سرزمین عجایب یک نوجوان

به گزارش کودک پرس ، با وجود برخی نظریات منفی درباره نوجوانی، نوجوانان اغلب پرانرژی، فكور و آرمان‌گرا هستند و علاقه زیادی به حق و عدالت دارند. پس گرچه این دوران می‌تواند یك‌دوره مشاجره و اختلاف نظر بین خانواده و فرزند باشد، اما سال‌های نوجوانی زمانی برای كمك به كودك برای رشد و مستقل شدن و تبدیل شدن او به یك جوان سالم و موفق هم هست.

بسیاری از افراد در این سنین دچار تغییرات شگرف در رفتار با اطرافیان، بخصوص والدینشان می‌شوند. آنها سعی می‌كنند خود را از مادر و پدرشان جدا كنند تا مستقل‌تر جلوه كنند. در این زمان، نظرات اطرافیان بخصوص دوستانشان درباره آنها، خیلی برایشان اهمیت دارد. آنها سعی می‌كنند متفاوت به نظر برسند و با بقیه هم‌سن و سالانشان فرق داشته باشند كه البته این موضوع باعث اختلافشان با والدین می‌شود.

بدین سان است که بسیاری از والدین در برخورد با فرزند نوجوانشان دچار استیصال می شوند و به دنبال راهکارهایی سازنده برای تغییر رفتار او می باشند. ابتدا باید بگوئیم؛ جای نگرانی نیست این تغییرات، ناشی از جوان شدن و بزرگ شدن است اما، توجه شما برای اصلاح رفتار خود و فرزندتان بسیار ارزشمند است، پشت گوش انداختن و بی توجهی به اصول تربیتی مختص این دوران ،عواقب چندان خوشایندی ندارد؛ لذا ما والدین مضطرب و نگران را با ارائه اطلاعاتی چند، همراهی می نمائیم.

راهکارهایی در جهت تغییر رفتار

تحقیقاتی که توسط روانشناسان در 15 هزار دبیرستان و دانشکده انجام شده نشان می دهد که واکنش و عکس العمل های سودمند و سازنده ازسوی والدین می تواند جهت اصلاح رفتار نامطلوب و نابهنجار جوان کمک کننده و موثر باشد.

پژوهشگرانی که بر روی افرادی با مشکلات رفتاری مطالعاتی داشته اند، راهکارهایی در جهت تغییر رفتار آنها ارائه داده اند، والدین با به کارگیری این شیوه های رفتاری می توانند اثرگذاری متقابل بر فرزندشان داشته باشند.

اخلاق و رفتار و سرشت یک کودک و گرایش های رفتاری او می تواند یک ویژگی و خصیصه ذاتی و درون زاد باشد.

پژوهشگران تربیتی معتقد هستند که مشکلات مربوط به خلق و خو می تواند به وجودآورنده یک چرخه منفی بین والدین و فرزند شود، یک جوان با خلق و خوی تند، رفتاری را انجام می دهد که بد به شمار می رود و واکنش والدین را برمی انگیزد که این عکس العمل ازسوی والدین می تواند نظم و انضباط را نقض کرده و یا آن را بی اثر و بی نتیجه سازد. اعتقاد پژوهشگران بر آن است که ادامه این چرخه و سیکل منفی باید متوقف شود.

گاهی به کلمه بدی که کودکشان بر زبان می آورد به دلیل این که از نظر آنها بامزه و یا مضحک بیان می شود می خندند و این خنده عامل تقویت مهمی است که کودک همان کلمه را بارها تکرار می کند

برخی از عادات رفتاری والدین که چه به صورت منفی و یا مثبت دراین چرخه سهمی دارند، عبارتند از:

الگوبرداری

سرمشق گیری یا الگوبرداری به معنی یادگرفتن ازطریق مشاهده اعمال سایرین یا یادگیری مشاهده ای، برخی جوان ها تمایل دارند آنچه را که می بینند دیگران انجام می دهند، خود نیز انجام دهند، اگر والدین یا سایر اعضای خانواده (خواهر، برادر و…) الگوی بدرفتاری برای یک نوجوان باشند، وی به همین طریقی که الگوی مورد نظر انجام می دهد، رفتار خواهدکرد.

تقویت، جایزه و پاداشی است در قبال انجام کاری پسندیده توسط کودک که به او ازطرف والدین ارائه می شود، متأسفانه گاهی اوقات رفتارهای ناپسند و نامطلوب از سوی والدین ندانسته و ناخواسته تقویت می گردد و تداوم انجام آن را در کودک نیرومند می سازد.

به طور مثال والدین گاهی به کلمه بدی که کودکشان بر زبان می آورد به دلیل این که از نظر آنها بامزه و یا مضحک بیان می شود می خندند و این خنده عامل تقویت مهمی است که کودک همان کلمه را بارها تکرار می کند.

حذف رفتار نامطلوب

تنبیه و مجازات کردن فرزندی که خشم والدین را برانگیخته است کار آسانی به نظر می رسد ولی این عکس العمل بیشتر از آن چه که نفع و سودی داشته باشد، آسیب زاست. تنبیه تند و خشن و یا کاربرد تنبیه به صورت مداوم، اغلب احساس تنفر در او به وجود می آورد.

تنبیه کردن

با تنبیه یک رفتار تغییر در عملکرد فرزند به صورت پایدار بوجود نخواهدآمد بلکه رفتار تنبیه شده در نحوه رفتاری او به صورت دست نخورده باقی می ماند و ممکن است دوباره ظاهر شود. استفاده از تنبیه به عنوان ابزاری برای تغییر و یا حذف رفتار نامطلوب غیرموثر است مگر آن که استفاده از آن در موارد نادر و تلفیقا با تقویت یک رفتار مطلوب و مثبت و مغایر و ناهمساز با رفتار تنبیه شده همراه گردد.

