والدین چگونه می‌توانند متوجه مشکلات بینایی کودک شوند؟

دکتر کاوه ابری اقدم، چشم پزشک و فلوشیپ نوروافتالمولوژی و چشم پزشکی اطفال و استرابیسم، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره علل ضعف بینایی و مشکلات چشمی کودکان می‌گوید: مشکلات بینایی کودکان می‌تواند به دلایل و عوامل مختلفی ایجاد شوند مانند:

-عوامل ژنتیکی: مشکلات وراثتی مانند بعضی بیماری‌های چشمی که از خانواده به ارث می‌رسند، یعنی از والدین به فرزندان منتقل می‌شوند.

-عیوب انکساری تصحیح نشده: این مشکلات بینایی رایج باعث دید نامناسب می‌شوند؛ انواع خطاهای انکساری مانند نزدیک بینی (myopia)، دوربینی (hyperopia) و آستیگماتیسم.

– کاتاراکت یا آب مروارید: آب مروارید، کدورت عدسی طبیعی چشم است که پشت عنبیه و مردمک قرار دارد.

– رتینوپاتی ناشی از تولد زودرس: این مشکل اختلال چشمی با پتانسیل کوری در نوزادان نارس است.

– ناهنجاری‌های چشمی مادرزادی: این گونه اختلالات چشمی هم در بدو تولد باعث مشکلاتی در بینایی کودکان می‌شود.

– بیماری‌های ناشی از اسکار قرنیه: زخم‌های قرنیه (لایه بیرونی چشم) هم می‌تواند بینایی کودکان را مختل کند.

– نارسایی دید ناشی از اختلالات مغزی: نوعی ضعف بینایی است که به دلیل نا توانایی مغز در پردازش اطلاعات بصری از چشم‌ها ایجاد می‌شود.

پیشگیری

به گفته این چشم پزشک، پیشگیری و مدیریت این شرایط امکان‌پذیر است. تخمین زده شده است که در ۴۰ درصد کودکان نابینایی قابل پیشگیری است. چکاپ‌های منظم چشم برای تشخیص زودهنگام و درمان این شرایط بسیار ضروری است. علاوه بر این، تغییرات سبک زندگی مانند کاهش زمان استفاده از تلویزیون و موبایل هم می‌تواند در جلوگیری از چنین شرایطی مانند خشکی چشم و نزدیک بینی کمک کند.

نقش وراثت

سهم وراثت، تغذیه یا عوامل محیطی در بروز مشکلات مربوط به بینایی کودکان به چه صورتی است. دکتر ابری اقدم در پاسخ به این سؤال می‌گوید: بیماری‌ها و مشکلات بینایی در کودکان ممکن است تحت تأثیر ژنتیک، تغذیه و عوامل محیطی باشند. به این صورت که بسیاری از بیماری‌های چشمی مهم در کودکان حداقل یک بخش ژنتیکی دارند. برای مثال دلایل رایج ارجاع کودک به یک دکتر چشم پزشک اطفال مانند عیوب انکساری آغاز شده در سن کودکی و استرابیسم (انحراف چشم) دارای جزء ژنتیکی هستند. همچنین بعضی بیماری‌های شبکیه با کاهش دید شدید ناشی از جهش‌های ژنی هستند.

سهم تغذیه

به گفته این چشم پزشک، بسیاری از مواد مغذی از عملکرد چشم‌ها پشتیبانی و در برابر نور مضر محافظت می‌کنند. برای مثال، ویتامین A برای حفظ فتورسپتورهای چشم (سلول‌های حساس به نور) ضروری است. به گونه‌ای که بر اثر فقدان این ویتامین، ممکن است شب کوری و خشکی شدید چشم‌ها ایجاد شود. لوتئین و گزانتین هم که در سبزیجاتی مانند اسفناج و کلم یافت می‌شوند برای سلامت چشم بسیار مهم هستند.

عوامل محیطی

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران در باره عوامل محیطی بر بروز مشکلات مربوط به بینایی عقیده دارد عوامل محیطی مانند آلاینده‌ها، گازها و مواد شیمیایی سمی، باکتری‌ها، سیگار، داروهای مختلف، تغییرات رطوبت و دما، تابش‌های فرابنفش، مواد آرایشی هم می‌توانند بر قسمت‌های مختلف چشم مانند قرنیه و ملتحمه تأثیر بگذارند و منجر به بسیاری از بیماری‌های چشمی مانند کاتاراکت، کنژونکتیویت، گلوکوم و خشکی چشم شوند.

سن چک اپ چشم کودکان

معمولاً والدین از چه سنی باید برای چک اپ چشم کودکان خود اقدام کنند و به غیر از ضعف بینایی چه مشکلات دیگری می‌تواند برای کودکان به وجود بیاید؟

دکتر ابری اقدم در پاسخ به این سؤال می‌گوید: چکاپ‌های چشم باید از دوران کودکی آغاز شوند و در دوره‌های مختلف حتماً به طور منظم تکرار شوند.

نوزادی: یک چشم پزشک، متخصص اطفال یا یک متخصص سلامت باید چشم نوزاد را از نظر نشانه‌های اولیه سلامت چشم خصوصاً از لحاظ افتادگی پلک و آب مروارید مادرزادی بررسی کند.

۶ تا ۱۲ ماهگی: بررسی دوم باید در سال اول زندگی کودک یعنی شش تا دوازده ماهگی انجام شود.

۱۲ تا ۳۶ ماهگی: بین ۱۲ تا ۳۶ ماه نیز تکامل طبیعی چشم کودک باید بررسی می‌شود.

۳ تا ۵ سالگی: بین ۳ تا ۵ سال هم چشم کودک باید از نظر میزان بینایی و انحراف چشم باید بررسی شود.

بیماری‌های مربوط به چشم کودکان

به گفته این چشم پزشک اطفال به غیر از ضعف بینایی، ممکن است کودکان با انواع مختلفی از مشکلات چشمی مواجه شوند. بعضی از متداول‌ترین آن‌ها عبارتند از:

-خطاهای انکساری: این مشکلات بینایی رایج باعث می‌شوند کودک دید تار و مبهم داشته باشد چون شکل چشم جلوی تمرکز نور روی شبکیه را می‌گیرد.

چشمک زدن مکرر، سردرد یا خستگی چشم پس از فعالیت‌های چشمی، نگه داشتن کتاب‌ها یا صفحات دیجیتال در فاصله بسیار نزدیک به صورت و نشستن در فاصله بسیار نزدیک به صفحه کامپیوتر یا تلویزیون نشانه‌هایی هستند که باید به آن‌ها توجه کرد. چشم‌پزشک باید بینایی کودک را بررسی کند تا این مشکل را تشخیص دهد و در صورت نیاز عینک تصحیحی تجویز کند.

-آمبلیوپی یا تنبلی چشم: تنبلی چشم هنگامی رخ می‌دهد که یک چشم ضعیف‌تر از دیگری شود و دقت بینایی یا عملکرد طبیعی را به دست نمی‌آورد.

دشواری در خواندن، انجام تکالیف ریاضی، ورزش، دشواری در توجه و تمرکز، بستن یک چشم به طور مکرر، مالیدن چشم به طور مکرر، کج کردن سر و چشمک زدن نشانه‌هایی هستند که باید به آن‌ها توجه کرد. بستن چشم سالم یا ریختن قطره چشمی خاص در چشم نیز با دید بهتر از جمله درمان‌های رایج هستند.

– اختلال عملکرد دوچشمی ناشی از عدم همکاری و تناسب دو چشم: اضطراب، سرگیجه، دوبینی، خستگی، سردرد، حساسیت به نور، حالت تهوع یا سرگیجه و استرس نشانه‌هایی هستند که باید به آن‌ها توجه کرد.

-. نارسایی تقارب: نارسایی تقارب نوعی وضعیت بینایی دوچشمی است که بر هماهنگی عضلات چشم و دید نزدیک تأثیر می‌گذارد. در این حالت، چشم‌ها قادر به تمرکز بر یکشی نزدیک نیستند. دشواری در توجه و تمرکز، دید تار، دوبینی، خستگی هنگام مطالعه، سردرد، اجتناب از انجام تکالیف، حالت تهوع یا سرگیجه، عقب ماندگی درسی، شکایت از حرکت یا پرش کلمات روی صفحه نشانه‌هایی هستند که والدین باید به آن‌ها توجه داشته باشند.

– نیستاگموس یا لرزش چشم‌ها که وضعیتی مادرزادی یا اکتسابی است که به صورت حرکات چشم سریع و ناخودآگاه دیده می‌شود. در این حالت، چشم به طور مکرر و سریع از یک طرف به طرف دیگر، بالا و پایین، یا چرخشی حرکت می‌کنند.

-خشکی چشم: این وضعیت ممکن است به دلایل مختلفی از جمله شرایط محیطی، داروهای خاص و شرایط سلامت خود فرد ایجاد شود. علائم آن هم شامل قرمزی، خارش، احساس سنگینی، اشک ریزش بیش از حد و تاری دید هستند. قطره‌های اشک مصنوعی می‌توانند به درمان این شرایط کمک کنند.

نشانه‌هایی که والدین باید به آن‌ها توجه داشته باشند

والدین از چه زمان بایدمراقب و متوجه بینایی فرزند خود باشند و برای این کار باید به چه مواردی توجه داشته باشند؟ این چشم پزشک در پاسخ به این سؤال می‌گوید: والدین باید از زمان تولد شروع به مشاهده و توجه به بینایی فرزند خود کنند. این نشانه‌ها ممکن است حاکی از مشکلات چشمی باشند: چشمک زدن یا مالیدن چشم: چشمک زدن و مالیدن چشم‌ها به صورت مکرر ممکن است ناشی از یک خطای انکساری، مانند نزدیک بینی باشد.

انحراف گه گاه یا دائمی چشم‌ها: اگر چشم‌های کودک هم‌راستا یا هم‌حرکت نباشند، ممکن است استرابیسم وجود داشته باشد.

برق زدن چشم‌ها خصوصاً در تاریکی: در صورت وجود این مساله حتماً باید تومورهای چشمی مانند رتینوبلاستوم مورد بررسی قرار گیرند. مشکلات دیگر هم عدم توانایی در دیدن تخته کلاس، سردردهای مکرر و دوبینی هستند.

ضرورت چکاپ‌های منظم چشم

به گفته این چشم پزشک مهم است به یاد داشته داشت که کودکان کم سن و سال معمولاً مشکلات بینایی خود را بیان نمی‌کنند، به خصوص اگر مشکل فقط در یک چشم باشد چون چشم دیگر آن را جبران می‌کند. بنابراین چکاپ‌های منظم چشم برای تشخیص زودهنگام و درمان این شرایط حیاتی است.

تجویز عینک

معمولاً والدین نگران عینک زدن فرزندشان هستند. دکتر ابری اقدم در مورد نگرانی والدین از تغییر حالت چشم کودکان با زدن عینک می‌گوید: وقتی چشم پزشک برای کودک عینک تجویز می‌کند، نگرانی والدین در مورد تغییر وضعیت چشم کودک طبیعی است. با این حال، مهم است درک کنیم که تجویز عینک معمولاً گامی لازم برای اصلاح مشکلات بینایی و جلوگیری از عوارض بیشتر است.

نگرانی‌ها در مورد تغییر وضعیت چشم کودک نیز تا حدودی موجه است. عینک برای اصلاح خطای انکساری و کمک به کودک برای دید واضح تجویز می‌شود. بدون عینک، ممکن است به چشم‌های کودک برای تمرکز بیشتر فشار بیاید و علائمی مانند سردرد و خستگی چشم ایجاد شود.

نگرانی والدین از عینکی شدن کودکان

این چشم پزشک می‌گوید: امکان حل مشکل بینایی کودکان در آینده بیشتر به ماهیت مشکل در جریان ادامه رشد و تکامل چشم‌ها بستگی دارد. به عنوان مثال در شرایطی مانند نزدیک بینی معمولاً با افزایش سن تمایل به پیشرفت وجود دارد؛ به این معنی که کودک ممکن است همچنان به عینک نیاز داشته باشد.

در مورد نیاز به چند دکتر برای مشاوره نیز به طور کلی توصیه می‌شود که والدین با یک معاینه جامع چشم توسط یک چشم‌پزشک اطفال شروع کنند. اگر پزشک اول عینک تجویز کرد اما والدین مطمئن نیستند یا نگرانی دارند، ممکن است بهتر باشد مشورت با چشم پزشک دوم را هم در نظر بگیرند

پدر و مادرها باید توجه داشته باشند تأخیر در استفاده از عینک در مواقع نیاز قطعی، ممکن است به افزایش مشکلات بینایی منجر شود. بنابراین توصیه می‌شود در غیاب دلیل قانع کننده برای عدم پیروی از دستور پزشک برای زدن عینک فرزندشان، والدین تجویز پزشک را بپذیرند. این کار بهتر از آن است که کودک ماه‌ها با تاری دید سر کند تا والدین به یقین برسند که نیاز به عینک با تغییر شماره عینک مورد نیاز است.

به گفته دکتر ابری اقدم باید توجه داشت چکاپ‌های منظم چشم برای تشخیص زودهنگام و درمان بیماری‌های چشمی کودکان ضروری است.