گردشگری و تقویت مهارت مشاهده گری کودک

به گزارش کودک پرس ،«برای اولین بار بود که به گشت و گذار در بافت تاریخی می‌رفتم، برایم خیلی جالب بود که در کنار هر خانه، مکانی بود به نام پیرنشین و پیرمرد‌هایی که لبخند بر لب برای به در کردن خستگی خود روی این سکو‌ها نشسته بودند و فضای صمیمیت در بافت تاریخی پررنگ بود. مردمی که از کنار هم رد می‌شدند به هم سلام علیک می‌کردند و محبت و مهربانی را به هم هدیه می‌دادند. در مجموعه ورزشی بافت تاریخی به نام زورخانه برای اولین بار با ورزش‌های باستانی آشنا شدم و شنیدن صدای زنگ مرشد و مشاهده حرکات هماهنگ ورزشکاران، برایم تجربه‌ای متفاوت بود.»

این‌ها بخشی از سخنان زهرا منصوری کودک ۱۲ ساله‌ای است که مدت دوسال است در تور‌های گردشگری کودک یزد مشارکت دارد. توصیفاتش چنان دلپذیر بود که حتی می‌توانستم چشمانم را ببندم و در عالم خیال با او در سفر به بافت تاریخی همراه شوم.

زهرا ادامه داد: مشارکت در این تور‌ها هیجان انگیز بود، زیرا با دیگر هم سن و سالانم ضمن بازی و تفریح، مطالبی جدید می‌آموختیم. در سفر به کویر، شن بازی کردیم، روی شن‌ها خانه ساختیم و با هم نقاشی کشیدیم.

زهرا در مورد کیفیت یادگیری مطالب در تور‌های گردشگری، اصطلاح «سخت گیرانه نبودن» را به کار برد و ناخودآگاه این کودک نکته مهمی را متذکر شد که چنانچه آموزش در قالب بازی و تفریح و به دور از اضطراب پرسش و امتحان باشد، بسیار موثرتر و دارای بازدهی بیشتر است.

مشارکت خانواده ها، امتیاز منحصر به فرد تور‌های گردشگری کودک

خانم گنجی زاده مادر زهرا درباره امتیاز این تور‌های گردشگری گفت: در برگزاری این تور‌ها خانواده‌ها نیز مشارکت داشته اند.

او افزود: همچنین در این تور‌ها در خلال بازی و تفریح بسیاری از مطالب مربوط به میراث فرهنگی آموزش داده می‌شود. علاوه بر هویت شناسی، طبیعت گردی و تفریح نیز رکن اصلی تور‌های گردشگری است.

گنجی زاده ادامه داد: به عنوان مثال هم کودکان یاد می‌گرفتند که برای نگه داشتن بادکنک‌های رنگی باید در صف ایستاده و نظم صف را حفظ کنند و هم در پخت سوروک مشارکت کرده و از نزدیک این رسم سنتی ماه رجب را که رو به فراموشی است، تجربه می‌کردند.

گردشگری کودک نهالی نوپا در حوزه گردشگری یزد

مریم نبی زاده مدیر انجمن گردشگری کودک در یزد، گفت: تاریخچه شکل گیری گردشگری کودک در یزد به سال ۱۳۹۶ باز می‌گردد که این مسئله از سوی کمیته میراث فرهنگی شهرداری یزد اجرایی شد، اما فعالیت جدی در این زمینه از سال ۹۷ آغاز شد. در ابتدا آگاهی رسانی در این زمینه بسیار سخت بود با این حال به دلیل استقبال خوب کودکان و خانواده ها، نتایج خوبی حاصل شد. به تدریج به دلیل رسمی نبودن کمیته‌ها در حوزه گردشگری کودک، انجمن رسمی گردشگری کودک شکل گرفت و اکنون این انجمن در مرحله ثبت نهایی قرار دارد.

سید مصطفی فاطمی، رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یزد درباره شکل گیری این انجمن گفت: خوشبختانه بافت گردشگری یزد به خوبی به گردشگران داخلی و خارجی معرفی شده، اما عمده فعالیت‌های گردشگری، گردشگری تاریخی است و سایر حوزه‌های گردشگری مغفول مانده. تعدادی از فعالان گردشگری در قالب کمیته‌هایی شروع به فعالیت کرده و هر یک مسئولیت حوزه‌هایی مانند گردشگری الکترونیک، گردشگری پایدار، گردشگری ادبی، روستایی-عشایری، طبیعت گردی و گردشگری رویداد را به عهده گرفتند.

