راه‌گشایی پژوهش در حوزه اسباب‌بازی/مشارکت با سرمایه‌گذاران خارجی

به گزارش کودک پرس ،مغفول ماندن حوزه اسباب‌بازی محصول فرهنگی که ۹۹ درصد فرهنگ در آن نادیده گرفته شده است به دغدغه عده‌ای از پژوهشگران و محققان تبدیل شده است. اسباب‌بازی کارکردی مهم در القای فرهنگ به کودکان دارد که عموماً در جامعه ما مغفول مانده و توجه زیادی به آن نمی‌شود. مسئله قابل تأملی که خیلی از کارشناسان و فعالان این حوزه به آن اشاره دارند سرانه مصرف پایین اسباب‌بازی است که حتی قابل قیاس با دیگر کشورها نیست.

بهنام زنگی، بر روی مسئله «پژوهش» تاکید دارد و معتقد است که باید در این حوزه تجربه و دانش کسب کنیم، یعنی می‌توانیم به راحتی شناسایی کنیم و تشخیص دهیم چرا ساخت فلان عروسک در ژاپن موفق بوده، بدون شک این موضوع مطالعه و بررسی می‌خواهد. وقتی ما از پژوهش حرف می‌زنیم ذهن خیلی‌ها به سمت یکسری مسائل انتزاعی فارغ از جامعه، مصرف و کاربردش می‌رود که یکجایی یکسری آدم می‌نشینند در مورد آن تحقیق می‌کنند، خیر این نیست. یا اینکه بگوییم الآن که وضعیت فروش خوب نیست، دلیلش چیست؟ هم مصرف‌کننده هم تولیدکننده و هم محصول را مطالعه کنیم. تقریباً تمام گره‌ها از طریق «مطالعه» و «پژوهش» حل می‌شود. یعنی ممکن است با یک کار میدانی متوجه شد چرا سرانه مصرف ما در حوزه اسباب‌بازی کم است؟ عامل اقتصادی، فرهنگی یا بین یا تلفیقی از این‌هاست یا عامل سومی است که ما از آن خبر نداریم. شاید خانواده‌ها خیلی مشتاق هستند و محصول خوب پیدا نمی‌کنند. امکان دارد ده‌ها عامل باشد. شاید عوامل ناشناخته‌شده‌ای باشد در اثر مطالعه به دست می‌آید.

پس گام اول الگوی مصرف را دست‌کاری کنیم و ارتقا دهیم که خانواده‌ها متوجه اهمیت بازی شوند، در گام دوم سراغ این می‌رویم که تولیدکننده را قانع کنیم که سراغ سلایق کودکان بروند یا محصول خوب الآن این است و آن را تولید کنند. عامل سوم اینکه رقابت یکسری موارد و المان‌ها را می‌طلبد که اگر آن عوامل را به ثمر برسانیم در راه درستی خواهیم رفت، در حال حاضر در دنیا این اتفاقات می‌افتد شما بیایید آن کارها را بکنید به رقبای خارجی خود برسید که همه از طریق تحقیق و مطالعه حل می‌شود. این مثالی هم که زدید کودکان به اسباب‌بازی بی‌توجه هستند استثنا است، ما اسباب‌بازی را در یک مسئله بزرگ‌تر به نام «بازی» می‌بینیم، بازی هم قاعده دارد.

همچنین مهرداد بیات پژوهشگر و محقق در این حوزه می‌گوید، در کشور ما برای ساخت اسباب‌بازی از کودکان هیچ نظرخواهی صورت نمی‌گیرد در حالی‌که در کشورهای اروپایی به تمام علایق کودکان توجه می‌شود و اولویت در طراحی و تولید محصول اسباب‌بازی علایق کودکان است. بهنام زنگی و مهرداد بیات از پژوهشگران و کارشناسان صنایع فرهنگی در کشورمان هستند که به مقوله بازی و اسباب‌بازی به صورت تخصصی پرداخته‌اند، میزگرد با بهنام زنگی و مهرداد بیات حول محور اسباب‌بازی، سرانه مصرف در کشور و دغدغه استفاده از بازی در خانواده‌ها است که متن آن در ادامه می‌آید:

