ازدواج‌های زودهنگام، و بررسی فرهنگی و قانونی آن

به گزارش کودک پرس ، موضوع کودکان و آسیب هایی که طی چند سال اخیر بصورت موارد کودک آزاری، تجاوز و قتل های هولناک کودکان بعد از تجاوز در جامعه رخ داد؛ اهمیت توجه به مقوله سلامت جسم و روان کودکان را بیشتر کرد و وجدان جمعی را تحت تاثیر قرار داد.

در چنین شرایطی شاید به موضوع ازدواج زودهنگام کودکان حساسیت کمتری نشان داده می شود به عبارتی جامعه ای که به مرتبه ای بالاتر از ارتکاب کودک آزاری بصورت تجاوز و قتل رسیده است شاید موارد کودک آزاری همچون ازدواج زودهنگام و بسیاری نکات ظریف تر رفتاری که بنا بر گفته کارشناسان در طیف وسیع کودک آزاری قرار دارند، کمتر مورد توجه قرار گیرد.

در این خصوص باید یادآور شد که در پی اخبار و گزارش هایی مبنی بر کودک آزاری در کشور یکی از مطالبات مردم و جامعه حقوقی، تصویب لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بود و جای امیدواری است که اخیرا کلیات لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان با هدف تضمین آنان در مقابل مخاطراتی چون کودک آزاری و ارایه راهکارهای پیشگیرانه و بازدارنده، بالاخره به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید هر چند در این لایحه به موضوع ازدواج زودهنگام یا ازدواج کودکان پرداخته نشده است.
ازدواج زودهنگام که در هیاهوی درجات شدیدتر کودک آزاری مورد بی توجهی قرار دارد اما به نوعی مصداق و نمونه بارز کودک آزاری است که می توان گفت وقتی در نقاط مختلف کشور رخ می دهد بطور تلویحی رسمیت بخشیده شده است.

بنا بر گفته معصومه ابتکار معاون امور بانوان رئیس جمهوری هنوز در نقاطی از کشور مشکل ازدواج کودکان وجود دارد اگرچه کم اما حتی یک مورد هم زیاد است.

** پارسال یکهزار و 144 کودک در لرستان ازدواج کردند
مصطفی امانی مدیرکل ثبت احوال استان لرستان در این خصوص می گوید: سال گذشته یکهزار و 126 دختر کمتر از 15 سال (زیر سن قانونی) و 18 پسر کمتر از 15 سال در لرستان ازدواج کرده اند.
استان لرستان در شمار استان های با رقم بالای ازدواج کودکان قرار ندارد اما بنا بر گرفته مسئولان و کارشناسان با توجه به اینکه ازدواج زودهنگان نوعی آسیب و تهدید سلامت جسم و روان کودکان است حتی یک مورد آن هم بالاست و نباید به پدیده ای عادی تبدیل شود.

** سالانه 180 هزار ازدواج زودهنگام در کشور ثبت می شود 
بتول سلیمی منش پژوهشگر و محقق اجتماعی در این باره گفت: طبق آمارهای رسمی سالانه، 180 هزار نفر زیر 18 سال ازدواج می کنند که در واقع 24 درصد از کل ازدواج ها در ایران را شامل می شود.
وی افزود: طی سالهای اخیر طبق آمارهای ثبت شده ازدواج کودکان 10 تا 14 ساله در سال 93 دارای بالاترین نرخ با تعداد 40 هزار و 229 نفر بوده است.
سلیمی اظهار داشت: این آمار درخصوص کودکان زیر 10 سال در سال های 90، 91، 92، 93 و 94 به ترتیب 220، 187، 201، 176 و 179 بوده است و این احتمال وجود دارد که به دلیل عدم ثبت ازدواج در برخی موارد آمار بیشتر از این مقدار باشد.

این پژوهشگر یادآور شد: پراکندگی ازدواج کودکان در شهرهای مختلف کشور بدین نحو بوده که خراسان رضوی در رتبه نخست و آذربایجان شرقی و سیستان و بلوچستان به ترتیب در رتبه های بعدی قرار دارند البته در استان لرستان نیز با پدیده ازدواج کودکان مواجه هستیم اما نسبت به دیگر نقاط کشور آمار کمتری دارد و تا ریشه کن کردن آن راهی طولانی در پیش است.
وی درخصوص علل ازدواج کودکان گفت: ازدواج کودکان از دیرباز در فرهنگ و عرف اجتماعی ایرانیان وجود داشته و در برخی نقاط کشور به دلیل ملاحظات فرهنگی دارای رشد بیشتری بوده است البته قواعد خاص شرعی از قبیل ازدواج موقت، موجب گسترش و قوت اینگونه فرهنگ و سنت غلط شده است.

