وضع قوانین حقوقی مطبوعات برای کودکان بدون وجود مطبوعات!

به گزارش کودک پرس ، نشست بررسی مسائل مطبوعات کودک و نوجوان با تاکید بر نظام حقوقی این نشریه‌ها با حضور سیدعلی کاشفی خوانساری پژوهشگر مطبوعات کودک و نوجوان، دکتر وحید آگاه عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و محمدحسین دیزجی پژوهشگر و داور جشنواره مطبوعات کودک و نوجوان و همچنین با حضور گیتا علی‌آبادی رئیس دفتر مطالعات برنامه‌ریزی رسانه‌ها عصر روز یکشنبه دهم دی‌ماه در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد.

سیدعلی کاشفی خوانساری در سخنانی در این نشست با بیان اینکه نظام حقوقی به قوانین برمی‌گردد درباره قوانین موجود در مطبوعات کشور و خلأهای آنها نکاتی را مطرح کرد. دکتر وحید آگاه نیز درباره اینکه آیا به نظام حقوق کودک نیاز داریم و نظام حقوقی مطبوعات در حال حاضر چه وضعیتی دارد، به بیان مطالبی پرداخت.

محمدحسین دیزجی نیز درباره اینکه آیا نشریات کاغذی در حوزه کودکان باید حذف شوند یا زنده بمانند، نکاتی را مطرح کرد.

***

چه نیازی به حقوق مطبوعات کودکان داریم وقتی مطبوعاتی نداریم

دکتر وحید آگاه درباره اینکه مرجع بازنگری نظام حقوقی مطبوعات چه سازمانی است، اظهار کرد: وقتی از نظام حقوقی مطبوعات کودکان می‌خواهیم صحبت کنیم این نکته به نظرم می‌آید که چه نیازی به حقوق کودکان داریم وقتی مطبوعاتی برای آنها نداریم. وقتی از نشریات کودکان حرف می‌زنیم باید بدانیم که چه الزاماتی برای حقوق این نشریات وجود دارد. ما برای هر چیزی از جمله مطبوعات کودک شاید نیازی به نظام حقوقی نداشته باشیم. در حال حاضر بودن یا نبودن حقوق مطرح نیست صحبت از نیاز به داشتن آن است. بهتر است به جای وضع حقوق برای مطبوعات از طرق دیگری مسائل را مسالمت‌آمیز حل کنیم چراکه وقتی از حقوق صحبت می‌کنیم از قوانین لازم‌الاجرایی صحبت می‌کنیم که قوانین دولت پشت آن است.

وقتی از حقوق صحبت می‌کنیم درست است که از زور و چماق بهتر است اما از روابط مسالمت غیرحقوقی بدتر است چراکه حقوق چیز خوبی نیست و آخرین و بدترین راه‌حل است.

او ادامه داد: در ایران هم این بیماری وجود دارد که هر چیزی به راه می‌افتد می‌گویند قانون و لایحه‌ای برای آن بنویسیم. متاسفانه در حال حاضر ما درخصوص مطبوعات به ویژه مطبوعات کودک و نشریات نیاز به اجازه برای انتشار داریم در حالی که اینها همه در واقع در ظرفی به نام بیان و آزادی بیان می‌گنجد و این حق آزادی یکی از احکام حقوق شهروندی و حق مادر است. این حق بر آزادی بیان برای ارائه آن و نشر آن نیاز به اجازه ندارد حتی قانون اساسی ایران هم این را پذیرفته است. اما متاسفانه در عمل چیز دیگری می‌بینیم.

