تولد سالانه 70 هزار کودک معلول غیرعلمی است

به گزارش کودک پرس ،چهارمین نشست طب تاک به مناسبت چهارمین سالگرد تأسیس هسته سلامت مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام با حضور محمد اسماعیل اکبری، بنیان‌گذار آموزش پزشکی جامعه‌نگر در جمهوری اسلامی ایران، برگزار شد. در این نشست که با موضوع «ردگیری علوم انسانی در مسائل نظام سلامت» تشکیل شده بود، ابتدا به تبیین رابطه میان علوم انسانی و سلامت پرداخته شد و سپس دو نمونه از مسائل عینی نظام سلامت یعنی غربالگری ژنتیک و طرح تحول نظام سلامت مورد بررسی قرار گرفت.

اکبری با اشاره به تعبیر سقراط از وظایف حاکمیت و حکومت در یک کشور عنوان کرد: سقراط سه وظیفه آموزش، امنیت و سلامت و در کنار آنها یک رسالت حفظ و ارتقای محیط‌زیست را برای ساختار حاکمیتی تعیین می‌کند. وی با تأکید بر اهمیت موضوع سلامت، رفع نابرابری و تحقق عدالت در سلامت را از مهم‌ترین موضوعات دانسته و بستر این نابرابری‌ها را تبعیض جنسیتی، تفاوت در سطوح درآمدها و چگونگی توزیع ثروت، سطح آموزش، موقعیت جغرافیایی، قومیت‌ها و فساد توصیف کرد که همگی مسائل علوم انسانی هستند و ارتباطی با پزشکی ندارند.

رئیس انجمن آموزش پزشکی کشور در ادامه محور بحث خود را نگاهی مدیریتی دانست و در توضیح آن به سطح‌بندی علم و جایگاه مدیریت پرداخت: مدیریت را به سه سطح عالی، میانی و اجرایی، و علوم به سه حوزه بصیرت، اخلاق و فن قابل تفکیک است. در این تقسیم‌بندی، اخلاق و انسانیت در همه سطوح مدیریت به یک اندازه، موردنیاز هست.

وی‌بصیرت را نوعی آگاهی توصیف کرد که فراتر از علم قرارگرفته و مدیر عالی بیش از سایر سطوح مدیریت، به آن نیاز دارد. از خصوصیات یک مدیر بصیر، جامعه‌نگری و جامع‌نگری را است. در زمینه اطلاعات فنی نیز مدیر عالی نیازمند اطلاعاتی است اما مدیران سطوح اجرایی و میانی بیشتر به آن احتیاج دارند.

در ادامه پدر پزشکی جامعه‌نگر ایران یکی از اساسی‌ترین مسائل کشور را خَلط این سطوح مدیریتی و جایگاه‌های آنان دانست.

وی به عنوان نمونه صحبت درباره یک حوزه تخصصی مثل دوز یک دارو از سوی یک مدیر عالی حوزه سلامت را نادرست توصیف کرد که به خلط این جایگاه‌ها دامن میزند. همچنین وظیفه مدیران عالی سلامت در مسئله کرونا را ارتقای سطح سلامت در کشور دانست، نه اینکه درباره ابعاد تخصصی ویروس کرونا اظهار نظر کنند.

وی تاکید کرد: مدیرِ عالی باید ادراک جامعی از پاندمی کرونا و عوامل مؤثر بر آن داشته باشد و امور تخصصی را غالباً به مدیران میانی و اجرایی واگذار کند.

پروفسور اکبری افزود: در مسئله کرونا امکان ندارد که بتوانید از چرخه شیوع ویروس کرونا جلوگیری کنید مگر اینکه مردم با شما همکاری کنند. مردم امکان ندارد با شما همراهی کنند، مگر اینکه عالم به این موضوع شوند و صداقت ببینند؛ البته در اینجا منظور از علم و آگاهی، ویروس‌شناسی نیست بلکه شناخت رفتارها، مسائل جامعه‌شناختی و … است؛ اینکه افراد چگونه می‌توانند خود و اطرافیانشان را در برابر این ویروس مصون بدارند. وی سفر رفتن مردم علیرغم توصیه مسئولین به پرهیز از سفر را ناشی از کاستی‌هایی در نگاه جامعه‌شناسانه مدیریت کرونا دانست.

معاون اسبق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی محور جامعه‌نگری را مردم دانست و عنوان کرد: توجه به شئون مختلف زندگی مردم در این زمینه حائز اهمیت است و جامعه‌نگری در سلامت این‌گونه تفسیر می‌شود که باید در برنامه‌ریزیها، همه مردم و همه وجوه زندگی‌شان لحاظ شود.