در حوزه اسباب‌بازی معضل و آسیبی که وجود دارد، کپی کردن و اقتباس از اسباب‌بازی‌های خارجی است که آنان براساس روحیات، حسیات، شخصیت و نوع تربیت کودکان خودشان محصولی را طراحی و تولید می‌کند که شاید با روحیات کودکان سرزمین ما جور درنیاید اما از طراحی‌های آن‌ها استفاده می‌کنیم و شاید یکی از ضعف‌های بی‌اقبالی در حوزه اسباب‌بازی ایرانی همین بی‌توجهی به خواسته‌ها و نیازهای کودکان است!؟

بیات: بله درست است که از در ایران از کودکان سوال پرسیده نمی‌شود که چه اسباب‌بازیی دوست دارد، یا چطور برائت درست کنیم. اسباب‌بازی را درست کردیم ولی هیچ‌وقت در آن جلسه و تحقیق این نبود که کودک چه می‌خواهد و چه دوست دارد؟! هیچ‌وقت بچه را وارد بازی نکردیم ولی در غرب و اروپا مرتب این کار را می‌کنند. یکی می‌گفت به سوئد رفته بودیم بچه‌هایی که می‌خواهند به کلاس اول یا کودکستان بروند، یک گروه به خانه‌هایشان می‌روند، می‌بینند که علاقه کودکان چیست بر همان اساس اتاق مرتبط با کودک را می‌سازند یا تزئین می‌کنند، یا اینکه در کودکستان کودک برای خودش چای بریزد مثل اینجا نیست! یا حتی از رنگی که او دوست دارد میزش را طراحی می‌کنند.

بله این‌ها واقعاً مهم است. این کار را چه کسی باید انجام دهد؟

زنگی: تولیدکننده یا ارگان و سازمانی باید انجام دهد؟ خیر، یک جامعه پژوهش باید این کار را انجام دهند که ببینند بچه‌ها در مقطع سنی مختلف چه نوع اسباب‌بازی و بازی می‌خواهند. مثلاً الآن بچه‌ها به خاطر وضعیت قرنطینه در خانه‌ها محصور شدند باید چه کنند؟ چه نوع بازی‌هایی برای این‌ها می‌طلبد؟ ما اسباب‌بازی کم نداریم بلکه مرتب محصولات تولید و وارد بازار می‌شود اما هیچ‌وقت سراغ این ابعاد پوششی نمی‌رویم. ممکن است امروز شما محصولی را تولید کنید، خوب هم فروش برود ولی این کل ماجرا نیست، شاید اگر فلان محصول را تولید می‌کردیم بهتر فروش می‌رفت، زیرا چیزی نداریم با آن مقایسه کنیم می‌گوئیم این خوب است ولی امکان داریم مطالعه و نظرسنجی کنیم بگوییم این بهتر بود، هم آثار و هم استقبال از آن بهتر بود، زیرا محصول دیگری وجود ندارد طبیعی است که صنعت اسباب‌بازی در وضعیت ایده‌آل نباشد و آمارهایی که داریم و می‌گوئیم ما از کل ظرفیت تولیدمان نمی‌توانیم استفاده کنیم ناشی از همین‌ها است؛ یعنی خلأ دانش و آگاهی ما نسبت به محصولات اسباب‌بازی هم در تولیدکننده و هم در مصرف‌کننده است.

مطمئناً اگر مصرف‌کننده، خانوارها متوجه اهمیت بازی شوند حتماً قسمتی را در سبد خانوار برای آن باز می‌کنند از آن‌طرف هم تولیدکننده متوجه اهمیت کاری که می‌کند، خواهد بود و فکر کاهش قیمت و اسباب‌بازی‌های چندوجهی می‌افتد که هم مثلاً استفاده‌های دیگر داشته باشد هم بتوان با آن بازی کرد. این‌ها ده‌ها راه‌حل دارد که در دنیا تجربه شده است.

