در مقابل بدرفتاری‌های نوجوانتان این کارها را انجام ندهید

***ریشه بدرفتاری نوجوانتان را در سبک فرزندپروی خود جستجو کنید

نصیره مقدم‌فر با بررسی سبک فرزندپروری از گذشته تا به امروز می‌گوید: «درگذشته، والدین دغدغه خاصی برای سبک فرزندپروری فرزندانشان نداشتند. والدین به دلیل تعداد زیاد فرزندان و مشکلات مالی، فرصت کافی برای تربیت بچه‌ها را نداشتند. درواقع، بچه‌ها خودشان با یکدیگر سرگرم می‌شدند و والدین نقش آن‌چنانی در تربیت فرزندانشان نداشتند. بااین‌وجود، بچه‌ها از توانمندی و استقلال خوبی برخوردار بودند.»

او ادامه می‌دهد: «اگرچه بچه‌های دهه پنجاه و شصت از توانمندی خوبی برخوردار بودند اما سبک فرزندپروری مستبدانه والدین باعث می‌شد تا بچه‌ها ازلحاظ عاطفی مشکلات زیادی داشته باشند و در بزرگسالی درگیر طرحواره ایثار و اطاعت شوند.»

مقدم فر می‌گوید: «درگذشته این باور در بچه‌ها ایجادشده بود که آن‌ها مسئول خوشحالی و ناراحتی والدینشان هستند و در صورت اطاعت از والدینشان، آن‌ها خوشحال می‌شوند و اگر از آن‌ها پیروی نکنند باعث نارضایتی والدینشان می‌شوند.»

این روانشناس با اشاره به رویکردهای فرزندپروری امروزه می‌گوید: «با ظهور روانشناسی و کتاب‌های متعدد، دستورالعمل و شیوه‌های فرزندپروری تغییر یافت و امروزه ارائه روش‌های فرزندپروری متعدد از سوی روانشناسان، والدین را دچار سردرگمی کرده است. امروزه سبک فرزندپروری اغلب والدین، مستبدانه یا سهل گیر است اما بر اساس نظر آدلر، بهترین سبک فرزندپروری، سبک دموکرات است.»

این روانشناس با اشاره به سه مؤلفه مهم در سبک فرزند پروری دموکرات می‌گوید: «آزادی بیان در نیازها، گذاشتن محدودیت و قانون در کنار آزادی و مسئولیت‌پذیری سه مؤلفه مهم در این رویکرد فرزندپروری است.»

این روانشناس سبک فرزندپروری را در شیوه رفتار فرزندان با والدین تأثیرگذار می‌داند و تأکید می‌کند: «سبک فرزندپروری مستبدانه، سهل گیرانه و حمایت گرایانه شیوه‌های تربیتی هستند که در رفتار نامناسب فرزندان با والدین تأثیر داشته و می‌تواند در آینده، کودکان را دچار مشکلاتی عاطفی بسیاری نماید.»

***با نوجوانتان مثل کودک رفتار نکنید

مقدم فر فارغ از سبک فرزندپروری، نوع نگاه والدین به نوجوان را عامل دیگر بدرفتاری نوجوان می‌داند و می‌گوید: «بسیاری از والدین متوجه گذر زمان نمی‌شوند و اغلب با نوجوانشان مثل کودک نوپا رفتار می‌کنند. به همین دلیل، والدین با ورود فرزندشان به سن نوجوانی و بلوغ دچار مشکلاتی می‌شوند که این مشکلات در خانواده‌هایی که سبک فرزندپروری سختگیرانه، کنترل‌گر و مستبدانه را در پیش می‌گیرند، بیشتر دیده می‌شود.»

او ادامه می‌دهد: «نوجوانی سن رشد استقلال و فردیت است لذا نوجوان در این سن تمایل دارد تا خودش برای زندگی‌اش تصمیم بگیرد و ازآنجایی‌که والدین به چشم کودک به او نگاه می‌کنند، والد و نوجوان با یکدیگر دچار مشکل می‌شوند.»

