین، پرخاشگری، ترس و… مانند بزرگسالان صحبت کند. بازی‌درمانی درواقع رفتاردرمانی به وسیله‌ی بازی است که به کودک کمک می‌کند مشکلاتش را حل‌وفصل کند.

بسیاری از مشکلات رفتاری کودکان را می‌توان با انواع بازی‌های عملی، دیداری، لمسی با اسباب‌بازی‌های مناسب درمان کرد، کدام‌یک از اختلالات بخش روان با روش بازی‌درمانی قابل‌درمان است؟
انواع اختلالاتی را که ریشه در احساسات و هیجانات کودک یا سازگاری او با محیط دارند، افسردگی کودکان، بیش‌فعالی، اختلالات اضطرابی، اختلالات اوتیسم و حتی کودکان عقب‌مانده‌ی ذهنی، ترس‌های کودکان، مشکلات رفتاری که ریشه‌ی اضطرابی دارند شب‌ادراری، ناخن جویدن، دروغ گفتن، پرخاشگری و انواع مشکلات کودکانی را که درواقع بچه‌ی طلاق و دچار کمبودهای عاطفی هستند، می‌توان با استفاده از شیوه‌ی بازی‌درمانی بهبود بخشید.
بازی‌درمانی چقدر می‌تواند در رشد اجتماعی کودک نقش ایفا کند و به تعبیری، در اجتماعی بار آمدن کودک مؤثر باشد؟
بازی‌درمانی به کودکانی که از تعامل اجتماعی ضعیفی برخوردارند و توانایی برقراری ارتباط با همسالان خود را ندارند و در فقر محیطی و اجتماعی رشد کرده‌اند، توصیه می‌شود؛ زیرا بازی می‌تواند موجب شکوفایی استعدادهای نهفته‌ی کودک و بروز خلاقیت او شود، حس همکاری و مشارکت در کودک توسعه پیدا می‌کند، رقابت را می‌آموزد و شکست را به‌طور واقعی تجربه می‌کند.
همچنین بازی موجب می‌شود که کودک با محیط بیرون از خانواده ارتباط برقرار کند و دنیای اجتماعی‌اش را گسترش دهد.
گاهی از والدین این موضوع را می‌شنویم که کودکانشان خیلی حواس‌جمع نیستند و نمی‌توانند روی کارهایی که انجام می‌دهند متمرکز شوند یا در کلاس اگر همکلاسی‌شان از آن‌ها سؤالی بپرسد، به‌طور کل حواسشان پرت می‌شود، بازی‌درمانی آیا می‌تواند بر رشد ذهنی و جسمی و نیز تمرکز حواس کودک هم تأثیرگذار باشد؟
بازی نقش مؤثری در رشد ذهنی و جسمی کودک دارد زیرا انجام دادن بعضی‌ از بازی‌های مشخص‌شده توسط کادر درمانی در رشد هوشی کودک تأثیرگذار است و موجب تقویت حواس، رفتارهای هوشمندانه و تمرکز او می‌شود؛ بازی‌هایی که بر اساس مفاهیم ساخت، فضا و شکل انجام می‌شوند، زمینه‌ی مناسبی را برای تفکر ایجاد می‌کنند و مبتنی بر آن‌ها فرصت مناسبی برای استفاده از قوه‌ی تخیل کودک فراهم می‌شود.
والدین زمانی که کودک از خود رفتارهایی همچون ترس، بی‌قراری، بی‌توجهی و خشم نشان می‌دهد و آن‌ها نمی‌توانند از عهده‌ی مدیریت این مسئله بربیایند، نگران می‌شوند و اولین سؤالی که به ذهنشان می‌رسد این است که آیا فرزندشان دچار مشکل است؟
هر کودک رفتارها و خلق‌وخوی ویژه‌ی خود را دارد و گاهی در بروز احساساتش دچار مشکل می‌شود که این امر زندگی او و اطرافیانش را دچار اختلال می‌کند. خیلی از والدین به دلیل ترس از سرزنش اطرافیان، دیر اقدام به درمان کودکشان می‌کنند. زمانی که کودک در شرایط درمان قرار می‌گیرد، می‌تواند با بازی، احساسات آزاردهنده‌ای که توانایی بیان آن‌ها را نداشته است، ابراز کند و به کمک درمانگر از مشکلات خود رهایی یابد.
با توجه به این‌که هر کودکی روحیه و خلق‌وخوی متفاوتی دارد و با ویژگی‌ها و مسائل مختلفی به مراکز درمانی مراجعه می‌کند، آیا برای هر کدام از کودکان بازی خاصی در نظر گرفته می‌شود؟
بازی‌درمانی برای کودکان به دو دسته‌ی انفرادی و گروهی تقسیم‌بندی می‌شود. در درمان انفرادی رویکرد درمانگر مهم است که از چه روش‌های درمانی استفاده کند.
