یک میلیون کودک و نوجوان بی هویت در کشور

به گزارش کودک پرس قوانین، این کودکان را به دلیل اینکه ازدواج پدر و مادرشان ثبت قانونی نشده به رسمیت نمی‌شناسد بسیاری از این ازدواج ها فقط به صورت شرعی بوده و به صورت قانونی انجام نشده است در حال حاضر ایران با یک میلیون کودک، نوجوان و جوان بی‌هویت روبه‌روست که از طبیعی‌ترین حقوق خود محرومند این کودکان در بلند مدت هزینه‌های زیادی را به جامعه تحمیل می‌کنند دولت باید هرچه سریع‌تر با اعطای هویت به این کودکان، تمهیدات لازم را فراهم آورد ممکن است در صورت اعطای تابعیت به این کودکان، درآینده آن‌ها تقاضای حقوق سیاسی کنند درحال حاضر افاغنه بخشی از نیازهای نیروی کار کشور ما را تامین می‌کنند.

سال‌هاست که فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیر ایرانی با مشکلات بسیاری مواجه هستند. این کودکان به دلیل داشتن پدر غیر ایران باید معضلات بسیاری از جمله بی هویت بودن را تحمل کنند زیرا آن‌ها شناسنامه‌ای ندارند که نام پدر و مادر و به عبارت بهتر هویت‌شان در آن ثبت شده باشد و به این لحاظ از کلیه حقوق شهروندی مانند تحصیل، بهداشت، اشتغال و…. محروم بوده و غالبا با افزایش سن نیز شغل و معیشت مناسبی داشته باشند. هرچند که سال گذشته رهبر معظم انقلاب عنوان کردند که هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرینی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آن‌ها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند. اما بسیاری از این کودکان به سبب فقر خانواده نمی‌توانند وارد مدرسه شده و مجبورند برای معاش خانواده مشغول کار شوند. کودکانی که به لحاظ ورود غیرقانونی پدرشان به کشور باید تاوان سنگین محرومیت از حقوق اجتماعی را بپردازند. قوانین این کودکان را به دلیل اینکه ازدواج پدر و مادرشان ثبت قانونی نشده است به رسمیت نمی‌شناسد.

قانون در این زمینه چگونه است؟

بر اساس قانون مصوب 1385 مجلس شورای اسلامی، فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی که در ایران متولد شده یا حداکثر تا یک‌سال پس از تصویب این قانون در ایران متولد می‌شوند، می‌توانند بعد از رسیدن به سن هجده سال تمام تقاضای تابعیت ایرانی نمایند. این افراد در صورت نداشتن سوء پیشینه کیفری یا امنیتی و اعلام رد تابعیت غیرایرانی، به تابعیت ایران پذیرفته می‌شوند.

از تاریخ تصویب این قانون افرادی‌که در اثر ازدواج زن ایرانی ومرد خارجی در ایران متولد شوند و ازدواج والدین آنان از ابتدا با رعایت ماده‌(1060) قانون مدنی به ثبت رسیده باشد، پس از رسیدن به سن هجده سال تمام و حداکثر ظرف مدت یک‌سال، بدون رعایت شرط سکونت مندرج در ماده (979) قانون مدنی به تابعیت ایران پذیرفته می‌شوند. اما مشکل اینجاست که بسیاری از این ازدواج ها فقط به صورت شرعی انجام شده و این ازدواج در محضر و به صورت قانونی انجام نشده است تا کودکان حاصل از این گونه ازدواج‌ها در حمایت قانون قرارگیرند. اکثر این زنان نیز فقر خانواده را دلیل اصلی این ازدواج می‌دانند. به عبارت دیگر یا دختران به اتباع بیگانه به خصوص مردان افغانی فروخته شده اند یا اینکه از سر اجبار به زور عقد کرده اند که حال با داشتن چندین فرزند بدون هویت، با مشکلات بسیار زیادی مواجه هستند. با توجه به افزایش میزان این کودکان و تبعاتی که آن‌ها می‌توانند برای جامعه داشته باشند، بحث اعطای تابعیت به کودکانی که حاصل از ازدواج مادر ایرانی و پدر خارجی هستند، در مجلس شورای اسلامی مطرح شده است.

رضا شیران خراسانی به عنوان پیشنهاد دهنده این طرح معتقد است، تعداد زیادی از زنان ایرانی که اغلب از طبقه مستضعف و محروم بودند با مردان غیرایرانی ازدواج شرعی کردند که حاصل این ازدواج‌ها، جمعیت 800 هزار تا یک میلیون نفری کودکانی است که باوجود سکونت در ایران، حقوق و تکالیفی برای آن‌ها تعریف نشده است.در این راستا باید گفت در حال حاضر ایران با یک میلیون کودک، نوجوان و جوان بی‌هویت رو به رو است که از طبیعی‌ترین حقوق خود نیز محروم مانده‌اند و این امکان وجود دارد که آنان با مشکلاتی مانند اعتیاد روبه‌رو شوند که آسیب‌های اجتماعی بیشتری برای کشور در پی خواهد داشت.

طیبه سیاوشی، نماینده تهران نیز این طرح را مهم‌ترین خواسته نمایندگان مجلس دهم دانسته و عنوان کرده بود این طرح برای هویت بخشیدن انسان‌هایی است که تاکنون از همه حقوق شهروندی خود محروم بوده‌اند.

مخالفان و موافقان این طرح

هر چند این طرح هم مخالفانی دارد. فرهاد تجری در مخالفت با این طرح، مسائل امنیتی و مالی را نگران‌کننده دانسته بود. اما سیاوشی به عنوان عضو فراکسیون زنان و کمیسون فرهنگی مجلس در مخالفت با این نگاه می‌گوید: «هزینه‌هایی که این افراد در بلند مدت به جامعه تحمیل می‌کنند سنگین‌تر از اجرایی شدن آن است. ما هم قبول داریم که تابعیت دادن به این افراد هزینه‌هایی برای کشور به همراه دارد اما واقع‌بینانه که نگاه کنیم، این هزینه‌ها از آنچه این افراد بعد‌ها در قالب آسیب اجتماعی به کشور وارد می‌کنند بیشتر نیست».

این درحالی است که طی روزهای گذشته عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس با تاکید بر اصلاح قانون تابعیت، خواستار ورود جدی مجلس به رفع مشکلات افراد فاقد شناسنامه شد.

محمدجواد فتحی با بیان اینکه با رعایت مسائل امنیتی می توان نسبت به اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیر ایرانی اقدام کرد، به «خانه ملت» گفته بود: در سیستم و قانون مدنی ما، معیار خون برای تابعیت درنظر گرفته شده به این معنی که هر فردی که پدر ایرانی داشته باشد با وجود اینکه خارج از کشور متولد شده یا مادر غیرایرانی داشته باشد، تبعه ایرانی محسوب می شود؛که نیاز است این موضوع اصلاح شود.این درحالی است که برای سیستم خون در مواردی باید استثنائاتی قائل شد به این شکل که تابعیت از طرف مادر هم قابل تسری به فرزند باشد.

نگاه به تابعیت نباید جنسیتی باشد

این نماینده مجلس در ادامه، با بیان اینکه نگاه به تابعیت نباید نگاه جنسیتی باشد، ادامه داد: باید تمهیداتی اتخاذ شود تا فرزندان دارای مادر ایرانی هم بتوانند تابعیت ایران را تحصیل کنند مگر در مواردی که بیم آن وجود داشته باشد که بیگانگان بخواهند از این طریق به نوعی در کشور ایجاد سلطه کنند.

فریب دختران و زنان ایرانی

اما در این زمینه، دکتر حسین رحمت الهی حقوقدان و استاد دانشگاه در رابطه با کودکانی که پدر غیر ایرانی دارند با اشاره به اینکه مطابق دکترین حقوق بشر کودکان باید هویت داشته باشند به «قانون» گفت: در حال حاضر ما با دو مشکل مواجه هستیم. مشکل اول، برخی از اتباع (عمدتا کشورهای عربی) هستند که وارد کشور می‌شوند که به خصوص این مشکل در استان خراسان بیشتر وجود دارد. این افراد با پرداخت پول، دختران و زنان ایرانی را فریب داده و با آن‌ها رابطه برقرار می‌کنند و چند ماهی نیز با وی زندگی ‌کرده و پس از مدتی نیز با وعده مراجعت، به کشورشان باز می‌گردند و در بسیاری موارد نیز طی این مدت خانم باردار می‌شود. اما مرد پس از بازگشت به کشورش، هرگز باز نمی‌گردد و زن می‌ماند با بچه ای که محصول این رابطه است.باید گفت افرادی که فقط به لغو کنسرت‌ها فکر می‌کنند، چرا در برابر این معضل اجتماعی ساکت هستند؟ شهر مشهد یکی از شهرهایی است که به علت همجواری با مرزهای کشور، حدود یک میلیون وچهارصد هزار پناهنده دارد و به تعداد این اتباع خارجی که با دختران ایرانی ازدواج کرده اند، کودکانی وجود دارد که ناشی از ازدواج یا قول ازدواج یا محرمیت این اتباع با دختران ایرانی هستند. پس موضوع کوچک و کم اهمیتی نیست که به سادگی بتوان از کنار این تعداد کودکان گذشت و به نظر می‌رسد دولت باید سریع‌تر نسبت به این موضوع عکس العمل جدی نشان دهد. در حال حاضر نیاز است که سیاست مهاجرتی روشن و متقنی داشته باشیم تا ضمن استفاده از این مهاجران به عنوان نیروی کار در کشور بتوانیم از مهاجرت های غیرقانونی نیر ممانعت به عمل آوریم. این حقوقدان با اشاره به مشکل بعدی خاطرنشان کرد: اما مشکل دوم زمانی است که اتباع بیگانه با توجه به شرایط خاصی که درکشورما حاکم است (حال چه به لحاظ قانونی و البته اکثرا به صورت غیرقانونی) وارد کشور می‌شوند و با دختران فقیر حاشیه شهرها ازدواج می‌کنند تا به واسطه این ازدواج در ایران ماندگار شوند. پس واضح است، به دلیل اینکه مرد به صورت غیرقانونی وارد کشور شده، ازدواج وی با دختر ایرانی گرچه به صورت شرعی انجام شده اما هرگز ثبت نمی‌شود و به دنبال آن نیز وقتی فرزندی به دنیا می‌آید، این کودک نیز نمی‌تواند هویتی داشته باشد. اصولا باید گفت این نوع ازدواج ها مشکلات جدی مانند عدم تطابق فرهنگی و مسائل دیگری را نیز به دنبال خواهند داشت.

تامین نیروی کار

این استاد دانشگاه ادامه داد: اما نکته‌ای که وجود دارد این است که سال‌هاست به هرحال افاغنه وارد کشور شده و بخشی از نیازهای نیروی کار ما را نیز تامین می‌کنند. واقعیت این است که در برخی از مشاغل مانند سنگ تراشی، مرغ داری، گاو داری، بنایی و…. اگر افاغنه نباشند، جوانان ایرانی تن به این گونه مشاغل نمی‌دهند. این در حالی است که اتباع بیگانه به راحتی این مشاغل را می‌پذیرند. پس مهم است که دولت به این موضوع توجه کند و این افراد را جذب و ورود آن‌ها به کشور را قانونمند کند. موردی که در بسیاری از کشورها مانند آلمان وجود دارداین است که این کشور به لحاظ اینکه نیاز به نیروی کار دارد، ورود مهاجران و پناهندگان را قانونی کرده تا بتواند از این نیروی کار استفاده کند. مشکلی که در کشور ما هنوز حل نشده است.

دولت نباید نسبت به سرنوشت این کودکان بی‌تفاوت باشد

رحمت الهی با اشاره به اینکه به هرحال اتباع بیگانه وارد کشور شده و با دختران و زنان ایرانی ازدواج کرده و بچه دار شده اند و البته تعداد این کودکان کم هم نیست و دولت نمی‌تواند نسبت به سرنوشت آن‌ها بی تفاوت باشد، تصریح کرد: اگر این کودکان هویت نداشته باشند از کلیه حقوقی که به آن‌ها تعلق می‌گیرد محروم می‌شوند؛ مانند داشتن شناسنامه، حق تحصیل و… به اعتقاد بنده دولت باید با توجه به این مسائل در این زمینه تصمیم جدی برای این کودکان بگیرد. در این زمینه ابتدا باید اجازه دهند افرادی که ازدواج شرعی داشته‌اند، ازدواج آن‌ها به صورت قانونی ثبت شود. سپس باید به تبعه بیگانه که با دختر ایرانی ازداوج کرده تابعیت ایرانی یا اجازه موقت دهند تا این فرد بتواند به راحتی زندگی کند.

این استاد دانشگاه با اشاره به طرح اعطای تابعیت به مادران نیز خاطرنشان کرد: این موضوع هم می‌تواند تبعات منفی و هم تبعات مثبت داشته باشد. از یک طرف کودک دارای هویت شده و می‌تواند از کلیه حقوقی که قانون برای شهروندان در نظر گرفته است برخوردار شود اما همانطور که پیش‌تر هم ذکر کردم، ما باید سیاست مهاجرتی روشنی داشته باشیم. بسیاری از مشکلاتی که در حال حاضر با آن‌ها مواجه هستیم باید از زوایای گوناگون در مجلس موردنقد و بررسی قرار گیرند. به نظر بنده فقط صرف مطرح کردن طرح کافی نیست بلکه این طرح باید با مشورت از وزارت اطلاعات، نیروی انتظامی، حتی شورای عالی امنیت ملی باشد و نظرات و پیشنهادات آن‌ها باید پیوست این طرح باشدو این طرح باید همراه پیوست فرهنگی، مهاجرتی، امنیتی، تابعتی، مدنی و حقوق اجتماعی باشد و فقط به دنبال این نباشیم که به کودکان حاصل از این ازدواج ها، هویت و تابعیت دهیم. زیرا دراین صورت و بدون در نظر گرفتن نظارت کارشناسان و کلیه سازمان‌هایی که در این زمینه دخیل هستند، در صورت تصویب طرح در مجلس، ممکن است تبعات منفی دیگری داشته باشد که قابل کنترل نخواهد بود.

تقاضای حقوق سیاسی

وی در پاسخ به سوالی که آیا تصویب طرح اعطای تابعیت به این کودکان، افزایش ورود اتباع بیگانه به کشور را به همراه نخواهد داشت توضیح داد: دولت باید فکر اساسی در این زمینه داشته باشد. در حال حاضر این مشکل وجود دارد که به لحاظ مصلحت و نظم عمومی، به این کودکان تابعیت ایرانی بدهیم. این درحالی است که ممکن است در صورت اعطای تابعیت به آن‌ها، درآینده این کودکان تقاضای حقوق سیاسی کنند و این مشکلی است که قانون ما در مورد آن ساکت است. ما در قانون اساسی داریم که رییس‌جمهور باید ایرانی‌الاصل باشد. یا اینکه مطابق ماده 982 قانون مدنی، اتباعی که تابعیت آن‌ها اکتسابی است نمی‌توانند در پست‌های حساس مانند رییس قوه قضاییه، عضو قوه مقننه، وزیر خارجه، عضو وزارت اطلاعات و عضو نمایندگی سیاسی ایران شوند. این درحالی است که باید دید اگر به همسران این زنان که اتباع بیگانه هستند تابعیت داده شود آیا تابعیت حقوق سیاسی هم داده می‌شود؟ یا بعد از چه مدتی از حقوق سیاسی برخوردار می‌شوند؟ یا اینکه حقوق اجتماعی و مدنی نیز به این افراد داده می‌شود؟ به این افراد اجازه مالکیت داده می‌شود برای مثال خانه‌ای به نام خودشان خریداری کنند؟ که البته این مسائل برمی‌گردد به سیاست‌های مهاجرتی که باید اتخاذ شود. برای مثال کشور آمریکا که کشوری مهاجر پذیر است به اتباع آسیایی تابعیت کشور خودش را نمی‌دهد و فقط آن‌ها را شهروند خود می‌داند زیرا می‌ترسد آسیایی ها با گرفتن تابعیت آمریکایی در انتخابات، سرنوشت سیاسی این کشور را تعیین کنند. این درحالی ااست که به اتباع برخی از کشورها مانند اتباع آفریقایی سریعا تابعیت می‌دهد. برای همین اباما که پدرش افریقایی است می‌تواند رییس جمهور امریکا شود.

باید سیاست مهاجرتی روشنی داشته باشیم

رحمت الهی در خاتمه یادآور شد :در حال حاضر مهم‌ترین نکته‌ای که وجود دارد و در بالا نیز ذکر کردم این است که ما باید سیاست مهاجرتی روشنی داشته باشیم تا این طرح اعطای تابعیت به کودکانی که پدر غیر ایرانی دارند نتواند باعث افزایش ورود اتباع بیگانه به کشور شود. در حال حاضر در میان کشورهای همسایه فقط افاغنه تمایل زیادی برای ورود به کشور دارند و اتباع سایر کشورها فقط برای مسافرت و خوشگذارنی وارد کشور می‌شوند و کمتر میل به ازدواج و اسکان دارند. بنابراین تنها مشکلی که وجود دارد افغان‌ها هستند؛ پس دولت باید ضمن بررسی همه جانبه موضوع در این زمینه بتواند تصمیمی جدی اتخاذ کند.

گره کور بی‌تابعیتی

بر اساس این گزارش باید گفت زنانی که با اتباع بیگانه ازدواج کرده اند، سال‌هاست که با مشکلاتی مانند غم نان، نداشتن شناسنامه کودکان‌شان، بیکاری و …. دست و پنجه نرم می‌کنند و بزرگ‌ترین معضل آن‌ها این است که کودکان‌شان به رسیمت شناخته نِمی‌شوند و هویتی ندارند. آن‌ها که به دلیل عدم اطلاع از قانون تابعیت، ازدواج کرده اند حال نمی دانند با بچه های قد و نیم قد خود چه کنند. اما حال آن‌ها به همراه کودکان‌شان چشم به مجلس دوخته‌اند تا نمایندگان با تصویب قانون اعطای تابعیت بتوانند گره کوری که سال‌ها بر زندگی‌شان خورده است را باز کنند.

منبع:    روزنامه قانون