***بدرفتاری نوجوانان می‌تواند بازخورد رفتار خود والدین با آن‌ها باشد

به گفته مقدم فر، برخی رفتارها و اشتباهات رایج از سوی والدین در شکل‌گیری رفتارهای نامناسب نوجوانان نقش دارد. او می‌گوید: «برخی نبایدهای رفتاری وجود دارد که والدین باید درصدد حذف آن‌ها باشند؛ مثلاً وقتی والدین خودشان را آن‌گونه که هستند نمی‌پذیرند و احساس بی‌کفایتی می‌کنند، از فرزندشان انتظار بدون عیب و نقص بودن دارند. در این صورت به اشتباهات رفتاری فرزندشان حمله می‌کنند و شروع به تذکر دادن به آن‌ها می‌کنند.»

این روانشناس با اشاره به دیگر نبایدهای رفتاری می‌گوید: «نصیحت کردن، سرزنش، غر زدن و برچسب زدن چه مثبت و چه منفی باعث ایجاد احساس گناه و آسیب به عزت‌نفس نوجوان خواهد شد. والدینی که این‌گونه رفتار می‌کنند بازخورد خوبی هم از فرزندشان دریافت نمی‌کنند و منجر به سرکشی، سرپیچی و تکانش گری در نوجوانشان خواهند شد.»

***تنبیه، کتک و خشم تأثیری در اصلاح بدرفتاری نوجوان نخواهد داشت

گاهی والدین در برابر بدرفتاری نوجوانشان مقابله‌به‌مثل کرده یا از روش‌هایی مثل تنبیه یا کتک زدن استفاده می‌کنند؛ مقدم فر در رابطه با این‌گونه رفتارها می‌گوید: «در دوره نوجوانی، تنبیه و کتک زدن از سوی والدین هیچ بازخورد مثبتی نخواهد داشت و این رفتار منجر به شکسته شدن حرمت‌ها بین والد و فرزند خواهد شد؛ لذا والدین ابتدا باید بر روی مدیریت خشم خود کار کنند تا بتوانند در موقعیت‌های تنش‌زا خشمشان را کنترل نمایند.»

این روانشناس با اشاره به یادگیری مشاهده‌ای در نوجوانان می‌گوید: «وقتی نوجوان به والد خود نگاه می‌کند که نمی‌تواند در موقعیت تنش‌زا خشم خود را کنترل کند، قطعاً نوجوان هم الگوبرداری کرده و همین رفتار را با والدین خود یا دیگران انجام خواهد داد.»

مقدم فر بابیان اینکه نوسانات خلقی و تغییرات هورمونی در دوران بلوغ نرمال و طبیعی است، می‌گوید: «نوجوان ممکن است به دلیل نوسانات خلقی دوست داشته باشد تا از دیگران و حتی والدینش فاصله گرفته و برای خود فضای شخصی داشته باشد؛ این مسئله طبیعی و متناسب با سن نوجوانان است و والدین باید آن‌ها را درک کنند. خشم نیز یک هیجان طبیعی و نرمال است اما باید مدیریت شود؛ بنابراین، والدین در مقابل پرخاشگری نوجوانشان نباید واکنش نشان دهند بلکه باید یاد بگیرند که تعارضات را حل نمایند چراکه پرخاشگری و مقابله‌به‌مثل در برابر رفتار نوجوان باعث ایجاد جنگ قدرتی خواهد شد.»

****والدین در برابر بدرفتاری نوجوان چه برخوردی باید داشته باشند؟

مقدم فر در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «والدین باید تلاش کنند که در ابتدا با فرزندان خود همدلی بالایی داشته باشند و تا جایی که می‌توانند اصطلاحاً با کفش‌های آن‌ها راه بروند تا آن‌ها را بیشتر درک کنند. والدین باید بدانند که در زمان بدرفتاری و پرخاشگری نوجوان بهترین رفتار سکوت کردن و ترک کردن آن مکان است.»

او ادامه می‌دهد: «برخی نوجوانان به دنبال ایجاد یک جنگ قدرتی با والدینشان هستند تا درنهایت پیروز میدان باشند و خیلی مواقع این اتفاق هم می‌افتد. بنابراین، توصیه می‌کنم والدین در زمان عصبانیت فرزندشان به‌هیچ‌عنوان تلاش به توضیح دادن یا تهدید کردن نکنند چون نوجوان در حالت عصبانیت اصلاً به حرف‌های شما گوش نمی‌دهد.»

این روانشناس تأکید می‌کند: «توضیح دادن، تهدید کردن و گفتن جملاتی مثل‌اینکه “تو به چه حقی با من این‌طور صحبت می‌کنی یا دفعه بعدی این‌طوری با من صحبت کنی می‌دونم چیکارت کنم و…” باعث افزایش خشم نوجوان خواهد شد و هیچ‌کدام از این رفتارها و جملات پیامد مثبتی نخواهد داشت، چون خشم یک هیجان طبیعی است و چنین انتقاداتی باعث ایجاد احساس گناه در نوجوان می‌شود.»