او افزود: در مجموع ۲۰ کمیته در حوزه‌های مختلف گردشگری فعال بوده و خوش درخشیدند، در حالی که قبلاً در چنین حوزه‌هایی هیچ اقدامی صورت نگرفته بود، مانند گردشگری خوراک برای معرفی غذا‌های یزدی همچون شولی یزدی یا قهوه یزدی یا گردشگری مذهبی برای معرفی عزاداری هیئت‌های مذهبی در حسینیه ایران در ماه محرم و همچنین گردشگری کودک که از دو سال پیش شروع به فعالیت کرده و به تدریج تشکل یافته و اکنون با استفاده از دانش متخصصان و روان شناسان کودک و حمایت موسساتی که در زمینه کودکان فعالیت دارند، این شاخه گسترش و تکامل یافته است.

گردشگری کودک بر پایه فلسفه خودشناسی در کودک

مریم نبی زاده مدیر انجمن گردشگری کودک یزد درباره آموزش‌هایی که در تور‌های گردشگری کودکان ارائه می‌شود گفت: گردشگری کودک صرفاً به معنای سفر کودک نیست بلکه این سفر‌ها و اردو‌ها با آموزش‌هایی همراه است که این آموزش‌ها بر اساس فلسفه و خودشناسی کودک بوده و تلاش می‌شود تا کودک به خودآگاهی دست یابد لذا این گردشگری باید آگاهانه باشد. در حقیقت در این تور‌ها بر اساس فلسفه خودشناسی تلاش می‌شود تا کودک ببیند و انتخاب کند.

آموزش‌های کودکان در این اردو‌ها شامل آموزش فرهنگ، آداب و رسوم، هویت فرهنگی، آداب تشریفات، قصه گویی، فن بیان، اتیکت رفتار و … است. هر کدام از این آموزش‌ها را یک تیم طراحی می‌کند و عملاً افراد زیادی در اجرایی شدن چنین فعالیت‌هایی نقش دارند و برای آگاهانه برگزار شدن تور‌ها تلاش می‌کنند.

فاطمی درباره این آموزش‌ها چنین اظهار کرد: در این تور‌ها کودکان با هویت تاریخی و فرهنگیشان آشنا می‌شوند و این آموزش‌ها فراتر از آموزش‌های معمول در مهد‌های کودک است. همچنین معرفی شهر یزد به عنوان شهر دوستدار کودک در حوزه ادبیات کودک و نوجوان نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. مهدی آذر یزدی پدر داستان سرایی کودکان نیز اهل یزد بوده، بنابراین یزد می‌تواند از این امتیاز بهره ببرد.

او افزود: علاوه بر این آموزش رفتار‌های ویژه گردشگری برای کودکان و فعال بودن مراکز خاص آموزش کودکان در کنار تفریح آن‌ها از دیگر اهداف چنین طرحی بوده است.

نقش محوری مربی یا تسهیل گر کودک

نبی زاده اظهار کرد: نکته حائز اهمیت در برگزاری تور‌های گردشگری ویژه کودکان این است که محوریت اصلی این فعالیت‌ها مربی یا تسهیل گر بوده و لیدر گردشگری در درجه دوم اهمیت قرار دارد. تسهیل گر همان طور که از خود واژه مشخص است از ریشه سهل و به معنای آسان کننده است و یک مربی هر چند در حوزه‌های مختلفی فعالیت دارد، اما باید بداند که در هر حوزه چه واکنشی داشته باشد. یک مربی باید بداند که چگونه یک «مشاهده گر آگاه بودن» را به کودک آموزش دهد.

به عبارت دیگر یک تسهیل گر خوب می‌تواند یک مربی خوب و یک لیدر کودک قوی باشد، اما یک لیدر نمی‌تواند یک مربی کودک خوب باشد، زیرا این حوزه نیاز به تخصص دارد.

این سخن خانم نبی زاده، جمله مورد تأکید اساتیدم را در زمانی که به عنوان یک مربی مهد کودک آموزش می‌دیدم، به یادم آورد:
«چونکه با کودک سر و کارت فتاد
پس زبان کودکی باید گشاد»
و این زبان کودکی گشودن، مهارت و تخصصی خاص را می‌طلبد که شاید از عهده هر کسی بر نیاید.