بازی‌درمانی گروهی برای تمامی کودکان اعم از سالم یا دچار عارضه توصیه می‌شود زیرا کودک را اجتماعی‌تر می‌کند و به او آموزش می‌دهد که در کنار همسالان خود چگونه با مسائل برخورد و رفتار کند و با محیط و شرایط، خودش را سازگار کند.
در جلسات بازی‌درمانی دقیقا چه اتفاقی روی می‌دهد و درمانگر از چه روش‌هایی‌استفاده می‌کند؟
در جلسات بازی‌درمانی منشای اصلی احساسات شناخته می‌شود و درمانگر مجموعه‌ی بزرگی از اسباب‌بازی‌ها را در اختیار او می‌گذارد تا اسباب‌بازی موردنظرش را از آن میان انتخاب کند. این مجموعه می‌تواند شامل ابزار نقاشی و کاردستی یا بازی‌های نمایشی خلاق، شن و آب، گل، پیکره‌های کوچک انسانی یا جانوری، ابزار موسیقی، عروسک و کتاب باشد. درمانگر در حین بازی احساسات کودک را نادیده نمی‌گیرد و با پذیرش آن‌ها به کودک اجازه می‌دهد با مطرح کردن آن‌ها، آرام و سبک شود.

آیا مدت‌زمان بازی‌درمانی برای تمامی کودکانی که دچار اختلال روانی هستند، یکسان است؟
استاندارد زمان هر جلسه از بازی‌درمانی ۳۰ تا ۴۵ دقیقه است و حداقل دوره‌ی درمانی برای کودکان ۱۰ جلسه است اما درصورتی‌که مشکلات کودک پیچیده باشد یا کودک مدتی طولانی دچار تنش باشد، به جلسات درمانی بیشتری نیاز خواهد بود. کودکانی که دچار اختلال یادگیری و بیش‌فعالی هستند از شش‌ماهگی تحت درمان قرار می‌گیرند.
بیشتر جلسات، هفته‌ای یک بار برگزار می‌شود و برگزاری منظم آن‌ها در یک روز ویژه و ساعت و مکان مشخص، همکاری والدین، انجام دادن تمرینات داخل خانه در جلب اعتماد و درمان کودک بسیار مهم است.
درمانگر باید چه‌ ویژگی‌هایی داشته باشد که کودک بتواند مشکلاتش را بروز دهد؟
چگونگی رابطه‌ی کودک و درمانگر بسیار مهم است. کودک باید او را به‌عنوان یک همبازی انتخاب کند تا در کنارش احساس راحتی و امنیت کند و اطمینان یابد که درمانگر او را درک می‌کند. این اطمینان دوطرفه سبب می‌شود هم کودک ساده‌تر بتواند مشکلات و احساسات خود را بروز دهد و هم درمانگر بنا بر اطلاعات به دست‌آورده، کودک را سمت مشکلاتش سوق دهد و با راهنمایی و آگاهی دادن آن‌ها را حل‌وفصل کند. برای این‌که درمانگر در بازی‌درمانی موفق باشد، باید ویژگی‌هایی چون قابل اعتماد بودن، قدرت را دارا باشد.
بازی‌درمانی معمولا در کلینیک‌های درمانی و مراکز مشاوره شکل می‌گیرد، آیا شرایط خاصی باید در اتاق‌های بازی وجود داشته باشد تا بتواند کودک را جذب کند؟ آیا این موضوع در روند درمان تأثیری هم دارد؟
اولین نکته‌ی مهم برای جذب کودک محیط اتاق است. در این اتاق‌ها فضای مناسب اعم از نور، چیدمان، شکل داخلی اتاق و اسباب‌بازی‌های مناسب و استاندارد برای بازی قرار داده می‌شود تا کودک بتواند با محیط ارتباط برقرار کند و درمانگر بنا بر نوع بیماری کودک، درمان را آغاز کند.
در حال حاضر ناآگاهی‌های والدین برخی کودکان سبب شده که اختلالات عاطفی و رفتاری کودکان افزایش پیدا کند، آیا والدین می‌توانند درروند درمان کودک کمک‌کننده باشند؟
نقش والدین در پشتیبانی از کودک در روند بازی‌درمانی بسیار مهم است، بعد از مراجعه به درمانگر اولین جلسه‌ی مشاوره با والدین تشکیل می‌شود که در این جلسه مشکلات کودک، روابط بین والدین و کودک، اتفاقاتی که رخ‌ داده است و دلیل مراجعه به درمانگر، محیط رشد کودک و نیز همسالانی که اطرافش هستند، مورد بررسی قرار می‌گیرد. راهکارها و تمریناتی به والدین کودک توصیه می‌شود که در خانه انجام دهند. ما در جلسات جداگانه دائم محیط خانواده را تحت بررسی قرار می‌دهیم تا با اطمینان به درمان کودک ادامه دهیم و به نتیجه‌ی دلخواه دست پیدا کنیم.