جامعه پژوهشی باید ببینند بچه‌ها در مقطع سنی مختلف چه نوع اسباب‌بازی می‌خواهند. مثلاً الآن بچه‌ها به خاطر وضعیت قرنطینه در خانه‌ها محصور شدند باید چه کنند؟ چه نوع بازی‌هایی برای این‌ها می‌طلبد؟ البته الآن در دوره‌ای هستیم که اسباب‌بازی خیلی از طرف بچه‌ها خریدار ندارد. هم از لحاظ جذابیت و هم سرگرمی خیلی هم زود خسته می‌شوند بیشتر بچه‌ها ترجیح می‌دهند با بازی‌های موبایلی و کامپیوتری سرگرم شوند من از کودک ۷ ساله پرسیدم دوست داری در آینده چه کاره شوید؟ گفت، می‌خواهم کارتون بسازم چون ما کارتون درست‌وحسابی نداریم. یا اینکه وب‌سایت اسباب‌بازی طراحی کنم طراحی‌های اسباب‌بازی را آنجا بگذارم، چون اسباب‌بازی درست‌وحسابی نداریم و برای خودم هم خیلی عجیب بود که کودک ۷ ساله در فکر طراحی اسباب‌بازی است احساس می‌کنم ما نیامدیم از بچه‌ها بپرسیم چه نوع اسباب‌بازی می‌خواهید تا طراحی کنیم حداقل خود بچه‌ها بهتر می‌دانند اما الآن دیگر دوست ندارند با اسباب‌بازی بازی کند و شاید این به دلیل تنوع در محصولات اسباب‌بازی باشد یا نوع طراحی که آنان دوست ندارند، تصور می‌شود که اسباب‌بازی دارد طرفدارانش را از دست می‌دهد.

بیات: دقیقاً. اتفاقاً در این مورد با آقای زنگی صحبت می‌کردیم که این موضوع باید بازبینی شود و گروه‌های زیادی در این زمینه ورود پیدا کنند همانند آموزش‌وپرورش و وزارت ارشاد و… حتی این‌قدر در ذهنم جلو رفتم، یک دوستی که رئیس گروه پلمیر دانشگاه صنعتی امیرکبیر است یک نوع پلمیر و پلاستیک برای اسباب‌بازی بچه‌ها سبک با قیمت پایین طراحی شود که حتی وزارت صنایع به اسباب‌بازی سوبسید دهد، یعنی بیاییم اسباب‌بازی‌هایی با نرخ‌های پایین بسازیم، حتی از نظر سلامت کالا و خیلی چیزهای ظریف دیگر، چون ممکن است این پلاستیک در درازمدت آسیب‌زا باشد پس باید تمام جوانب آن مدنظر قرار گیرد.

البته در زمینه طراحی هم فوق‌لیسانس رشته اسباب‌بازی در دانشگاه تصویب شده است. در ایران خیلی آهسته هر چیزی پیش می‌رود، وقتی تمام این موارد شروع به فعالیت کنند قطعاً گروه‌های علاقه‌مند هم می‌آیند و کار استارت می‌خورد. شما نگاه کنید کار خبرگزاری خیلی گسترش دارد ولی یک چیزی در ذهن شما از بچگی بوده که شما گفتید من حساسیت دارم به این مقوله بپردازم. آقای دکتر ناخودآگاه با آن‌همه تقسیم‌بندی که در بخش هنر و کار دارید روی این قضیه خیلی حساس هستند. آن آدم‌هایی که دوستدار بچه و اسباب‌بازی هستند؛ یعنی عقیده دارند بچه باید با این محصولات بازی کند، آن جامعه و NGOها را درست کرد تا بشود این مسائل را مطرح کنند تا مسئله به‌خوبی جا بیفتد.

البته معضل اصلی و اساسی در حوزه اسباب‌بازی بی‌توجهی مسئولانی در این حوزه است و اینکه اسباب‌بازی را جدی نگرفتند و بیشترین معضلی که الآن در حوزه اسباب‌بازی هست به‌خصوص زیرشاخه‌های مرتبط با صنایع فرهنگی، تحقیق و پژوهش است، همچنین در همه بخش‌ها ضعف وجود دارد از طراحی، بسته‌بندی، ترویج… این زنجیره در تمام بخش‌ها نقطه ضعف‌هایی دارد!