وی در تطبیق این نقیصه در کشور به موضوع غربالگری ژنتیک ادامه داد: ادعای تولد سالانه 70 هزار کودک معلول در صورت اجرای طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده، غیرعلمی و غلط است.

وی با تاکید بر سابقه خود به عنوان بنیان‌گذار اغلب غربالگری‌ها در جمهوری اسلامی ایران، توسعه بیش‌ازحد غربالگری در کشور را موجب کشته شدن تعداد زیادی انسان سالم دانست.

وی افزود: غربالگری غیر اصولی و غیرعلمی، منجر به ترس بسیاری از خانمها از بارداری شده و در عوض میلیاردها تومان چرخه مالی برای تستهای NIPT فراهم کرده است.

اکبری با تاکید بر اینکه ریشه برخی موضع‌گیری‌ها، انتفاعی و ناشی از تعارض منافع است، افزود: کارشناس مسائل ژنتیک باید در حد کارشناسی حرف بزند. وظیفه کارشناس در ارتباط با سطوح مدیریت از این جمله است: کارشناس باید بگوید من می‌توانم سکانس ژنی بکنم، طراحی می‌کند که در کدام آزمایشگاه‌ها باید انجام شود، چگونه باید ارزشیابی شوند، اما این کارها به‌خوبی انجام نمی‌شود و گاهی ژن‌شناسی جایگاه مدیریتی را اشغال می‌کند و بدون رعایت ملاحظات مدیریتی، بیان و القاء تصمیم می‌کند.

استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بخشی از مشکل را مرتبط با کشورهای جهان سوم دانست که به علت فقدان بسیاری از سیستم‌ها، بیشتر امور به شخص مدیر اجرایی وابسته است و مدیر اجرایی اگر بصیر نباشد، می‌تواند مسائلی جدی کند. وی بصیرت را جامعه‌نگری و جامع‌نگری توصیف کرد. پروفسور اکبری به‌صراحت رعایت نشدن سطح‌بندی مدیریت در نظام سلامت را نقد کرد و افزود: در این حالت افراد فنی، جای مدیران کلان می‌نشینند و حرف‌هایی می‌زنند که ممکن است فکر کنیم درست است و به راحتی برخی را گمراه میکند.

برنده جایزه بین‌المللی مبارزه با دخانیات در تکمیل توضیح مسئله غربالگری ژنتیک، به تجربه خود در کنوانسیون ژنو در تحدید مواد دخانی در جهان اشاره کرد و افزود: در این کنوانسیون، کشورهای جهان برای تحدید مصرف مواد دخانی بر محدودیت‌ها تمرکز کردند درحالیکه برخی افراد نادان یا مغرض می‌گویند اگر وسایل جلوگیری از بارداری بصورت رایگان در اختیار مردم قرار نگیرد، کار دیگری می‌کنند. تاکنون علم ثابت کرده که حتی در صورت توزیع رایگان نیز کار دیگر هم بیشتر می‌شود.

وی ادامه داد: اگر سقط را مجاز کردیم، که الان قانون نیز مجاز کرده است، به معنای آن است که خیالت راحت باشد و گزینه کشتن نیز وجود دارد.

رئیس کارگروه علمی و تخصصی جمعیت مجمع تشخیص مصلحت نظام در ادامه با اشاره به نظرات بونکارت، جمعیت‌شناس معروف عنوان کرد: محدود کردن معنی‌دار جمعیت جز از طریق سقط امکان‌پذیر نیست. این در حالی است که سقط را حتی اخلاقاً هم کسی نمی‌پذیرد؛ در مطالعه‌ای در ایران 68 درصد زنان آن را غیرشرعی دانسته‌اند.

رئیس مرکز تحقیقات سرطان، در پاسخ به افرادی که می‌گویند اگر یک معلول به دنیا بیاوریم به یک نفر ظلم کرده‌ایم، اظهار داشت: من هم این سخن قبول دارم ولی از طرف دیگر، رها کردن این حوزه و عدم تمهید اقتضائات و مقررات، امکانپذیر نیست.