مقدم فر در جایگزین رفتارهای تهدیدآمیز می‌گوید: «سعی کنید به‌جای استفاده از جملات تهدیدآمیز از جملات مسالمت‌آمیز استفاده کنید، مثل اینکه “تو آلان عصبانی هستی بهتر است باهم صحبت نکنیم” یا “تو به خاطر حرف من یا خواهرت یا پدرت عصبانی شدی، بذار بعداً هر وقت آروم شدی صحبت کنیم “؛ این جملات می‌تواند نشان‌دهنده انعکاس و همدلی حال بد نوجوان باشد.»

***در برخورد با فرزند نسل جدیدی خود به این توصیه‌ها عمل کنید

مقدم فر می‌گوید برای کاهش شکاف نسلی که موجب دعوای بین نسل‌ها شده باید یک پل بین دنیای والدین و نوجوانان ایجاد شود اما برای رسیدن به این هدف والدین باید به چند توصیه عمل کنند: «اولین توصیه این است که به‌هیچ‌عنوان از نوجوانشان انتقاد نکنید. اگر احساس می‌کنید کاری که نوجوانتان انجام می‌دهد باب میل شما نیست، انتقاد نکنید زیرا انتقاد شما باعث می‌شود تا نوجوان احساس کند تحت کنترل شما قرار دارد لذا در مقابل رفتار شما بیشترین رفتار دفاعی و مقاومت را نشان می‌دهد و احساس می‌کند همیشه باید مقابل والدین خود بایستد و با آن‌ها دچار چالش شود.»

این روانشناس با تأکید بر اختصاص دادن وقت مشترکِ باکیفیت با نوجوان می‌گوید: « حتماً در هفته یک یا دو بار از نوجوانتان سؤال کنید که آیا مایل به صحبت کردن با شما است یا خیر؛ چون در مورد کودکان ما به والدین توصیه می‌کنیم که به‌طور ثابت هرروز با کودکشان وقت مشترک داشته باشند اما وقت مشترک و صحبت با نوجوان باید بر اساس خواست و نیاز او باشد.»

مقدم فر می‌گوید والدین باید درباره حدود و وظایفی که برای نوجوان در نظر می‌گیرند باهم به توافق برسند: «والدین در مواقع تصمیم‌گیری باید با نوجوانشان به یک توافقی برسند و در مقابل آن توافق‌ها، نوجوان باید احساس مسئولیت داشته باشد. زمانی که والد به‌عنوان متکلم وحده صحبت می‌کند و دائماً نوجوانش را مورد نصیحت قرار می‌دهد، معنایش این است که فقط والد درست می‌گوید و نوجوان اشتباه می‌کند و همین زمینه‌ساز آسیب به عزت‌نفس نوجوان خواهد شد.»

این روانشناس به والدین توصیه می‌کند به حرف نوجوانشان گوش کنند: «در هنگام صحبت و گوش دادن به نوجوانتان، تماس چشمی داشته باشید. در هنگام صحبت، حرف او را قطع نکنید و به آن چیزی که می‌گوید توجه کامل داشته و نسبت به صحبت‌هایش عکس‌العمل نشان دهید.»

مقدم فر انتظار زیاد از فرزند و سختگیری‌های بیش‌ازاندازه را عاملی برای ایجاد شکاف بین والدین و فرزندان می‌داند و تأکید می‌کند: «سعی کنید زبان نوجوانتان را یاد بگیرید و از آن استفاده کنید. در غیر این صورت سعی کنید حداقل از زبان نوجوان انتقاد نکنید. به آن‌ها اجازه دهید تا خودشان باشند و تجارب حتی تلخی را در زندگی‌شان داشته باشند. تلاش نکنید که آن‌ها را در قالب آرزوهای خودتان قرار دهید. همچنین گهگاهی عشق خودتان را به صورت در آغوش گرفتن یا بیان تحسین‌های کلامی داشته باشید اما دقت کنید که در کنار رعایت تمام این توصیه‌ها و دادن آزادی‌ها به نوجوان، هرگز اجازه قانون‌شکنی به نوجوانتان را ندهید.»