بررسی آسیب‌های کودک‌آزاری از نگاه روانشناسی

به گزارش کودک پرس ،  ابتدا باید به تعاریف و دیدگاه های متعدد در خصوص کودک آزاری در سطح جوامع و کشورهای دیگر پرداخته شود و سپس علل وعوامل بروز این پدیده تلخ اجتماعی بررسی و راهکارهای لازم برای پیشگیری از بروز آن بیان شود.

**کودک آزاری تعریف و مفاهیم: 
از نگاه جامعه شناسی، کودک آزاری به هرگونه فعل یا عملی گفته می شود که باعث آزار روحی و جسمی و ایجاد آثار ماندگار در وجود و شخصیت یک طفل شود و به نوعی سلامت جسم و روان و یا سعادت و رفاه و بهزیستی کودک را مورد تهدید قرار می دهد.
همچنین در تعریف دیگری، کودک آزاری به رفتاری گفته می شود که در آن کودک توسط اطرافیان مورد سوء استفاده های مختلف جسمی، جنسی، عاطفی و یا غفلت قرار می گیرد.
سازمان بهداشت جهانی، کودک آزاری را آسیب یا تهدید سلامت جسم و روان دانسته و والدین و جامعه را در سعادت و رفاه کودک مسئول می داند.

** کودک آزاری از ابعاد روانشناختی: 
به گفته روانشناسان کودک آزاری شامل رفتارهایی است که توسط افراد دیگر به خصوص بزرگسالان نسبت به کودکان انجام می­ گیرد و به نوعی به سلامت جسمی و روانی کودکان آسیب می­ رساند.
افسانه برومند روانشناس می گوید: کودک آزاری به سه نوع جسمی، جنسی و غفلت قابل دسته بندی است، به نظر وی کودک آزاری جسمی به هرگونه آسیب جسمی غیر تصادفی اطلاق می شود، حتی اگر عامل این آسیب مراقبت کننده از کودک بوده و قصد آسیب رسانی به کودک را نداشته باشد.

وی افزود: کودک آزاری جنسی نیز به هرگونه عمل جنسی بین یک بزرگسال و یک کودک با هر شکل اطلاق می شود.

برومند درتشریح نوع سوم کودک آزاری یعنی ‘غفلت’ گفت: این نوع آزار از بی توجهی به کودک آغاز می شود و شامل فراهم نکردن نیازهای اولیه کودک از قبیل نیازهای جسمانی، تحصیلی و عاطفی است.

**چرا کودکان آزار می بینند؟ 
بسیاری از کودکان به دلایل مختلف از جمله اعتیاد و ناآگاهی والدین، مشکلات اقتصادی و مالی خانواده و بیماری های روانی در خانواده و جامعه به اشکال مختلف آزار می بینند.
در این راستا یک روانشناس کودک گفت: گاهی والدین یا افراد دیگر که به کودکان آزار می­رسانند، نمی ­دانند که رفتار آنها کودک آزاری است، مانند کسانی که کودکان را تنبیه بدنی می­ کنند، مورد تحقیر و توهین قرار می ­دهند، به نیازهای اساسی آنها توجهی ندارند و این رفتارها را عادی و معمولی می­ دانند.
محمدرضا مرادی افزود: در مواقعی نیز مشکلات اقتصادی و فقر سبب می­شود که کودکان از دسترسی به نیازهای اساسی خود مانند آموزش، بهداشت، تغذیه و دیگر موارد محروم شوند و یا والدین به علت فشارهای مالی با رفتارهایی مانند پرخاشگری، خشونت، بی توجهی و … کودکان را مورد آزار قرار دهند.

وی اضافه کرد: اعتیاد نیز به علت خصوصیاتی که در افراد ایجاد می ­کند مانند پرخاشگری، بی مسئولیتی و کاهش عواطف، سبب می­ شود که کودکان مورد آزار به ویژه از نوع سوء استفاده قرار گیرند.
این روانشناس کودک افزود: همچنین در صورتیکه والدین به بیماریهای روانی مبتلا باشند، با رفتارهایی مانند تندخویی، خشونت، ناسازگاری، بی توجهی و … که ناشی از بیماری روانی آنهاست، سبب آزار کودکان می­ شوند.

وی همچنین مشکلات خانوادگی و مشاجرات شدید و طولانی والدین، جمعیت زیاد خانواده، شیوه های تربیتی نامناسب، در برخی موارد وجود ناپدری و نامادری را نیز سبب آزار رساندن به کودکان دانست.
مرادی ادامه داد: کودکانی که مشکلات به نسبت پایدار و شدید دارند بیشتر از سایر کودکان مورد آزار قرار می ­گیرند مانند کودکانی که دچار بیماریهای جسمی مزمن و طولانی مدت یا مشکلات رفتاری از قبیل پرخاشگری، بیقراری بیش فعالی، اضطراب و شب ادراری هستند.