وی مصوبه جوانی جمعیت و حمایت از خانواده را بدون نقص ندانست اما این اقدام را گامی روبه‌جلو در ارزشیابی توصیف کرد و در رد انتقادات به ماده 56 که تولیت اصلی را از پزشک گرفته‌اند، عنوان کرد: از ابتدا قوه قضائیه حکم سقط را صادر میکرد ولی نظر برخی این بود که در بین گروه تصمیمگیران، فقیه آگاه به موضوع هم حضور داشته باشد و ثانیا قاضی حکم بدهد، (نقد رد تولیت پزشکان درست نیست زیرا) کجای دنیا حکمی داریم که صادر شود و قاضی نباشد! قضاوت یک علم پیچیده است! وی با تقبیح نامه‌ای که اخیراً مجموعه‌ی انجمن‌های علمی به شورای نگهبان ارسال کردهاند، اظهار داشت برخی از افراد حتی متن طرح را نخوانده بودند و فقط چون از دفتر دکتر فلانی تماس گرفتهاند این نامه را جهت اعلام مخالفت با طرح امضاء کرده‌اند.

پروفسور اکبری پس از تبیین موضوع غربالگری ژنتیک به تشریح چهار اصل در مدیریت نظام سلامت از جمله عدالت اجتماعی، مشارکت مردم، همکاری بین بخشی و فناوری مناسب پرداخت: اول یک مدیر حوزه سلامت همواره باید توجه وافری به عدالت اجتماعی داشته باشد و سعی کند فعالیتش به عامه مردم خیر برساند. همچنین همیشه به نقش بسیار مهم مردم توجه داشته باشد، چراکه هیچ طرحی در نظام سلامت اجرا نمیشود، مگر آنکه مردم در آن مشارکت متناسب و مناسب داشته باشند. نهایتا از فنّاوری متناسب و به‌روز بهره برده شود و تأکید جدی در همکاری بین بخشها وجود داشته باشد.

رئیس اسبق و مؤسس دانشگاه علوم پزشکی استان اصفهان در ادامه در مقام بررسی مسائل نظام سلامت با رویکرد علوم انسانی، به طرح تحول نظام سلامت پرداخت و نقاط ضعف و قوتی برای این طرح برشمرد. وی جذب بودجه فزاینده برای نظام سلامت را از محسنات این طرح دانست که منجر به افزایش قدرت خرید در نظام سلامت شد؛ اما در مقابل به علت فقدان برخی برنامه‌ها باعث هدررفت منابع نیز شده است. عمده منابع در طرح تحول سلامت به بیمارستانها و بخش بستری وارد شد، درحالیکه تنها یکهفتم بیماران در سال بستری می‌شوند و مابقی بصورت سرپایی هستند که در طرح در نظر گرفته نشده بود.

وی تقویت شبکه‌ بهداشت و افزایش منابع انسانی آن را به عنوان استراتژی جایگزین در طرح تحول سلامت عنوان کرد که می‌توانست منجر به توسعه زیرساختها شود و نتایج بهتری نسبت به مسیر فعلی طرح در پی داشتهباشد. هرچند گسترش تخت‌های بیمارستانی در این طرح تا حدی پاسخگوی تقاضای بیماران کرونایی شده است. وی در ادامه مهم‌ترین نقص طرح تحول سلامت را فقدان برنامه‌ریزی بر اساس نیاز مردم و عدم تمهید پیش‌نیازها که بعضاً جزو تکالیف قانونی بود، دانست و از آن به‌عنوان بهترین فرصتی یاد کرد که میتوانستیم زیرساختهای نظام سلامت را بهینهسازی و تعمیر کنیم.

اکبری در خاتمه خاطرنشان کرد: آنچه باید مورد بهره‌برداری جدی قرار گیرد، استفاده صحیح از منابع دینی در تأمین علوم انسانی مرتبط با مدیریت است. استفاده از دین و مذهب تشیع، از بهترین و سهل‌ترین پشتوانه‌های علمی برای آموزش و عمل در مدیریت است. مفاهیمی چون عدالت، حق‌الناس، خدمت به مردم، دوری از اسراف و تبذیر، قناعت، شجاعت، ایثار، مردم محوری، دوری از مظان اتهام و فساد، غش در هر نوع معامله و… همه در مبانی دینی ریشه دارند و نباید مورد کم‌لطفی قرار گیرند. از سوی دیگر این مفاهیم امروزه بعضا با زبان‌های علمی و بین‌المللی مطرح شده و مبانی اصلی مدیریت را تشکیل می‌دهند.

در حاشیه این نشست از سایت هسته سلامت مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام به آدرس salamat.rushd.ir نیز رونمایی شد همچنین رویداد طب‌تاک در هسته سلامت مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه السلام در هفته های بعد هم ادامه می‌یابد.