یک میلیون کودک ایرانی در معرض خطر تنبلی چشم

به گزارش کودک پرس، در دنیا بیش از ۱۲۰ میلیون نفر مبتلا به تنبلی چشم وجود دارد. در کشور ما نیز بیش از یک میلیون نفر مبتلا به تنبلی چشم هستند. همچنین اگرچه معمولاً یک چشم درگیر است، ولی در برخی حالات، ممکن است هر دو چشم به صورت همزمان تنبل باشند.

خطر آمبلیوپی (تنبلی چشم) یکی از انواع اختلالات بینایی است که بر اثر آن در یک چشم به ظاهر سالم، کاهش دید مرکزی بوجود می‌آید. در این حالت، گرچه ساختمان ظاهری چشم سالم است، اما دید چشم حتی با استفاده از عینک هم کامل نمی‌شود.

وقتی تکامل بینایی در یکی از چشم‌ها طبیعی و در چشم دیگر غیرطبیعی باشد، چشمی که بینایی آن تکامل پیدا نکرده، مبتلا به ضعف بینایی شده و به تدریج تنبل می‌شود. تنبلی چشم در ۲ تا ۳ درصد از کودکان دیده می‌شود و بهترین زمان برای اصلاح این حالت دوران نوزادی یا اوایل کودکی است.

تنبلی چشم در اثر اختلال در عملکرد طبیعی چشم‌ها و تکامل پیدا نکردن بینایی اتفاق می‌افتد. البته در بسیاری از موارد هم ممکن است علل مرتبط با تنبلی چشم ارثی باشند.

استرابیسم (لوچی): تنبلی چشم اغلب به دنبال استرابیسم روی می‌دهد. در استرابیسم یا انحراف چشم ها، کودک برای فرار از دوبینی، از چشمی که بینایی بهتر دارد، استفاده می‌کند و در نتیجه چشم منحرف، تکامل پیدا نمی‌کند و تنبل می‌شود.

عیوب انکساری: عیوب انکساری انواعی از اختلال‌های بینایی هستند که با تجویز عینک قابل اصلاح هستند. تنبلی چشم زمانی اتفاق می‌افتد که عیب انکساری شامل دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم در یک چشم (در زمانی که چشم دیگر سالم است) و یا در دو چشم (در حالی که اختلاف قابل توجهی بین شماره دید دو چشم وجود دارد) پدید می‌آید. در این حالت چشم ضعیف‌تر تنبل می‌شود. وجود عیب انکساری شدید در دو چشم نیز می‌تواند منجر به تنبلی هر دو چشم شود. تشخیص این نوع آمبلیوپی معمولاً مشکل است، زیرا در این حالت ظاهر چشم‌ها طبیعی بوده و به نظر می‌رسد که دید کودک اشکالی نداشته باشد.

عوامل مسدود کننده مسیر بینایی: عوامل مسدود کننده مسیر بینایی به مواردی مانند افتادگی پلک، آب مروارید و کدورت قرنیه گفته می‌شود. این مشکلات معمولاٌ شدیدترین حالت آمبلیوپی را ایجاد می‌کنند.

تشخیص تنبلی چشم کار آسانی نیست، زیرا تا زمانی که کودک مشکل واضحی نداشته باشد و یا دچار انحراف واضح چشمی نشود، والدین متوجه مشکل بینایی فرزندشان نمی‌شوند. چشم پزشک نیز تنبلی چشم را بر اساس اختلاف قدرت بینایی بین دو چشم یا ضعف بینایی هر دو چشم تشخیص می‌دهد. اندازه‌گیری قدرت بینایی در کودکان کم سن، کار مشکلی است و چشم پزشک باید به وسیله روش‌های خاص از جمله بررسی چگونگی تمرکز و تعقیب کردن اشیاء توسط یک چشم در حالی که چشم دیگر پوشانده شده، قدرت بینایی کودک را تخمین بزند. باید به این موضوع مهم هم توجه داشت که ضعف بینایی در یک چشم همیشه به معنای تنبلی چشم نیست، زیرا گاهی ممکن است این مشکل با تجویز عینک اصلاح شود. برخی مواقع نیز سایر بیماری‌های چشمی مانند آب مروارید، عفونت‌ها، تومور‌ها و یا سایر اختلال‌های داخل چشم موجب کاهش بینایی می‌شوند که با درمان آن‌ها، دید کودک نیز اصلاح می‌شود.