وی مشکلاتی که در مدرسه برای دانش آموزان ایجاد می­شود مانند، ایجاد اضطراب، ترس و رقابت های شدید، تبعیض، تنبیه بدنی، تحقیر و توهین را نیز سبب آزارهای جسمی و روانی به کودکان عنوان کرد.

**نشانه‌ها وعلائم کودک آزاری: 
روانشناسان اجتماعی بر این باورند که باید خانواده ها و در مجموع جامعه با علایم و نشانه هایی که بیانگر کودک آزاری است آشنا باشند.
آنها معتقدند که کودکانی که مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند از شکایت کردن و بیان آن می‌ترسند و آنها هراس دارند که مورد سرزنش قرار بگیرند و یا این که بزرگترها، حرفهایشان را باور نکنند.
اسماعیل درمان روانشناس اجتماعی در این خصوص گفت : کودکانی که آزرده شده‌اند، باید هر چه سریعتر تحت مداوا و پشتیبانی خاص قرار گیرند زیرا هر قدر آزار کودکان طولانی‌تر باشد، احتمال بهبود کامل آنها کمتر خواهد بود.
وی علایئم و نشانه‌های کودک آزاری در بعد جسمی را شامل هر گونه جراحت (کوفتگی و کبودی پوست، سوختگی، شکستگی و جراحت مربوط به سر و شکم) عنوان کرد که کودک در مورد آن توضیحی نمی‌دهد.
این روانشناس اجتماعی افزود: از جمله نشانه‌های آزار جنسی کودکان، رفتارهای ناشی از ترس (کابوس، افسردگی، ترس‌های غیرمعمول، تلاش برای فرار کردن)، دردهای شکمی، شب ادراری و خونریزی است.
وی نشانه های آزار عاطفی کودکان را نیز شامل تغییر ناگهانی در سطح اعتماد به نفس، معده درد و یا سردرد‌های بدون علت مشخص طبی، ترس‌های غیرعادی، غیرنرمال، افزایش کابوس‌ها و تلاش برای فرار عنوان کرد.

درمان یادآوری کرد: اشتهای سیری ناپذیر برای رفتارهای محبت‌آمیز از جمله نشانه‌های بی‌توجهی عاطفی وغفلت در کودکان است.

**راه های پیشگیری از کودک آزاری در خانواده: 

روانشناسان اجتماعی معتقدند که برای پیشگیری از کودک آزاری می‌توانیم از راهکارهای زیر استفاده کنیم:
1- دقت در ازدواج و تشکیل خانواده، خودداری از ازدواج‌های تحمیلی، ناشناخته و شتاب‌ زده
2- توجه به تنظیم خانواده و تعداد فرزندان.
3- افزایش آگاهی اجتماعی در زمینه پرورش و تربیت فرزندان و شیوه‌های مناسب رفتار با آنان.
4- پذیرش مسئولیت‌ها و انجام وظایف خود به عنوان پدر، مادر، معلم، سرپرست و … نسبت به کودکان.
5- آشنایی با حقوق و نیازهای اساسی کودکان.
6- توجه به صحت جسمی و روانی خود و کاهش فشارهای عصبی و مشکلات رفتاری خود که سبب کودک آزاری می‌شود.
7- تقویت روحیه کمک کردن هنگام برخورد با مشکلات و آشنایی با مراکز حمایتی، مشاوره و امداد برای کودکان و خانواده‌ها.

**راه های کمک به کودک آزار دیده: 
یک روانشناس اجتماعی به خانواده ها و همچنین افراد جامعه توصیه کرد که اگر حدس می‌زنید که کودکی تحت آزار و اذیت قرار دارد، ابتدا کودک را به محلی امن و آرام ببرید، سپس در کمال آرامش اطلاعات دقیقی از چگونگی آزارهایی که به او رسیده کسب کنید.
وی ادامه داد: برای این که کودک آزارهایی که دیده آشکار کند، به او اطمینان قلبی بدهید تا باورتان کرده و تمامی اتفاقات را صادقانه بیان کند.
اسماعیل درمان توصیه کرد: به کودک بگویید به او کمک می‌کنید و از دیگران نیز برایش کمک خواهید گرفت.
درمان اضافه کرد: در نهایت با دکتر اطفال و مرکز حمایت از کودکان تماس گرفته و از آنها کمک بخواهید زیرا آنها از نظر اخلاقی ملزم هستند هرگونه نشانه‌های آزار کودکان و یا غفلت و بی‌توجهی نسبت به آنها را گزارش دهند.
وی اضافه کرد: در صورت لزوم باید کودک آزار دیده به درمانگران دیگری معرفی شود تا هرگونه اطلاعات مورد نیاز برای بررسی‌ها، جمع‌آوری شود.

این روانشناس تصریح کرد: آنها حتی اگر لازم باشد، در دادگاه برای کسب حمایت برای کودکان، شهادت داده و در صورتی که گمان کنند ممکن است کودکان تحت آزار جنسی قرار گیرند، دادخواست عدلی، جنایی تنظیم خواهد شد.
دکتر درمان تاکید کرد: تأخیر در گزارش کودک آزاری، شانس کودکان را برای بهبودی کامل کاهش می‌دهد.