زنگی: تأکیدی که شخصاً روی موضوع پژوهش دارم، در واقع به این برمی‌گردد که ما در این حوزه باید تجربه و دانش کسب کنیم، ما نیازمند مدیریت دانش و تجربه هستیم، یعنی ما می‌توانیم به راحتی شناسایی کنیم و تشخیص دهیم چرا ساخت فلان عروسک در ژاپن موفق بوده، بدون شک این موضوع مطالعه و بررسی می‌خواهد. وقتی ما از پژوهش حرف می‌زنیم ذهن خیلی‌ها به سمت و سراغ یکسری مسائل انتزاعی فارغ از جامعه، مصرف و کاربردش می‌رود.که یکجایی یکسری آدم می‌نشینند در مورد آن تحقیق می‌کنند، خیر این نیست. یا اینکه بگوییم الآن که وضعیت فروش خوب نیست، دلیلش چیست؟ هم مصرف‌کننده هم تولیدکننده و هم محصول را مطالعه کنیم. تقریباً تمام گره‌ها از طریق مطالعه حل می‌شود. یعنی ممکن است با یک کار میدانی متوجه شد چرا سرانه مصرف ما در حوزه اسباب‌بازی کم است؟ عامل اقتصادی، فرهنگی یا بین یا تلفیقی از این‌هاست یا عامل سومی است که ما از آن خبر نداریم. شاید خانواده‌ها خیلی مشتاق هستند و محصول خوب پیدا نمی‌کنند. امکان دارد ده‌ها عامل باشد. شاید عوامل ناشناخته‌شده‌ای باشد در اثر مطالعه به دست می‌آید.

پس گام اول الگوی مصرف را دست‌کاری کنیم و ارتقا دهیم که خانواده‌ها متوجه اهمیت بازی شوند، در گام دوم سراغ این می‌رویم که تولیدکننده را قانع کنیم که سراغ سلایق کودکان بروند پس گام اول الگوی مصرف را دست‌کاری کنیم و ارتقا دهیم که خانواده‌ها متوجه اهمیت بازی شوند، در گام دوم سراغ این می‌رویم که تولیدکننده را قانع کنیم که سراغ سلایق کودکان بروند یا محصول خوب الآن این است و آن را تولید کنند. عامل سوم اینکه رقابت یکسری موارد و المان‌ها را می‌طلبد که اگر آن عوامل را به ثمر برسانیم در راه درستی خواهیم رفت، در حال حاضر در دنیا این اتفاقات می‌افتد شما بیایید آن کارها را بکنید به رقبای خارجی خود برسید که همه از طریق تحقیق و مطالعه حل می‌شود. این مثالی هم که زدید کودکان به اسباب‌بازی بی‌توجه هستند استثنا است، ما اسباب‌بازی را در یک مسئله بزرگ‌تر به نام «بازی» می‌بینیم، بازی هم قاعده دارد.

البته من نمی‌گویم کاملاً بی‌توجه است اما تا زمانی‌که موبایل هست و بازی‌های متنوع موبایلی ترجیح می‌دهد بر روی بازی‌های موبایلی است نه اسباب‌بازی‌ها!

زنگی: بله بازی یک قاعده و یک وسیله دارد. خیلی از بازی‌های ما قاعده هستند. مثلاً اسم و فامیل، قاعده است. بازی‌های کلامی قاعده است برخی تلفیقی از هر دو است؛ بنابراین ما همه این‌ها را در چارچوب بازی می‌بینیم که نیاز کودک است یعنی همه آن نیاز از طریق وسیله بازی نباید تأمین شود، ممکن است بخشی دیگر از مسیرهای دیگر تأمین شود. حتی بخشی از طریق بازی با ابزارهای واقعی تأمین می‌شود، یعنی الزامی ندارد حتماً با اسباب‌بازی بازی کند، مثلاً با بطری بازی کند. همه این‌ها در چارچوب نیاز انسان به بازی جا می‌گیرد ولی وقتی بی‌توجهی می‌کنیم امکان اینکه انحراف معیار به وجود آید بسیار زیاد خواهد بود که الآن اتفاق افتاده است؛ یعنی کودکان بازی‌هایشان را فقط در بازی‌های گوشی و کامپیوتر تغییر دادند.

بیات: مثل بازی‌های پلی‌استیشنی.

زنگی: بله. بازی‌هایی که مصرف نامتعارفشان باعث ایجاد اختلال است. یکی از مشکلات اصلی نسل متأخر ما اختلالات حرکتی است، کم حرکت می‌کنند دچار چاقی و مشکلات اندامی می‌شوند حتی در قدشان تأثیر می‌گذارد، این‌ها مدام مچاله هستند، چون در این بازی‌های موبایلی و پلی استیشنی باید تمرکز کنید و یکجا بنشیند. بازی حرکتی نیست و کاستن از حرکت به ویژه در زندگی شهری، روی ارگانیسم بچه‌ها تأثیر می‌گذارد و این یک آسیب است. پس آن نیاز هیچ‌وقت از بین نمی‌رود نیاز امکان دارد یا به درست یا به غلط تغییر کند. نیاز من به خوردن مایعات از آب به چای تغییر کند. بدن من نیاز مایعات دارد، من نیاز به تفریح دارم می‌تواند سالم باشد اگر در دسترس نبود، ممکن است تفریح ناسالم باشد. مسئله تغییر ذائقه است آن نیاز جای خودش است اگر ما نتوانیم آن را خوب هدایت کنیم ممکن است به سمت بازی یا اسباب‌بازی نامتعارف و زیان‌آور برود که باز اینجا تشخیص اینکه کدام بازی خوب و کدام بازی غلط است نیازمند آگاهی است این هم پژوهش می‌خواهد. مگر الآن من می‌توانم بر اساس سلیقه‌ام بگویم این نوع بازی خوب است این نوع بازی بد است؟ باید سنجیده شود کدام خوب یا بد است.