برای اصلاح تنبلی چشم، کودک باید بیاموزد که از چشم ضعیف‌تر خود استفاده کند. این کار با قرار دادن پوشش بر روی چشم قوی‌تر به مدت چند هفته و یا چند ماه قابل انجام است. این شیوه موثرترین روش برای درمان تنبلی چشم است.

 حتی وقتی که تنبلی اصلاح شد ممکن است به منظور جلوگیری از برگشت آن، استفاده از پوشش برروی چشم سالم برای مدت‌ها ضروری باشد.

در موارد خاصی بر اساس تشخیص پزشک، به جای بستن چشم، می‌توان از قطره‌های چشمی یا عدسی‌های مخصوص که موجب تار کردن بینایی چشم سالم‌تر می‌شوند، استفاده کرد.

روش دیگر درمان تنبلی چشم، تحریک و فعال سازی چشم مبتلا با روش‌های مختلف است که روش «فعال درمان» نامگذاری شده است. این روش فقط در مطب و کلینیک ارتوپتیک قابل انجام است و نیاز به مراجعات متعدد دارد.

موضوع مهم دیگر اینکه قبل از درمان تنبلی چشم، درمان مشکلات چشمی زمینه‌ای مانند اصلاح عیوب انکساری توسط عینک و درمان آب مروارید با عمل جراحی الزامی است.

نکته مهم: همه والدین باید بدانند درمان تنبلی چشم به علت انسداد مسیر بینایی (مانند وجود آب مروارید) فقط در صورتی موفقیت آمیز است که تشخیص و درمان علت زمینه‌ای در دو تا سه ماه اول زندگی صورت گیرد.

بنابراین عوامل مؤثر در موفقیت درمان تنبلی چشم عبارتند از:

شدت تنبلی چشم

سن کودک در زمان شروع درمان

علت بوجود آورنده آن

 اگر تنبلی چشم اصلاح نشود مشکلات زیادی رخ می‌دهد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

ایجاد نقص بینایی شدید و دایمی در چشم تنبل

از بین رفتن دید سه بعدی

محرومیت از نعمت بینایی برای تمام عمر در صورت ابتلای چشم سالم به بیماری یا آسیب جدی

بنابراین ارزیابی بینایی تمامی کودکان تا قبل از سن ۳ سالگی توسط پزشک ضروری است. بسیاری از پزشکان، معاینه‌های چشم پزشکی را به عنوان بخشی از معاینه‌های معمول کودکان انجام می‌دهند و در صورت نیاز، کودک را به چشم پزشک معرفی می‌کنند. در صورت وجود سابقه خانوادگی ابتلا به استرابیسم یا لوچی، آب مروارید در دوران کودکی یا بیماری‌های جدی چشمی، بر معاینه چشم‌ها در دوران نوزادی تأکید بیشتری می‌شود. خوشبختانه روش‌های نوین، ارزیابی بینایی را در نوزادان و کودکان کم سن مقدور ساخته است. در صورت تشخیص و درمان به موقع تنبلی چشم، بینایی در اکثر کودکان بهبود می‌یابد. احتمال موفقیت در درمان تنبلی چشم، در ۹ سال اول زندگی بیشتر است. معمولاً بعد از گذشت این دوره زمانی، احتمال بهبود تنبلی بسیار کم می‌شود.

اصولاً کودکان تمایل به بستن چشم ندارند و از این کار امتناع می‌کنند، ولی شما به عنوان والدین باید کودک خود را متقاعد به انجام کاری بکنید که به نفع وی است. پیگیری و دقت شما در اجرای دستورهای پزشک، از عوامل مهم در موفقیت درمان محسوب می‌شود.

نکاتی برای مصون ماندن کودکان از ابتلا به آمبلیوپی

قبل از دبستان سه بار کودک خود را نزد متخصص ببرید:

 در سه تا چهار ماهگی

 ۲ تا سه سالگی

 پنج تا شش سالگی

به محض مشاهده انحراف (لوچی) در چشم کودک او را نزد متخصص ببرید.

در صورت نظر چشم پزشک چشم کودکتان را ببندید و طبق دستور او عمل کنید. (چشم کودک را کمتر یا بیشتر ازمدت زمان تعیین شده نبندید.)

اگر عینک توسط متخصص برای کودکتان تجویز شده بود، وی را به استفاده دائمی از آن تشویق و طبق دستور متخصص عمل نمایید.

در صورت تشخیص تنبلی چشم حتما تا پایان ده سالگی پیگیر وضعیت بینایی و تغییرات عیوب انکساری کودک باشید.

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان