نگاه قانون به کار کودک

به گزارش کودک پرس ، در حمایت از کودکانی که در سنین نامتعارف به هر دلیلی مجبور به کارکردن هستند، گفته شده نباید کار سختی به آنها واگذار شود. با این حال، کار بسیاری از کودکان به بهانه‌های مختلف، برخلاف قوانین کشور و همچنین جهان محسوب می‌شود؛ چراکه کودکان هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روحی آسیب‌پذیرتر و شکننده‌تر هستند و همچنین در طول تاریخ مورد سوءاستفاده افراد حتی خانواده‌هایشان قرار گرفته‌اند. کودکان از آسیب‌پذیرترین گروه‌های اجتماعی محسوب می‌شوند و به عنوان یکی از مبانی حقوق بشر بسیار دارای اهمیت هستند.

مطابق با قوانین جمهوری اسلامی ایران، به فردی کودک گفته می‌شود که به سن بلوغ نرسیده باشد. با توجه به قانون مدنی و ماده 1201 و تبصره یک، سن بلوغ برای پسران 15 سال تمام قمری عنوان شده است. برای دختران نیز سن بلوغ را 9 سال تمام قمری بیان کرده‌اند. با توجه به این قانون و تبصره، پسر با 15 سال تمام قمری و دختر نیز با 9 سال تمام قمری، فردی بالغ به حساب آمده و دیگر کودک محسوب نمی‌شود.

باید بیان کرد که مبحث پنجم از فصل سوم مربوط به قانون کار جمهوری اسلامی، مرتبط با کار کودکان است. ماده 79 این قانون بیان می‌کند که به کار گرفتن افراد کمتر از 15 سال تمام و همچنین به کار گماشتن نوجوانان که 15 تا 18 سال دارند، در شغل‌های سخت و شغل‌هایی که زیان‌آور است، ممنوع است. مطابق با این قانون، اگر کارفرمایی، کودکی را که کمتر از 15 سال دارد به کار بگیرد، متخلف شناخته می‌شود؛ چراکه مطابق با این قانون، هر دختر یا پسر زیر 15 سال کودک به حساب می‌آید.

مجازات او نیز برای بار اول چنین تخلفی، مجازات نقدی بوده و برای بار دوم علاوه بر مجازات نقدی، محکوم به حبس نیز خواهد شد. برای بار سوم، علاوه بر مجازات نقدی و حبس، پروانه کار شخص متخلف باطل می‌شود. همچنین کارخانه یا کارگاه او نیز پلمب می‌شود. در ماده 84 قانون کار نیز بیان شده است که در مشاغل و کارهایی که برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوانان خطرناک است، حداقل سن کار را 18 سال تمام قمری پیش‌بینی کرده‌اند.

البته باید ذکر کرد تشخیص موارد ذکرشده بر عهده وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی خواهد بود. لازم به ذکر است سازمان بین ‌المللی کار تاکنون مصوبات زیادی در این زمینه داشته اما به طور کلی معیار اصلی او برای تشخیص کودک از نوجوان و بزرگسال را حداقل سن اعلام کرده است. طبق آخرین مصوبات نیز، اشخاص زیر 18 سال کودک محسوب می‌شوند.

 

کار کودک چیست؟

به هر نوع فعالیتی که موجب آسیب و زیان‌رسیدن به جسم، روح و شخصیت اجتماعی کودک شود، کار کودک می‌گویند. همچنین این نوع کار، موجب بازداشتن کودک از تحصیل شده یا به هر طریقی نیز موجب مزاحمت در تحصیل و درس‌خواندن او خواهد شد. در صحبت با کودکان کار برای جویاشدن از علت کارکردن آنها، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که موجب قرارگرفتن کودکان در این مسیر سخت شده است؛ فقر، اعتیاد، طلاق، تک‌والد بودن، بی‌کار بودن پدر، سطح فرهنگ پایین، آگاهی کم خانواده‌ها.

از سرمایه‌های انسانی کشور، کودکان هستند. توجه به رشد و شکوفاشدن آنها می‌تواند موجب پیشرفت کشور شود. به همین منظور وادارکردن کودکان به انجام کارهای سخت که در توان آنها نیست، علاوه بر آسیب جسمی و روحی موجب تخریب شخصیت اجتماعی آنها نیز می‌شود. مهم‌ترین تخریب آن نیز بازداشتن کودکان از تحصیل و یادگیری مهارت و همچنین موجب جلوگیری از افزایش آگاهی آنها می‌شود.

 

تمامی این موارد نیز خود آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی برای جامعه و کشور به دنبال خواهد داشت؛ چراکه در جامعه‌هایی که تعداد بالایی کودک کار دارند، بسیاری از این کودکان از سنین پایین به دنبال بزهکاری رفته، در نتیجه تشکیل باندهای بزهکاری در جامعه افزایش می‌یابد. در مقابل نیز در میان این کودکان، بزه‌دیدگانی دیده می‌شوند که دچار اعتیاد، فروش به کشورهای خارجی و حتی سوءاستفاده‌های جنسی و… شده‌اند.

 

شرایط زندگی کودکان کار

برای درک بهتر آسیب‌ها و زیان‌هایی که به کودکان کار چه از لحاظ جسمی و چه از لحاظ روحی وارد می‌شود، نیاز است به شرایط زندگی آنها نگاهی انداخت. در ذیل به بررسی برخی از این شرایط خواهیم پرداخت:حقوق بسیار کم و برخلاف انصاف: بارزترین ویژگی و شرایط مربوط به زندگی کودکان، حقوق بسیار کمی است که غیرمنصفانه به آنها پرداخت می‌شود. در واقع میزان این حقوق آن‌قدر کم است که کفاف زندگی آنها را نمی‌دهد. این خود باعث می‌شود آن کودک سرخورده شده و انگیزه خود را برای آینده از دست بدهد. از دست دادن امید برای زندگی، باعث می‌شود آن کودک به سمت کارهایی غیرقانونی مانند مشارکت در جرائم مختلف، دزدی و… برود.

واریزشدن حقوق کودکان به والدین: حقوق کودکان کار به طور مستقیم به خود کودک پرداخته نشده و به والدین آنها داده می‌شود؛ چراکه اکثر کودکان کار حساب بانکی جدا نداشته و همین موضوع سبب سوءاستفاده والدین آنها از حقوق فرزند خود می‌شود.عدم بیمه و شرایط سنگین کار: اکثر کودکان کاری که در اماکن مختلف مانند کارگاه مشغول به کار هستند، هنوز آن مکان‌ها به صورت قانونی به ثبت نرسیده‌اند. در اکثر این مکان‌ها نیز امکانات و شرایط کار برخلاف قانون و غیربهداشتی است. همین دلایل باعث شده که کارفرمایان، کودکان را بیمه نکرده و شرایط سختی را به آنها تحمیل کنند.

 

کودکان مشغول کار؛‌ کودکان کار از دید قانون

با توجه به گزارش‌های انجام‌شده و خبری، بیشتر کودکان کار در کشورمان، تابعیت ایرانی نداشته و اکثر آنها تابعیت کشور دیگر را دارند. در واقع علل مختلفی مانند جنگ، وضعیت بد اقتصادی و… باعث شده تا از کشور خود خارج شده و به کشورهای دیگر ازجمله ایران بیایند. دیگر کودکان کاری که تابعیت ایرانی دارند، به دلایل مختلف مانند مشکلات خانوادگی، وضعیت اقتصادی، مشکلات جامعه و… در خیابان‌ها یا اماکن دیگر مانند کارگاه‌ها مشغول به کار هستند.

بنا بر آنچه گفته شد، شرایط موجود در زندگی کودکان کار، باعث شده است که آنها از لحاظ جسمی و روحی آسیب‌پذیر باشند. همچنین از آنجایی که کودکان کار، سرمایه‌های انسانی و آینده یک کشور محسوب شده که در رشد و پیشرفت یک کشور تأثیرگذارند، بنابراین به کار گماشتن کودکان باعث آسیب‌های جبران‌ناپذیری هم برای خود کودک و هم برای جامعه خواهد شد. به همین دلایل، قانون‌گذاران داخلی و خارجی در جهت حمایت‌کردن از حقوق کودکان، قوانینی را وضع کرده‌اند که از تضییع‌شدن حقوق آنها جلوگیری شود.

 

در ذیل به بررسی این قوانین خواهیم پرداخت:

مطابق با ماده 79 قانون کار، هیچ کارفرما یا هیچ نهاد و کارگاهی نباید کودکان زیر 15 سال را وادار به کارکردن کند. همچنین مطابق با ماده 81 قانون کار، افرادی که 15 تا 18 سال دارند، نوجوان به حساب می‌آیند. اگر آنها برای کاری گماشته شوند، بایستی شرایط و ضوابطی را رعایت کرد.