**تاثیرات و تبعات کودک آزاری: 
اغلب اوقات، کودکی که با او بدرفتاری شده و یا مورد آزار قرار گرفته، افسرده شده و رفتارهای خشونت‌آمیز، گوشه‌گیری و یا خودکشی از او سر خواهد زد، وقتی این کودکان بزرگ می‌شوند به مواد مخدر روی می‌آورند و همواره تلاش می‌کنند تا از آثار آزار و اذیتی که به آنها رواشده فرار کنند.
تحمل آزار در دوران کودکی ممکن است در بزرگسالی به خودکشی و افسردگی منجر شود.
در بیشتر اوقات، کودکانی که تحت آزار و یا بی‌توجهی قرار می‌گیرند، جراحات و صدمه‌های عاطفی‌ بر آنها بسیار شدیدتر از جراحات جسمی بر وجودشان است.

کودکانی که مورد آزار قرار می گیرند در همه جنبه های رشد مانند رشد جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی با مشکلات و نارسایی های فراوانی روبرو خواهند شد.
بررسی های انجام شده نشان می ­دهد بسیاری از کودکانی که در دوران کودکی قربانی آزار و بدرفتاری بوده ­اند، در بزرگسالی خود به آزار کودکان پرداخته ­اند و این بزرگترین زیان کودک آزاری است که سبب تداوم آن می­ شود.

**پلیس مقابله با کودک آزاری باید تشکیل شود: 
مشاور رئیس سازمان بهزیستی در امور آسیب‌های اجتماعی گفت: با توجه به بروز مواردی از کودک آزاری در جامع ما، ضرورت دارد که دستگاه‌های متولی به ویژه نیروی انتظامی به ایجاد و به نوعی دایر کردن پلیسی با عنوان پلیس مقابله با کودک آزاری اقدام کند.

کوروش محمدی افزود: این پلیس می‌تواند با اختیارات و وظایف قانونی تعریف‌ شده از سوی دستگاه‌ها بشکل موثر در مقابله با کودک‌آزاری مداخله کند و موانع دسترسی نیز برای او تعریف و بررسی شود.
وی اظهار کرد: تشکیل این پلیس از این باب باید صورت گیرد زیرا در کشور، واکنش سریع نسبت به کودک آزاری مشاهده نمی شود و می توان با این تعریف و ساز و کارهای مناسب، مانع از بروز کودک‌ آزاری‌های احتمالی شد.

رئیس انجمن آسیب شناسی ایران افزود: نمی‌توان از مردم انتظار مداخله مستقیم در صورت بروز کودک‌آزاری را داشت، چون مداخله افراد شاید منجر به اتفاقات ناگوار و غیرقابل ‌جبران می‌شود و در برخی مواقع نیز این مداخلات با نتایج معکوس روبه‌ روست.
وی خاطرنشان کرد: باید برای این مقوله همچون وقایع و حوادث دیگری متولی ویژه ای وجود داشته باشد که بلافاصله وارد عمل شود مانند موارد تصادف که حضور فوری پلیس و یا آتش سوزی که آتش نشانان را می طلبد.

وی اضافه کرد: با این‌گونه اقدامات جامعه در زمینه امنیت کودک احساس مصونیت می‌کند.
مشاور رئیس سازمان بهزیستی در امور آسیب های اجتماعی گفت: هم‌اکنون برای مقابله و بررسی کودک ‌آزاری‌های احتمالی هیچ‌ سازوکاری تعریف نشده و نهادهای مشاوره‌ای هم بشکل تمام‌ وقت در اختیار جامعه نیستند.
محمدی یادآوری کرد: تا زمانی که در کشور متولی رسیدگی به معضل کودک‌آزاری سازمان بهزیستی باشد، این سئوال مطرح می‌شود که چه سازوکاری در اختیار این سازمان برای مقابله و رسیدگی به این معضل در اختیار قرار دارد.

رئیس انجمن آسیب شناسی ایران با بیان اینکه کودک آزاری ابعاد گسترده ای دارد گفت: گرچه در کودک‌آزاری‌های اخیر که در برخی نقاط کشور از جمله اصفهان گزارش شده، دستگاه قضائی وارد عمل شده اما باید متولیان امر در حوزه قانونگذاری و مسئولان در سازمان بهزیستی بتوانند لوایح مربوطه را تنظیم کرده و در اختیار قانونگذار قرار دهند، در این خصوص مجلس نیز می‌تواند ایجاد یک سازمان مشخص را در ارتباط با کودک‌آزاری مورد بررسی قرار دهد.

وی خاطرنشان کرد: هم‌اکنون در کشور برای مقابله با معضل کودکان کار به‌عنوان یکی از انواع کودک‌آزاری‌ها 19دستگاه در قالب ستادی تحت عنوان ستاد کودکان کار وخیابان فعال هستند، اما تاکنون نتایج قابل‌قبولی در این زمینه حاصل نشده است.