تأثیر تور‌های گردشگری در شادی کودکان به ویژه در ایام کرونا

نبی زاده ادامه داد: تور‌های گردشگری کودکان به صورت روزانه و در داخل خود شهر یزد و عمدتاً در ناحیه بافت تاریخی یزد یا کویر‌های اطراف شهر برگزار می‌شود. با شروع همه گیری کرونا یک توقف شش تا هفت ماهه را در برگزاری تور‌ها شاهد بودیم و بعد از آن فعالیت‌ها مجدداً آغاز شد.

در سال گذشته نیز با وجود شیوع بیماری کرونا، تور‌های گردشگری کودکان با تعداد نفرات محدود و در فضای باز برگزار می‌شد و دکتر شکیبا و دکتر نبیل به عنوان متخصص کودکان بر برگزاری تور‌ها نظارت داشته و آن‌ها را تأیید می‌کردند. زیرا در این ایام به دلیل تعطیلی مدارس و بسیاری از اماکن تفریحی مانند پارک ها، بسیاری از خانواده‌ها با موجی از افسردگی فرزندان خود مواجه بودند و این گردشگری برای تغییر روحیه کودکان بسیار موثر بود.

در این باره لازم بود تا نظر دکتر شکیبا را به عنوان متخصص کودک جویا شوم. او در پاسخ به این سوال که آیا برگزاری چنین تور‌هایی سبب انتقال ویروس و بیماری کودکان می‌شود یا نه گفت: در محیط‌هایی که تعامل انسانی وجود نداشته باشد با رعایت فاصله اجتماعی هیچ گونه تفاوتی با محیط منزل ندارد.

او افزود: در واقع اجتماع کودکان در محیط‌های بسته سبب انتقال بیماری می‌شود، اما در تور‌های گردشگری احتمال انتقال بیماری بسیار کم است و از سویی دیگر خطر برگزاری این تور‌ها از خطر معتاد شدن کودکان به رسانه‌ها و فضای مجازی، پرخاشگری، افسردگی و کم تحرکی آن‌ها به مراتب کمتر است.

شکیبا ادامه داد: به عبارت دیگر محدود کردن کودکان در محیط منزل سبب سلب توانایی‌های حرکتی از کودکان می‌شود. زیرا کودکان به حداکثر توانایی جسمی دست نیافته و این کاهش توانایی حرکتی به تدریج کاهش رشد ذهنی را نیز به دنبال دارد.

این متخصص کودکان معتقد است: کودکانی که در خانه محبوس می‌شوند مضطرب بوده و توانایی یادگیری کمتری دارند و درس نخواندن آن‌ها نیز ناشی از نداشتن تحرک کافی است. در حالیکه کودک باید توانایی سازگاری با شرایط مختلف را داشته و نه آنکه به دلیل ترس، از برخورد با شرایط جدید پرهیز کند. کودک می‌تواند با رعایت نکات بهداشتی، ضدعفونی کردن دست‌ها و نخوردن غذا در بیرون از منزل مبتلا به بیماری نشود و تفریح و آموزش لازم را دریافت کند. علاوه بر آن به عنوان یک متخصص کودک معتقد هستم که نگه داشتن کودکان در محیط خانه سبب تضعیف سیستم ایمنی بدن آن‌ها شده و احتمال ابتلای کودکان به بیماری‌های خطرناک را افزایش می‌دهد.

اما چرا چنین آموزش‌هایی در محیطی ثابت به کودکان ارائه نمی‌شود؟

نبی زاده در پاسخ به این پرسش گفت: همه انسان‌ها و از جمله کودکان در درون جامعه زندگی می‌کنند و این کودکان بعد از گذراندن دوران مدرسه می‌بایست وارد محیط‌های مختلف اجتماعی شده و آمادگی لازم برای برقراری ارتباط و تعامل را داشته باشند. در حقیقت کودکان از این طریق با میراث فرهنگی، امانت داری و اصالت آشنا شده و جایگاه و نقش خود را برای حفظ اصالت و ریشه می‌شناسند. یک کودک باید بیاموزد که چگونه مراقب خود و دارایی‌های خود باشد و گردشگری پایه آموزش خودشناسی است و می‌تواند بسیار به آن کمک کند.