این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه ما پیش از این نظام صدور مجوز را درباره کتاب و مطبوعات کودک روا داشته‌ایم، گفت: نظام صدور مجوز در مورد مطبوعات کودک به نظر می‌رسد با قانون اساسی اصطکاک دارد و در مورد کتاب سختگیرانه‌تر عمل شده است که این سیاست در ارتباط با کتاب و رسانه‌ها بسیار عجیب است. به عنوان مثال در ارتباط با حوزه کتاب کودک از صفر تا صد صدور مجوز و انتشار دست هیات نظارت است که برای توزیع هم مجوز می‌دهد اما نکته‌ای که وجود دارد این است که با وجود این نظارت در عین حال مطرح می‌شود مسوولیت حقوقی و کیفری این کتاب بر عهده خود نویسنده است. این میزان سختگیری در ارتباط با کتاب حوزه کودک محل تامل است. در قانون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ظاهراً از قانون و وظایفی که باید این وزارتخانه مرجع آن باشد اما در عین حال ضوابط از ماده این قوانین تبعیت نمی‌کند و به نظر نمی‌رسد که به وزارتخانه اجازه داده شود که ضوابطی برای مطبوعات و نشریات اعمال کند.

***

در بخش دیگری از این نشست کاشفی درباره چگونگی حمایت از حقوق روزنامه‌نگاران مطبوعات کودک نکاتی را مطرح کرد و اظهار کرد: حقوق به معنای قانون و نه کپی رایت مهمترین مصداقی که برای ما دارد جنبه‌های محدودیت و سانسورش است تا جنبه‌های حمایتی.

او با اشاره به سیاست‌های چندگانه در این زمینه ادامه داد: در مصوبه شورای سال 89 کار نظارت بر کتاب کودک بدتر و دشوارتر شد. جایگاه اداری بالاتر رفت و جزئیات بیشتری بر قوانین داخلی کتاب صورت گرفت. مراحلی از قبیل اعلام وصول که شکل مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی پیدا کرده است به نوعی که عده‌ای معترض‌اند شورای عالی انقلاب فرهنگی شأن قانون‌گذاری ندارد.

او ادامه داد: از مصوبات مستقل در حوزه کودکان بحث شکل‌گیری آیین‌نامه نظارت بر اسباب‌بازی‌ها و وسایل سرگرمی است که به دبیرخانه هیات نظارت کانون پرورش فکری کودک و نوجوان سپرده شده است. در دوران مدرنیته هرچه به دنبال تفکیک گونه‌ها پیش می‌رفتیم دیگر این مرزهای تفکیک‌شده مطرح است اما در دوران پست‌مدرن چنین مرزبندی‌هایی مقبول و ممکن نیست.

او با طرح این پرسش که آیا نظام حقوقی جداگانه‌ای برای محصولات فرهنگی کودکان و نوجوانان و همچنین مطبوعات می‌خواهیم و این چه ضرورتی دارد، گفت: در بسیاری از کشور راجع به تولید محصولات فرهنگی از نظام پیشگیری، اعلام‌نامه‌ای و نظام آزاد استفاده می‌کنند اما در ارتباط با مطبوعات کودکان نظام پیشگیری دارند و این به دلایل آسیب‌پذیری بیشتری که دارد قوانین خاص‌تری را برای آن ایجاد کرده‌اند. به عنوان مثال در فرانسه نه‌تنها مجوز اجباری است بلکه کسی که پرونده قضایی، سابقه طلاق و… داشته باشد اجازه انتشار کتاب و نشریات و مجله ندارد. این مباحث در حوزه کودک و نوجوان با بزرگسالان کاملا متفاوت است.

کاشفی در بخش دیگری از سخنان خود مطرح کرد: اگر قرار است نظامی برای مطبوعات کودکان مطرح باشد چه اولویت‌ها و اینکه آیا سیاست‌های فکری‌ای که پراکنده هستند می‌تواند راهگشا باشد، را مطرح کرد. اما کشور ما جزو معدود کشورهایی است که مجوز نشر در حوزه کودکان و نوجوانان در مطبوعات آن آزاد است. متاسفانه در این زمینه خلأها و اقدامات قانونی وجود دارد. اینکه آیا قوانین ویژه‌ای به منظور تخصصی‌تر نگاه کردن به حوزه کودکان ضروری است و چگونه می‌توان این قوانین را مطرح کرد، جای سوال و بحث است.