این پژوهشگر مسائل اجتماعی با بیان اینکه جامعه زمانی سالم و پویا خواهد بود که ازدواج های سالم و به هنگام در آن رخ داده باشد، افزود: کودک اگر در شرایط مساعد قرار گیرد، می تواند موجب بالندگی جامعه شود و والدین موظفند زمینه های لازم را برای رشد مادی و معنوی کودک فراهم کنند.
سلیمی منش اظهار داشت: رخدادهایی همچون ازدواج زودهنگام در کودکان مانعی برای بروز ظرفیت ها و توانمندی های کودکان ایجاد می کنند.

** تعریف کودک در منظر قانون 
کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی در این خصوص گفت: کودک در اصطلاح حقوقی چنین تعریف می شود که فرد از نظر سن و جسم به حدی نرسیده است که برای زندگی اجتماعی آماده باشد؛ در فقه اسلامی نیز ابتدای دوره بلوغ را پایان دوران کودکی نامیده اند.
وی افزود: در واقع منظور از کودک از دیدگاه فقه اسلامی کسی است که به سن بلوغ نرسیده باشد اما کنواسیون حقوق کودک، منظور از کودک را افراد زیر 18 سال بیان می کند مگر اینکه طبق قانون قابل اجرا در مورد کودک، سن بلوغ کمتر تشخیص داده شود بدین ترتیب از نظر کنواسیون حقوق کودک، کسانی را می توان کودک خواند که به سن 18 سالگی نرسیده باشند.

سلیمی منش اظهار داشت: از آمارهای اعلامی برداشت می شود که پدیده ‘کودک همسری’ در جامعه رواج دارد که همین می تواند آسیب هایی به ساختار خانواده و جامعه وارد کند؛ در واقع کودکانی که هنوز طعم بازی های کودکانه خود را نچشیده اند باید بار مسئولیت زندگی خانوادگی و همچنین دغدغه های زناشویی را تجربه کنند.
وی افزود: ازدواج موفق در گرو بلوغ عاطفی، اجتماعی، اقتصادی، فکری و جسمی است تا نهاد خانواده حفظ شود.

** سن ازدواج در قانون 
این کارشناس ارشد حقوق جزا با بیان اینکه قانون در ایران سن قطعی ازدواج را معین نکرده است، گفت: قانون مدنی ماده 1041 سن ازدواج را برای دختران 13 سال و برای پسران 15 سال تعیین کرده و ازدواج کودکان را قبل از سنین مذکور با رعایت مصلحت و اذن ولی جایز دانسته است.
وی افزود: با این اوصاف ازدواج زیر 13 سال تمام شمسی برای پسران و 15 سال تمام شمسی برای دختران امکان پذیر است و باتوجه به اینکه ایران از جمله کشورهای عضو کنواسیون حقوق کودک است و حداقل سن پذیرفته شده برای ازدواج براساس مفاد کنوانسیون حقوق کودک 18 سال است اما شرط حداقل سن در قوانین ایران بر طبق مفاد کنواسیون رعایت نشده است.

سلیمی منش درخصوص علل ازدواج کودکان گفت: فقر اقتصادی خانواده عامل مهمی در ازدواج کودکان است و علاوه بر این در خانواده هایی که یکی از والدین درگیر اعتیاد باشد، ازدواج کودکان دختر محتمل تر است.
وی فقر فرهنگی و نبود مراکز آموزشی را دیگر عوامل شیوع پدیده ازدواج کودکان دانست و افزود: کودکان بدلیل نبود امکانات آموزشی از مقطع ابتدایی به بالا مجبور به ترک تحصیل می شوند و درنهایت نیز زودتر از دیگر همسالان خود که امکان ادامه تحصیل دارند، ازدواج می کنند.
این کارشناس ارشد جرم شناسی یادآور شد: خودکشی، فرار از خانه و افسردگی از عمده مواردی هستند که بواسطه ازدواج متوجه کودک می شوند.