مهرداد شکیبا، متخصص کودکان نیز درباره تأثیر گردشگری بر یادگیری بهتر کودکان گفت: کودکان در دنیای امروز، تجربه‌های واقعی کمتری را دریافت می‌کنند. به عنوان مثال ۸۰ درصد از کودکان تهرانی مرغ را از نزدیک مشاهده نکرده اند. این امر سبب می‌شود تا کودک توانایی درک جزئیات را از دست بدهد. به عبارت دیگر توجه کردن به جزئیات، هنری است که از دوران کودکی می‌بایست فراگرفته شود و دریافت اطلاعات از طریق تلویزیون و رسانه‌های مجازی مانع از تحقق آن می‌شود.

او افزود: گردشگری کودک فرصتی برای تقویت مهارت مشاهده گری و پرسش گری در کودکان است.

چشم انداز آینده گردشگری کودک

مدیر انجمن گردشگری کودک درباره چشم انداز آینده این انجمن گفت: هدف از شکل گیری این انجمن از ابتدا انتقال درست آموزش‌ها در حوزه گردشگری کودک و میراث فرهنگی و نیز برقراری پیوند میان استان‌های مختلف در این زمینه بوده و مادامی که در این زمینه درست عمل شود، موفق خواهیم بود.

فاطمی رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یزد نیز درباره چشم انداز آینده این حوزه از گردشگری گفت: برخی از اماکن و جاذبه‌های گردشگری کودک در یزد شناسایی شده و با پیوستگی این اماکن، برای تبدیل یزد به یکی از قطب‌های گردشگری کودک تلاش می‌شود. در حال حاضر سرمایه گذاری لازم در این حوزه انجام شده و یزد برای گردشگری کودک به صورت پایلوت فعالیت دارد.

حمایت شورای شهر و شهرداری از گردشگری کودک

الهه جورابی عضو شورای اسلامی شهر یزد و عضو انجمن گردشگری کودک درباره حمایت شورای شهر یزد از فعالیت این نهاد گفت: با توجه به معرفی یزد به عنوان شهر دوستدار کودک حمایت از چنین فعالیت‌هایی در اولویت برنامه‌های شورا و شهرداری قرار دارد.

او افزود: به همین منظور در معاونت شهرسازی سازمان شهرداری یزد بخشی با عنوان معاونت کودک در حال فعالیت است. این بخش با همکاری سازمان فرهنگی- اجتماعی شهرداری یزد برنامه‌های متنوعی را به ویژه در دوران شیوع کرونا و تعطیلی مدارس به اجرا گذاشته است. هدف از اجرای این برنامه‌ها تقویت روحیه کودکان در ایام قرنطینه بوده است.

جورابی ادامه داد: برگزاری تور‌های گردشگری کودکان با همکاری سازمان هفت اقلیم و سازمان فرهنگی، ورزشی شهرداری یزد در کنار دیگر فعالیت‌ها مانند پخش برنامه شهر خوب برای بچه‌های خوب با هنرمندی هنرپیشگان یزدی در اینستاگرام و یا برگزاری وبینار کودک یزدی و استارت آپ گردشگری روستا همراه با مسابقه نقاشی از برنامه‌های در اولویت شورای شهر بوده است.

او با تأکید بر اینکه تمامی این برنامه‌ها پارسال با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی برای کودکان انجام گرفته گفت: امسال نیز برنامه‌های خوبی برای کودکان در نظر گرفته شده و بودجه خاصی نیز از سوی شورای شهر و شهرداری در این زمینه لحاظ شده است لذا تلاش می‌شود تا در پارک‌های سطح شهر در کنار وسایل بازی، امکان استفاده از بازی‌های فکری برای کودکان مهیا شود.

گردشگری کودک در ایران و در یزد به تازگی آغاز شده و هدف آن، شناساندن هویت اصیل فرهنگی به کودکان در قالب تفریح و بازی است. شهر یزد نیز با داشتن امتیازات خاص و فرهنگی غنی و ریشه دار، می‌تواند در این حوزه خوش بدرخشد و لازم است کودکان این دیار کهن گاهی به دور از دغدغه فضای مجازی و محیط‌های محدود آپارتمانی، تجربه‌های تازه و جذابی را کسب کنند و یادگیری بهتری داشته باشند. به قول استاد سخن سعدی شیرازی: «بسیار سفر باید تا پخته شود خامی.»