***

چرا بچه‌های ما کتاب و مجله نمی‌خوانند

حسین دیزجی درباره اینکه چرا کودکان و نوجوانان جامعه ما کتاب و مجله نمی‌خوانند، معتقد است: قاعده اول برای افزایش مطالعه کتاب در کودکان و نوجوانان ما ایجاد انگیزه برای بچه‌هاست. البته اگر علاقه‌ای نباشد هیچ کودکی را نمی‌توان به زور به خواندن کتاب متوسل کرد. در این میان راهکارهایی برای خواندن و ترغیب آنها ارائه شده است. یکی از راه‌ها این است که کودکان با توجه به اینکه به بزرگترهایشان نگاه می‌کنند و از آنها الگو می‌گیرند، بزرگترها باید کتاب بخوانند. خانواده‌ها باید این حس را در کودکانشان ایجاد کنند که مطالعه را دوست داشته باشند. کودک باید بپذیرد و باور کند که مطالعه لذت‌بخش است.

***

آیا نشریات کاغذی جای خود را به نشریات مجازی داده‌اند؟

او در ادامه مباحث کودکان در حوزه ادبیات و نشر گفت: بچه‌ها متاسفانه مطالعه را با دروس مدرسه خود به اشتباه یکی می‌دانند. بنابراین باید بر روی علایق آنها سرمایه‌گذاری کرد. البته در شرایط کنونی نمی‌توان جلوی بچه‌ها و گرایش آنها به تبلت و فضای مجازی را گرفت اما می‌توان  روش و نحوه استفاده از این ابزار را برای کودکان درونی کرد. تبلت با همه ویژگی‌هایش نمی‌تواند جای کتاب کاغذی را بگیرد. ما باید به کودکان‌مان یاد بدهیم که کتاب کاغذی چه ویژگی‌هایی دارد. چرا در کشورهایی مثل ژاپن و آمریکا با وجود پیشرفت و توسعه فضای مجازی تیراژ روزنامه‌های کاغذی‌شان بالاست. به دلیل اینکه آنها آگاه به همه چیز هستند.

وی در ادامه یکی از مسائل و مشکلات حوزه نشریات کودکان را به نبود سوژه مناسب نسبت داد و گفت: متاسفانه در حال حاضر سوژه‌یابی مناسبی در مطبوعات کودکان وجود ندارد. به عنوان مثال مصاحبه‌هایی که در این نشریات می‌بینید همه تکراری هستند و هیچ جذابیتی ندارند. در حالی که همسان‌سازی در سوژه‌یابی مطبوعات کودکان و نوجوانان اهمیت زیادی دارد. متاسفانه در حوزه نشریات کودکان و نوجوانان به‌روز بودن و همسان‌سازی وجود ندارد.

***

وحید آگاه در بخش دیگری از این نشست با اعتقاد بر اینکه نظام حقوقی برای مطبوعات کودکان و نوجوانان هیچ الزامی ندارد، درباره فرص و اجبار در نظام رسانه‌ای و اینکه آیا نیاز به بازنگری هست یا نه، اظهار کرد: اگر بازنگری به معنی حرف باشد با حذف این نظام رسانه‌ای و حقوق آن موافق هستم چراکه مطبوعاتی برای کودکان و نوجوانان وجود ندارد که حقوقی برای آنها متصور شد. ظاهرا هیاهو برای هیچ است برای چیزی که مخاطبی ندارد. در نظام آموزشی ما ساعت‌ها می‌توانیم درباره موفقیت وزارت علوم و چاپ کتاب‌ها حرف بزنیم اما این موفقیت را نباید با این معیارها سنجید. معیارها را باید در خروجی دانشجویان از دانشگاه‌ها سنجید. همه اساتید موفق دانشگاه خودشان را در چارچوب دانشگاه محدود نکرده‌اند چراکه نظام آموزشی به تنهایی هیچ گاه نتوانسته است به سرمنزل برسد.