وی افزود: با توجه به اینکه در غالب موارد رشد جسمی را ملاک ازدواج کودکان قرار می دهند، عدم بلوغ فکری و اجتماعی در مواجه با مشکلات به نسبت سایرین آنها را آسیب پذیرتر می کند.

** پیشگیری از ازدواج کودکان 
این پژوهشگر مسائل اجتماعی گفت: برای ️پیشگیری از ازدواج کودکان در دو بعد فرهنگی و قانونی باید اصلاحاتی صورت گیرد و این 2 باید در راستای هم باشند البته باید توجه داشت که اصلاح قانون تنها راهکار حذف پدیده ازدواج کودکان نیست بلکه در کنار آن باید در مناطقی که با فراوانی این پدیده مواجه هستیم فرهنگ سازی صورت گیرد و مردم نسبت به تبعات منفی آن آگاه شوند.

وی افزود: یکی از مواردی که موجب آمار بالای ازدواج کودکان شده تعیین سن متغیر توسط قانونگذار است که باید مراجع قانونی و مراجع تقلید در پی تغییر سن ازدواج باشند که البته در این راستا بعضی از مراجع عظام تقلید از جمله آیت الله مکارم شیرازی عنوان داشته اند با افزایش سن ازدواج موافق هستند.
وی با بیان اینکه ریشه کن کردن فرهنگ و سنت های آسیب زا از جمله ازدواج کودکان از دیگر راهکارهای پیشگیری از ازدواج کودکان است، گفت: با برنامه های کلان در مناطق دارای بیشترین آمار ازدواج کودکان می توان سن ازدواج را برای کودکان به حد استاندارد رساند.

این کارشناس حقوقی با تاکید بر اینکه فرهنگ ها باید بگونه ای اصلاح شوند که حساسیت زایی نسبت به سن دختران در ازدواج کاسته شود، افزود: فرهنگ سازی در کنار تغییر قانون باید مورد توجه قرار گیرد و صرف تغییر قانون نمی تواند در پیشگیری از ازدواج کودکان کارساز باشد.

** تحلیل جامعه شناسی موضوع ازدواج کودکان 
مجتبی ترکارانی رییس انجمن جامعه شناسی لرستان نیز در این خصوص گفت: وضعیت ازدواج دختران در سنین کم بیشتر در استان لرستان در حد میانه بین استان های کشور قرار دارد که از جمله تبعات این ازدواج ها کاهش دوام ازدواج ها و افزایش طلاق است.
وی افزود: فقر و مشکلات اقتصادی باعث تثبیت احساس نا امیدی نسبت به آینده در خانواده ها می شود و این نوع خانواده ها ترجیح می دهند دختران در سنین کم ازدواج کنند تا بخشی از مشکلات اقتصادی خانواده کم شود.

به گفته این جامعه شناس، براساس نوعی تفکر سنتی زمانی که دختران به توانایی فیزیکی و جسمی می رسند همان رشد فیزیکی را برای ازدواج کافی می دانند.
وی افزود: گاهی دختران کم سن و سالی که در خانواده های دچار فقر، اعتیاد، خشونت و سایر مشکلات خانوادگی زندگی می کنند، خود تمایل به ازدواج دارند تا از این خشونت ها و مشکلات رها شوند.
ترکارانی یادآور شد: در برخی مناطق همچون لرستان این تفکر وجود دارد که ازدواج با دختر کم سن و سال بهتر است زیرا خودشان در همان سنین پایین می توانند به گونه ای که می خواهند او را تربیت کنند تا مطابق با میل و خواسته آنها رفتار و زندگی کند.

رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان گفت: یکی از راهکارهایی که می تواند به کاهش ازدواج دختران در سنین پایین منتهی شود دقیق کردن قوانین و توجه به بلوغ اجتماعی در تعیین سن قانونی ازدواج است.
در هر جا به نظر می رسد در بین انواع آسیب هایی که این روزها دست از سر کودکان بر نمی دارند، ازدواج زودهنگام نیز یکی از آسیب های جدی است که ضرورت توجه به آن احساس می شود بخصوص در شرایط نابسامان اقتصادی جامعه که به نوعی همه افراد را درگیر می کند.

ورود زودهنگام کودکان به عرصه مسئولیت های سنگین نظیر مسئولیت های خانواده در واقع سرعت بخشیدن به قربانی شدن کودکان و نمادی از آزار قانونی آنهاست.