از متخصص حوزه علوم شناختی پرسیدم که آیا بازی‌های آنلاین یا کامپیوتری به کودکان آسیب می‌رساند؟ گفت شواهد روشنی وجود ندارد و بعضاً حتی این توانایی‌های شناختی بچه‌ها را افزایش می‌دهد بارها این مسئله را از متخصصان مختلف سوال کرده بودم که آیا این بازی‌ها به بچه‌ها آسیب می‌رساند؟ تقریباً همه متفق‌القول هستند که خیر آسیب نمی‌رساند، حتی با چشم‌پزشک مشورت کردم، گفتند خیر. شواهد روشنی وجود ندارد که آسیب می‌رساند. در نشست علوم شناختی از متخصص این حوزه پرسیدم که آیا بازی‌های آنلاین یا کامپیوتری آسیب می‌رساند؟ گفت شواهد روشنی وجود ندارد و بعضاً حتی این توانایی‌های شناختی بچه‌ها را افزایش می‌دهد. آنجا بحث را به همین سمت بردم که وقتی توانایی‌های شناختی یک فرد بیش از سنش بالا می‌رود موجب ناهنجاری می‌شود یا خیر؟ گفتند می‌شود. مثلاً قدرت تشخیص، تحلیل بچه، گیرندگی او متناسب با سن‌اش نیست و خود این باعث می‌شود عارضه بیاورد. یا حداقل عارضه‌ای که به‌صورت روشن مشخص است اینکه ما می‌گوئیم خوردن چای خیلی خوب است ولی اگر جایگزین آب کنیم و هیچ‌وقت آب نخوریم خیلی بد است. اگر این بازی‌ها بیایند جایگزین بازی‌های حرکتی و اجتماعی شوند حتماً عوارض دارد چون عمده بازی‌های آنلاین بحث تخاصم است. بچه‌ها در حین بازی با دشمنی، خیانت و یا تبانی بازی می‌کنند.

البته در حوزه اسباب‌بازی بازی باید مشارکت‌های گروه‌های فرهنگی و هنری را داشته باشیم!

بیات: در این نوع بازی‌های موبایلی عصبی شدن کودکان بسیار زیاد است و خشم دارند. مثلاً در زمان قدیم الک‌دُلک بود باید می‌دویدید آن چوب را در هوا می‌گرفتید. با آقای دکتر امیر حسینی صحبت می‌کردم (ایشان در دوره‌ای رئیس کمیته ملی المپیک بود) که خیلی روی بازی در سمینارهای مختلف همانند نقش بازی، بازی‌های دبستانی و کودکانه کار کردند. من صحبت کردم بازی را با اسباب‌بازی تلفیق دهند. مثلاً دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری زیادی دارند که در مورد بازی پایان‌نامه نوشتند و کار کردند، من دقت کردم دیدم نظر شما روی آن اولویت‌بندی است که اول نگاه به بازی و اسباب‌بازی، خانواده است، دوم مباحث اقتصادی و اجتماعی و سرانه مصرف است. سوم آموزش‌وپرورش، مدیریت دانش، تجزیه تحلیل و تحقیق. چهارم عوامل قانون‌گذاری و تصمیم‌سازی که در مملکت چطور به این قضیه نگاه می‌کنند. پنجم صنعت، مارکت، بازار، سرمایه‌گذار و کسب‌وکاری است که باید رونق پیدا کند. پس باید با مشارکت گروه‌های مختلف حتی سرمایه‌گذاران خارجی این حوزه را جلو ببریم تا در آینده شاهد موفقیت‌هایش باشیم.