او با اشاره به مطبوعات کودکان و نوجوانان گفت: درباره نظام حقوقی  و موضوعی صحبت می‌کنیم که وجود ندارد. موضوعات مطبوعات کودک و نوجوان وجود ندارد پس برای چه حقوق برای آن تولید کنیم؟ ما در حال حاضر درباره نظام حقوقی چیزی صحبت می‌کنیم که ظاهرا وجود خارجی ندارد.

این عضو هیات علمی دانشگاه علامه با ابراز تاسف از وضعیت تیراژ مطبوعات کشور یادآور شد: ما جایی نداریم که رسانه‌ای در آن تیراژ خود را مطرح کند. متاسفانه کل روزنامه‌های ما که شامل 200 عنوان روزنامه است زیر یک میلیون تیراژ دارد و این خیلی غم‌انگیز است.

او با اعتقاد بر اینکه با ایجاد نظام حقوقی مطبوعات کودک مخالف است، اظهار کرد: زمان نظام صدور مجوز دیگر به سر آمده است.

***

در بخش دیگری از این نشست کاشفی درباره سیاست‌های پراکنده‌ای که در ارتباط با حقوق مطبوعات عنوان می‌شود، صحبت کرد و در عین حال گفت: واقعیت این است که قانون مصوب سال 89 و تشکیل هیات نظارت بر کتاب کودک تقریبا در هیچ دوره‌ای از دوران اصولگراترین جناح و یا اصلاح‌طلب‌ترین جناح، راست و چپ‌گرا اجرا نشد چراکه مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی دست وزارت ارشاد را در این زمینه می‌بندد. عملا اگر عنوان هیات نظارت هم وجود دارد کار بر عهده این جمع نیست.

این پژوهشگر مطبوعات کودکان و نوجوانان در عین حال با بیان اینکه به وضعیت مطبوعات کودکان و نوجوانان بدبین نیست، گفت: در حال حاضر 120 نشریه در حوزه کودکان فعالیت می‌کنند و زمانی که به بررسی این نشریات هر ساله می‌پردازیم به این می‌رسیم که حداقل سالانه 100 نشریه در فضایی که تیراژ مطبوعات پایین آمده است و روز به روز دچار مرگ می‌شوند، منتشر می‌شود که این اتفاق در حوزه کودکان کمتر است. مطبوعات کودکان هنوز شانس زنده ماندن برایشان وجود دارد.

وی سپس یادآور شددر باره‌ی  اینکه نظام فعلی در مطبوعات کارآمد نیست شکی نیست اما به نظام پیشگیری در مطبوعات کودکان معتقد هستم هرچند امروزه امکان نظارت و پیشگیری در حوزه‌ها وجود ندارد به ویژه در فضای مجازی در نتیجه باید صلاحیت سنی محرز شود.

***

در پایان این نشست دیزجی درباره بهبود وضعیت نشریات اظهار کرد: متاسفانه یکی از اشکالات مهم در حوزه مطبوعات ما به محتوای آنها برمی‌گردد که نشریات ما نتوانستند به حوزه‌های علمی و فرهنگی بها بدهند. در حال حاضر اگر از کودکان شماره کفش علی دایی را بپرسند پاسخ درستی می‌دهند اما اگر به آنها بگوییم که نام چند دانشمند مهم کشور را بگویید هیچ پاسخی برای آن ندارند.

او یکی از عوامل رشد نشریات کودکان و نوجوانان را بها دادن و حمایت از این نشریات عنوان کرد و گفت: همانطور که در یکسری از زمینه‌ها به یکسری از افراد امتیاز می‌دهیم خوب است که این کار را برای مطبوعات کودکان و نوجوانان داشته باشیم. به عنوان مثال در نمایشگاه مطبوعات امتیازی به حوزه مطبوعات کودکان و نوجوانان بدهند و یا در حوزه‌های پژوهشی امتیازی برای افرادی که در زمینه مطبوعات کودکان و نوجوانان می‌نویسند تعلق بگیرد و یا طرح اشتراک را حمایت کنند که بتوانند نشریات را نیم‌بها با قیمت پایین به دست کودکان برسانند.