افزایش تدریجی رفتار متقابل، کنش و واکنش های متقابل جوان و والدین به هنگام بروز رفتارهای نامطلوب از سوی فرزندشان به وجودآمده و با واکنش های منفی و متقابل والدین گرایش به موقعیت بد و بدتر پیدا می کند.

افزایش تدریجی رفتارهای مکمل زمانی روی می دهد که والدین در مقابل مطالبات و تقاضای غیرمنطقی و یا بیش از حد فرزندشان تسلیم شده و به جهت دوری از کشمکش، درمقابل این تقاضاها از پا درمی آیند و این خود زمینه ای فراهم می کند تا وی به تقاضاهایش تداوم و وسعت بخشد.

دکتر جفرسون با توجه به پژوهش هایی که با همکارانش انجام داده یک روش 5 مرحله ای به والدین پیشنهاد می دهد که می تواند در جهت اصلاح و بهبود رفتارهای نامطلوب در جوانانشان کاربرد موثری داشته باشد.

مراحل پنجگانه این روش باید به صورت متوالی به کار رود چون هر مرحله پایه ای است برای شروع مرحله بعد.

** توجه کردن به رفتار مطلوب و پسندیده فرزند به سادگی می تواند تقویت کننده باشد، توجه کردن ازطریق توصیف و تعریف از یک رفتار قابل قبول ازطرف او، با صدای بلند و با اشتیاق و شور و ذوق ازطرف والدین، زمینه ساز تداوم رفتارهای مطلوب می شود که این توجه مثبت از سوی والدین می تواند بهبوددهنده روابط والدین و فرزندشان نیز باشد.

** پاداش دادن به او جلوه ای است از تأیید و تصدیق والدین برای یک رفتار خوب فرزند، باید توجه داشت که نمی توان جایزه دادن را جایگزین مورد اول یعنی توجه کردن نمود بلکه جایزه و پاداش دادن مکمل مرحله اول است. همان گونه که والدین از یک رفتار شایسته تعریف و تمجید می کنند، می توانند از جایزه و پاداش که تقویت کننده مثبت است با هدف افزایش و نیرومندی رفتار مطلوب ارائه دهند. البته برای اینکه تقویت مثبت والدین نتیجه مطلوبی داشته باشد، باید به فراوانی و برنامه زمانی ارائه آن نیز توجه نمود.

** چشم پوشی کردن و بی فایده پنداشتن بعضی از رفتارهای ناپسند گاهی می تواند روش موثری در جهت کاهش رفتار غیرقابل قبول کودک باشد که این روش خیلی آسان تر از کاربرد تنبیه است ولی چشم پوشی کردن نباید به تنهایی مورد استفاده قرارگیرد.

وقتی نوجوان رفتار نامطلوب خود را متوقف کرد بلافاصله والدین باید هر رفتار مطلوبی که از او سر زد را مورد توجه و تشویق قراردهند

نکته مهم که باید به آن اشاره شود این است که چشم پوشی از رفتارهای پرخطر و آسیب زا در فرزندانی که به صورت بالقوه استعداد انجام این اعمال را دارند جایز نیست. دراین دسته از افراد باید از اقدامات پیشگیرانه استفاده نمود ولی رفتارهایی که اغلب آنها از طریق انجام مکرر آن، باعث سلب آرامش از والدین می شوند.

شکیبایی ازسوی والدین است

دربرخی خانواده ها محروم کردن فرآیندی است که درآن جوان به علت انجام رفتار نامطلوب، از یک موقعیت تقویت کننده دورنگه داشته می شود. گاهی اوقات این روش در تغییر رفتار نامطلوب وی می تواند بسیار موثر واقع شود. والدین ممکن است تمام مراحل قبلی را به خوبی و درستی انجام داده باشند ولی فرزندشان به ادامه رفتار نامطلوب خود اصرار ورزد که این تکنیک می تواند در آن مواقع موثرتر باشد.

کارشناسان بارها گفته اند که ایجاد تغییرات و اصلاح رفتار نامطلوب در فرزند آسان نیست، زمانی می توان آن را آسان تر و موثرتر گرداند که یک محیط مثبت و تقویت کننده نیز برای آنها در خانه فراهم نمود.

والدین با انجام کارهای ساده و بدون هزینه می توانند این محیط را برای فرزندشان به وجود بیاورند به طور مثال:

– گاهی با آنها شوخی کنید.

– جمله دوستت دارم را در بیشتر اوقات به کار برید.

– شنونده خوبی برای آنها باشید.

– از شکیبایی و صبر در رفتار با جوان خود برخوردار باشید.

– به آنها کمک کنید تا بتواند مشکلات خود با همسالانش را حل کند.

– از یک ساختار تربیتی منظم و برنامه روزانه برخوردار باشید.

تغییر و اصلاح رفتار نامطلوب در فرزندتان ممکن است به آسانی انجام نگیرد و با پیشرفت در این زمینه به کندی انجام گیرد ولی ایجاد تغییر، مستلزم اختصاص دادن زمان به قدر نیاز و داشتن صبر و شکیبایی ازسوی والدین است. اگر در آن لحظات احساس کنید که رفتار نامطلوب فرزند شما تغییرپذیر نیست و یا احساس دلسردی و ناامیدی کنید ممکن است به آسانی دچار اشتباه و لغزش شده و به عادات و اصول حاکم در شرایط قبلی بازگردید. پس مهم است که شما ثابت قدم و استوار به تلاش و تقلای خود دراین زمینه بپردازید، صبر و شکیبایی شما می تواند به بهبود و اصلاح رفتار آنها بینجامد.

منبع:‌ تبیان